Dagur - 16.01.1990, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - Þriðjudagur 16. janúar 1990
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SlMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 1000 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ 90 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 660 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
RITSTJÓRNARFULLTRÚI: EGILL H. BRAGASON
BLAÐAMENN:
ANDRÉS PÉTURSSON (iþróttir),
KARL JÓNSSON (Sauðárkróki vs. 95-35960),
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON,
STEFÁN SÆMUNDSSON, VILBORG GUNNARSDÓTTIR,
LJÓSMYNDARI: KRISTJÁN LOGASON
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RlKARÐUR B. JÓNASSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRlMANN FRlMANNSSON .
DREIFINGARSTJÓRI:
HAFDlS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
SIMFAX: 96-27639
Framandi hugtök
í eftiahagsumræðu
Það hefur færst mjög í vöxt á síðari árum að
framkvæma skoðanakannanir um nánast allt
milli himins og jarðar. Einstaka fjölmiðlar
gera eða láta gera skoðanakannanir reglu-
lega, m.a. til að skapa sér fréttaefni og aug-
lýsa sjálfa sig í leiðinni. Oftast er viðfangsefni
slíkra skoðanakannana að mæla fylgi stjórn-
málaflokka og starfandi ríkisstjórnar á hverj-
um tíma. Mjög skiptar skoðanir eru um það
hversu marktækar niðurstöður slíkra kann-
ana eru, enda algengast að u.þ.b. helmingur
aðspurðra sé óákveðinn í afstöðu sinni til
málsins ellegar neiti að svara. Stöku sinnum
gerist það þó að stærstur hluti aðspurðra tek-
ur afdráttarlausa afstöðu. Þá er viðfangsefni
skoðanakönnunarinnar líka allt annars eðlis.
Niðurstöður einnar slíkrar könnunar voru
birtar fyrir skemmstu og hafa vakið verð-
skuldaða athygli.
Þarna er um að ræða könnun sem Félags-
vísindastofnun Háskóla íslands gerði fyrir
viðskiptabankana meðal landsmanna á aldr-
inum 18-75 ára. í könnuninni voru þátttak-
endur m.a. spurðir hvort þeir vissu hvað
hugtök eins og nafnvextir, raunvextir og
verðtrygging þýddu. Niðurstaðan er afdrátt-
arlaus: Yfirgnæfandi meirihluti landsmanna,
um 67%, eða tveir af hverjum þremur íslend-
ingum, segist ekki skilja merkingu þessara
orða. Aðeins 1% aðspurðra færðist undan að
svara spurningunni. 92% aðspurðra var þess
jafnframt fullviss að almenningur vissi ekki
nægilega vel hvað ofangreind hugtök þýddu.
Þótt þessi niðurstaða sé afdráttarlaus er
hún að sama skapi ótrúleg. Ef marka má
niðurstöðuna er t.d. ljóst að meirihluti sjálf-
stæðra atvinnurekenda skilur ekki hugtökin
verðtrygging, nafnvextir og raunvextir. Sömu
sögu er að segja af þorra þeirrar kynslóðar
sem hefur hvað lengsta skólagöngu að baki.
Ef marka má niðurstöðuna er ennfremur ljóst
að bankakerfið í heild sinni hefur brugðist.
Það kerfi byggir að meira eða minna leyti á
verðtryggingu fjármagns og hlýtur því að
hafa skyldum að gegna við að upplýsa
almenning um merkingu svo mikilvægra hug-
taka á fjármagnsmarkaði. Síðast en ekki síst
opinberar þessi niðurstaða, ef rétt er, alvar-
lega gloppu í skólakerfinu. Það er ekki að
furða þótt efnahagsumræðan í þjóðfélaginu
fari fyrir ofan garð og neðan hjá meginþorra
landsmanna og fjármagnskostnaður rjúki
upp úr öllu valdi ef fæstir vita um hvað er ver-
ið að ræða. BB.
„Nauðsynlegt að endurskipu-
leggja samvinnureksturinn“
- spjallað við Jóhannes Geir Sigurgeirsson um samvinnumálefni
Jóhannes Geir Sigurgeirsson
hefur um langt árabil tekið
virkan þátt í störfum innan
samvinnuhreyfingarinnar.
Hann er m.a. varaformaður
stjórnar KEA, og hefur vegna
reynslu sinnar af samvinnu-
málum ákveðnar skoðanir á
skipulagsmálum og hefur bent
á nauðsyn þess að breyta upp-
byggingu samvinnurekstrarins.
- Mikið hefur verið rætt og rit-
að undanfarið um rekstrarvanda
Sambandsins. Hvaða orsakir tel-
ur þú vera fyrir vandanum?
„Pær eru margar, en skoðun
mín er sú að ein sú veigamesta sé
að Sambandið hafi ekki brugðist
rétt við breyttum aðstæðum
undanfarin ár. Á tímum óverð-
tryggðs fjármagns gekk ágætlega
að reka Sambandið í því formi
sem nú er gert og lántaka virkaði
eins og nýtt eigið fé. Menn þurftu
ekki að greiða lánið aftur nema
að hluta. Við slíkar aðstæður
gekk ágætlega að reka fjölþætta
starfsemi í einum reikningi.
Yfirsýnin tapaðist
Á síðustu árum, þegar lánsfjár-
magn er verðtryggt og miklar
kröfur eru gerðar til ávöxtunar,
koma ókostir slíks samreksturs
greinilega fram. Ég tel að á ein-
hverju stigi þróunarinnar hafi
menn tapað yfirsýn og ekki náð
að vinna sig enn frá vandanum.
Ymsir aðilar innan Sambands-
ins hafa áttað sig á þessu og viljað
taka á vandanum með róttækum
skipulagsbreytingum. í þeim
hefði falist að gera hvern þátt
rekstursins mun sjálfstæöari og
gera þær kröfur að viðkomandi
eining standi undir fjármagns-
kostnaði á hverjum tíma. í þessu
sambandi má minna á að fyrrver-
andi stjórnarformaður Sam-
bandsins, Valur Arnþórsson,
hafði frumkvæði að því fyrir
tveimur árum að leggja fram rót-
tækar tillögur um skipulagsbreyt-
ingar. Þær náðu ekki fram að
ganga, því miður, og nú er svo
komið að stjórn Sambandsins
verður nánast að taka því sem að
henni er rétt.“
Mikilvægt fyrir Sambandið
að bregðast rétt við
- Hefði verið unnt að koma í veg
fyrir þessa stöðu mála?
Jóhannes Geir Sigurgeirsson.
„Alltaf er auðvelt að vera vitur
eftirá, í þessum málum sem
öðrum. Hitt er mikilvægast fyrir
Sambandið, að bregðast rétt við
nú. Vandinn er stór og fari á
versta veg fyrir Sambandinu er
það ekkert einkamál þess. Slíkt
kemur m.a. við lánstraust okkar
íslendinga erlendis. Pví finnst
mér það óskiljanlegt þegar for-
maður Sjálfstæðisflokksins krefst
þess að ekki sé gengið frá sölu
eignarhluta Sambandsins í Sam-
vinnubankanum fyrr en Alþingi
hefur fjallað um málið. Þarna er
um að ræða blint pólitískt ofstæki
og það að horft er framhjá því
sem tvímælalaust er þjóðarhagur,
óháð því hvar menn standa í
stjórnmálum.“
- Þú minntist á nauðsyn
endurskipulagningar innan Sam-
bandsins. Þarf þá ekki um leið að
huga að endurskipulagningu
kaupfélaganna í landinu?
„Þegar samvinnustarfsemin
hófst var lítið urn fjármagn í
þjóðfélaginu. Þá var eigið fé
kaupfélaganna byggt upp gegn-
um stofnsjóði þeirra og arð-
greiðslur. I dag byggist allt þjóð-
félagið meira og minna á fjár-
magninu. Sá rekstur sem ekki á
greiðan aðgang að því, bæði láns-
fjármagni og nýju eigin fé, hlýtur
að daga uppi. Þeirri hugmynd
vex mjög fylgi að æskilegt sé að
leita til fólks sem á peninga,
almennings í landinu og fyrir-
tækja, um að leggja þetta fé að
einhverju leyti beint í rekstur í
stað þess að hafa bankakerfið
sem millilið.
Ég hef bent á þetta sjónarmið
um árabil, m.a. á aðalfundum
Sambandsins. Viðbrögðin hafa
verið jákvæð að sumu leyti en
meirihlutinn hugsar sem svo að
fyrst samvinnureksturinn hafi
gengið á núverandi kerfi um ára-
tugaskeið hljóti hann að geta
gengið áfram.“
Upprunalegu markmiðin
þurfa ekki að breytast
— Myndi slík stefnubreyting
ekki þýða stórkostlegar breyting-
ar í samvinnurekstrinum?
„Vissulega, en þó ætti ekki að
þurfa að verða nein breyting á
upprunalegum markmiðum sam-
vinnuhreyfingarinnar. Markmið-
in voru einföld; að beita sam-
takamættinum til hagsbóta fyrir
fjöldann. Þetta getum við alveg
gert áfram þótt breytt verði um
form. Eins og komið er fyrir sam-
vinnurekstrinum hlýtur maður að
velta fyrir sér hvort þetta sé ekki
eina leiðin ef ekki er vilji til að
breyta samvinnulögunum frá
1937. Samvinnumenn verða að
taka upp nýtt rekstrarform og
hagnýta sér það besta sem völ er
á.
í þessu samhengi horfi ég fyrst
og fremst til almenningshlutafé-
laga, en þau standa eiginlega nær
upprunalegri hugsjón samvinnu-
hreyfingarinnar en einkarekstr-
arforminu. Almenningshlutafé-
lög geta verið uppbyggð með
þeim hætti að ákvörðunarvald í
þeim sé bundið við félagsaðild
fremur en fjármagnseign. Óneit-
anlega hvarflar sú hugsun að
manni hvort ekki komi að því að
kaupfélögum landsins verði
breytt í slík félög, í eigu félags-
manna frá þeim tíma sem þau
væru .tekin upp.“
Kaupfélögin
þurfa samnefnara
- Verður Sambandið þá óþarft?
„Kaupfélögin myndu eftir sem
áður þurfa á samnefnara að
halda. Þau myndu væntanlega
sameinast um einstaka rekstrar-
þætti Sambandsins. Sambandið
var og er hugsað sem þjónustuað-
ili kaupfélaganna en það fór á
ákveðnu stigi að lifa sínu eigin lífi
og fjarlægðist við það upprunaleg
markmið og hagsmuni umbjóð-
enda sinna. Það fór að þjóna
innri hagsmunum, og þegar svo
er komið verður nauðsynlegt að
taka málin til endurskoðunar.
Þetta er hætta sem stór fyrirtæki
geta lent í.“
- Má þá líta svo á að sam-
vinnuhugsjónin sé ekki í takt við
tímann?
„Hún er ekki úrelt, síður en
svo, og sjálfsagt hafa íslendingar
sjaldan eða aldrei haft eins ríka
þörf fyrir samtakamátt þjóðar-
innar eins og nú. Menn tala oft
um að fé landsbyggðarinnar
streymi suður í gegnum banka-
kerfið, lífeyrissjóði og á annan
hátt. Endurskipulagning sam-
vinnurekstursins í almennings-
hlutafélög myndi sporna gegn
öfugþróuninni og gera fólki
kleift að setja peninga í atvinnu-
rekstur á samvinnu- og sameign-
argrundvelli í eigin byggðarlög-
um. Félagsmenn myndu einnig
veita félögunum meira aðhald en
nú er og vera sér meira meðvit-
andi um stöðu þeirra og
hlutverk." EHB
Tíu ára gömul mynd frá aðalfundi Sambandsins. í dag stendur Sambandið á
vegamótum og forsvarsmenn þess vega og meta kosti þess að selja eignir eins
og hlut Sambandsins í íslenskum aðalverktökum.