Dagur - 23.01.1990, Blaðsíða 6

6 - DAGUR - Þriðjudagur 23. janúar 1990
Málmfríður Sigurðardóttir:
Efling atvinnu íyrir konur
Á síðustu áratugum hefur staða
kvenna í þjóðfélaginu tekið stór-
felldum stakkaskiptum einkum
þó með tilliti til atvinnu. Heimil-
ið er ekki lengur aðalstarfsvett-
vangur þorra kvenna. Þá stað-
reynd verður að viðurkenna
hvaða augum sem sú breyting er
litin. Konur hafa hópast út á
atvinnumarkaðinn bæði til sjávar
og sveita. Ekki væri rétt að segja
að það sé alfarið þeirra eigin ósk.
Oft hafa þjóðfélagslegar aðstæð-
ur knúið þær til þess, svo sem það
hve dýrt er að koma upp húsnæði,
kröfur um aukna menntun
almennings sem kostar fé og
kröfur atvinnumarkaðarins til
vinnuframlags þeirra.
Nú er staðan nokkuð að breyt-
ast. Samdráttur í landbúnaði
veldur fólksfækkun í sveitum
landsins, nýbúgreinarnar loð-
dýrarækt og fiskeldi berjast í
bökkum og sú staða bitnar á
heimilum og þá jafnt á konum
sem körlum þar sem þær eru líka
í fyrirvinnuhlutverkinu. Atvinnu-
leysi er nú meira í þorpum og
þéttbýlisstöðum en áður hafa sést
tölur um og ekki er fyrirsjáanlegt
að úr því rætist á næstu mánuð-
um. Á mörgum sveitaheimilum,
einkum þar sem ekki eru ung
börn, hefur kona, þó hún sé ein
um heimilisforsjá innan stokks,
oft tíma aflögu sem hún kysi að
nota fyrir sjálfa sig til að læra
eitthvað, til að endurhæfa sig eða
beinlínis til vinnu heima eða utan
heimilis í þeim beina tilgangi að
drýgja tekjurnar. Þetta síðast
talda er oftar en ekki af brýnni
nauðsyn þó svo að efnahagslegar
aðstæður bændakvenna séu afar
mismunandi.
En hvað er svo í boði fyrir
sveitakonur til að mæta þessum
þörfum? Innan flestra landbún-
aðarbyggðarlaga hafa myndast
þéttbýliskjarnar og sums staðar
eru sjávarpláss í nánd. Þéttbýlis-
staðir til sveita eru í kringum
ylrækt eða gróðurhús, þar sem
konur leggja fram drjúga vinnu,
eða þá umhverfis skóla, hótel,
elliheimili eða þjónustu af ein-
hverju tagi. Sveitakonur sem
þurfa að drýgja tekjur heimilisins
leita í störf á þessa staði, sem
kennarar, sem leiðbeinendur eða
starfsstúlkur og í mörgum sveit-
um eru þetta einu atvinnutæki-
færi kvenna utan heimilis en hafa
flest þá ókosti að vera árstíða-
bundin, óviss og illa launuð.
Konur á sveitabæjum í námunda
við sjávarpláss leita einnig nokk-
uð í vinnu þangað. í sumum til-
fellum við svipuð störf og ég hef
nefnt, en auk þess í nokkrum
mæli til fiskvinnu. En í þeirri
grein er yfirleitt litið á þær sem
varavinnukraft og dragi úr
atvinnu eru það þær sem fyrst er
sagt upp.
Það sem ég hef nú sagt undir-
strikar mikilvægi þess máls sem
hér er til umræðu en það eru var-
anlegar úrbætur til að treysta
atvinnuöryggi kvenna á lands-
byggðinni. Konur vantar vinnu.
Atvinnulíf landsmanna utan
höfuðborgarsvæðisins er víðast
hvar einhæft. Sums staðar stend-
ur byggðarlagið og fellur með
einni atvinnugrein eða jafnvel
einu fyrirtæki. Þessi fábreytni í
atvinnulífinu hefur orðið enn
afdrifaríkari með breyttum þjóð-
félagsháttum, ekki síst með auk-
inni þátttöku kvenna í störfum
utan heimilis. Er löngu orðið
tímabært að taka mið af þeirri
staðreynd.
Hvað gera aðrar þjóðir?
Stjórnvöld á Norðurlöndum hafa
áttað sig á því hversu nauðsyn-
legt það er að hlusta á hugmyndir
kvenna og taka tillit til þeirra
þegar rætt er um búsetuþróun.
Þar eins og hér bitnar aukið
atvinnuleysi og skortur á fjöl-
breytilegum störfum fyrst og
fremst á konum á landsbyggð-
inni. Þær eiga oft ekki annarra
kosta völ en að flytja til þéttbýl-
isstaða í leit að atvinnu. Hefur
því víða verið lögð sérstök
áhersla á uppbyggingu atvinnu
með tilliti til hugmynda og
aðstæðna kvenna.
Finnar hafa t.d. ráðunaut um
atvinnuuppbyggingu kvenna í
dreifbýli og það hefur skilað
umtalsverðum árangri og á öllum
Norðurlöndunum er eitthvað í
gangi einmitt í þá veru að byggja
upp þátttöku kvenna í atvinnulíf-
inu. Fyrir skömmu var gerð sam-
eiginleg könnun í Noregi, Sví-
þjóð og Finnlandi á atvinnuhátt-
um dreifbýlisins og því hvernig
best mætti snúa af vegi fólks-
fækkunar og auðnar, styðja
landsbyggðina og byggja þar upp
heilbrigt og gróandi mannlíf.
Þessi könnun leiddi til þeirrar
niðurstöðu að við mótun nýs
atvinnulífs og atvinnutækifæra
væri þátttaka kvenna höfuð-
nauðsyn. Áhrifum þeirra yrði að
koma að við atvinnureksturinn
vegna þess að þær hafa aðra sýn
og aðrar viðmiðanir. Þær yrðu að
vera með þar sem ráðum væri
ráðið og vegna vinnuframlags
þeirra yrði að taka tillit til hags-
muna þeirra. Ráðamenn í Noregi
hafa látið í ljós að við uppbygg-
ingu atvinnu í dreifbýli skuli
þessar niðurstöður hafðar að
leiðarljósi. Vonandi vitrast ráða-
mönnum hér þessi sannleikur
sem okkur konum finnst reyndar
augljós.
Árið 1986 var atvinnuþátttaka
kvenna hér á landi 90,1%. Þátt-
taka giftra kvenna í atvinnu utan
heimilis hafði aukist úr um 20%
árið 1960 í 84% árið 1986. Nú fer
atvinnuleysi hins vegar vaxandi
og kemur harðar niður á konum
en körlum. Skráð atvinnuleysi er
meira meðal kvenna en karla, en
þar að auki er vitað mál að dulið
eða óskráð atvinnuleysi er meira
meðal kvenna en karla, einkum í
dreifbýli. Vert er að benda á að
40% lögbýla í landinu bera
aðeins eitt ársverk eða minna.
Allt ber því að sama brunni. Það
vantar ný störf fyrir konur.
Frumvarp Kvennalistans
Ætla mætti að einhverjir ráða-
menn hafi komið auga á fyrr-
nefndar staðreyndir, sbr. eftirfar-
andi setningu í málefnasamningi
núverandi ríkisstjórnar: „Sér-
stakt átak verður gert til að auka
fjölbreytni í atvinnu kvenna á
landsbyggðinni." Efndir á því
fyrirheiti eru hins vegar engar
enn og því hafa þingkonur
Kvennalistans lagt fram frum-
varp til laga um breytingu á lög-
um um Byggðastofnun, sem
hljóðar svo:
„1. gr. Við II. kafla iaganna
bætist ný grein, er verði 13. gr.,
og orðist þannig:
Við Byggðastofnun starfar
deild sem hefur það hlutverk að
vinna að uppbyggingu atvinnu
fyrir konur. Til starfsemi deildar-
innar skulu renna a.m.k. 20% af
árlegum framlögum ríkisins til
Byggðastofnunar og skal þeim
varið til reksturs deildarinnar,
ráðgjafar, lána, styrkja og ann-
arrar fyrirgreiðslu vegna atvinnu-
starfsemi kvenna.
Nánari ákvæði um starfsemi
deildarinnar setur ráðherra með
reglugerð.
2. gr. Lög þessi öðlast gildi 1.
janúar 1990.
í 3. gr. laga um Byggðastofnun
segir:
„Byggðastofnun fylgist með
þróun byggðar í landinu. Stofn-
unin getur gert eða látið gera
áætlanir um þróun byggða og
atvinnulífs í þeim tilgangi að
treysta búselu og atvinnu í
byggóum landsins.
I samræmi við hlutverk stofn-
unarinnar veitir hún lán eða ann-
an fjárhagslegan stuðning í því
skyni m.a. að bæta aðstöðu til
búsetu í einstökum byggðarlög-
um og koma í veg fyrir að óæski-
leg byggðaröskun eigi sér stað
eða lífvænlegar byggðir fari í
eyði.“
Stofnun sérstakrar deildar við
Byggðastofnun, sem eingöngu
fjalli um málefni kvenna, er ein
leiðin til að fást við þann vanda
sem leiðir af núverandi fábreytni
og skorti á störfum fyrir konur.
Eðlilegt er að konur hafi frum-
kvæði í þessum efnum, en
hvatning, ráðgjöf og bætt skilyrði
eru nauðsynleg. Konur skortir
sjálfstraust á þessum vettvangi.
Þær hafa lítið sótt í atvinnuþró-
unarsjóði. Eignaleysi kvenna
hindrar þær í að stofna til skulda.
Efla þarf frumkvæði
kvenna
Fyrsta verkefni kvennadeildar
Byggðastofnunar yrði' að efla
frumkvæði hjá konum, t.d. með
fræðslufundum, hugmyndasam-
keppni, almennri fræðslu, ráð-
gjöf og handleiðslu og námskeið-
um fyrir konur sem vilja stofna
fyrirtæki. Þannig má minnka það
forskot sem karlar hafa í þessum
efnum. Tryggja þarf skilning á
sérstöðu kvenna. Þess vegna er
nauðsynlegt að við deildina starfi
eingöngu konur sem hafa reynslu
af kvennaráðgjöf og jafnréttis-
málum.
Fræðsla fyrir konur þarf að
miðast við reynslu þeirra og þá
staðreynd að iconum henta betur
vinnu- og kennsluaðferðir sem
byggjast á hópvinnu og óformleg-
um samskiptum og efla frum-
kvæði og áræði. Það er ekki nóg
að breyta „hann“ í „hún“. Á
óþekktu sviði eiga konur sérstak-
lega erfitt með að meta hvað þær
geta og hvað ekki og hverjar eru
þeirra veiku og sterku hliðar.
Kvennadeild á Akureyri
Kvennadeild Byggðastofnunar er
hreint byggðaverkefni. Þess
vegna telja Kvennalistakonur
mikilvægt að hún hafi aðsetur
utan höfuðborgarsvæðisins og við
bendum á Akureyri sem kjörinn
stað í því efni. Rökin fyrir því
eru þau að þar hefur á undan-
förnum árum verið unnið að sam-
norræna verkefninu „BRYT“
eða „Brjótum múrana“ sem er
þróunarverkefni á sviði jafnrétt-
ismála. Þá er á Akureyri útibú frá
Byggðastofnun, hið eina á land-
inu. Á sama stað er svo aðsetur
Iðnþróunarfélags Eyjafjarðar
sem unnið hefur markvisst að
atvinnuþróun á Eyjafjarðarsvæð-
inu.
Kvennalistakonur leggja því til
að sett verði ákvæði í reglugerð
um að kvennadeildin starfi við
útibú Byggðastofnunar á Akur-
eyri. Enn fremur vcrði í rcglu-
gerð ákvæði um að viö deildiha
starfi cingöngu konur með reynslu
ai jainrettisstaríi og kvennaráo-
gjöf sem hafi með höndum rekst-
ur deildarinnar, meti umsóknir
um aðstoð, veiti ráðgjöf og hand-
leiðslu og annist námskeið fyrir
konur. Einnig komi frant í reglu-
gerð ákveðin stefna þar sem t.d.
þær hugmyndir fái forgang sem
stuðla að nýjungum í atvinnu-
rekstri byggðarlagsins eða byggj-
ast á hráefni eða annarri auðlind
byggðarlagsins. Einnig væri hugs-
anlegt að veita þeim konum for-
gang sem fara út í óhefðbundinn
atvinnurekstur, annaðhvort
óhefðbundinn fyrir byggðarlagið
eða óhefðbundinn fyrir konur.
Átak til eflingar atvinnu fyrir
konur í dreifbýli getur vissulega
fallið undir almenna starfsemi
Byggðastofnunar. Reynslan hef-
ur þó sýnt að hætt er við að önnur
verkefni fái sjálfkrafa forgang.
Þess vegna þarf að marka kvenna-
deild sérstakan sess með lögum,
deild sem vegna sérstöðu sinnar
ætti auðveídara með að tileinka
sér og tryggja ný vinnubrögð sem
eru aðgengileg konum.
Fyrir rúmu ári héldu kvenna-
listakonur ráðstefnu á Hvanneyri
um atvinnumál kvenna í dreif-
býli. Ýmsar athyglisverðar niður-
stöður komu þar fram en athygl-
isverðast þótti mér að heyra hug-
myndaauðgi kvennanna um
möguleika á margvíslegri atvinnu-
starfsemi fyrir konur og langsam-
lega athyglisverðast hvernig þær
hugsuðu sér uppbyggingu þess.
Hugmyndir þeirra byggjast allar
á samvinnu kvenna. Atvinnu-
reksturinn taki mið af börnum og
heimili og því að störfum skuli
hagað þannig að konur séu ekki
knúðar til að varpa frá sér ábyrgð
á fjölskyldunni.
Við getum að gamni litið á á
móti hvernig karlar byggja upp
atvinnufyrirtæki. Þar eru konur,
börn og þarfir þeirra ekki inni í
myndinni þó að gengið sé út frá
því að vinnuframlag kvenna sé
nýtt. Þó er ávallt vísað til karl-
anna sem hinna ábyrgu aðila.
Konur miða við að byrja smátt en
efla reksturinn hægt og örugg-
lega. Karlar vilja byrja stórt,
verða ríkir strax og sorglegar
afleiðingar þess hugsunarháttar
blasa allt of víða við.
Vandi Iandsbyggðarinnar
Landsbyggðinni er nú bráður og
stórkostlegur vandi á höndum
um atvinnumál og atvinnuupp-
byggingu sem ég fæ ekki séð að
verði leystur nema með aðstoð
stjórnvalda í einhverju mæli. En
heimamenn verða sjálfir að eiga
frumkvæði, hugmyndir og tillög-
ur um hvað gera skuli og þar
verða konur að hafa frumkvæði
að sínum hluta og hugmyndirnar
skortir þær ekki. Það skiptir öllu
máli um framtíð landsbyggðar-
innar að tillit sé tekið til þess að
þannig þarf að búa að konum að
þær geti komið inn í atvinnulífið
á eigin forsendum, að atvinnu-
uppbyggingin taki mið af því
hvað hentar konum því án þátt-
töku kvenna verður ekki um
neinar raunhæfar úrbætur að
ræða í atvinnumálum dreifbýlis-
ins.
Og með tilvitnun til þeirra
orða í stjórnarsáttmálanum „að
sérstakt átak verði gert til að
auka fjölbreytni í atvinnu kvenna
á landsbyggðinni“ skora Kvenna-
listakonur á ríkisstjórnina að láta
nú athafnir fylgja orðum, tryggja
þessu frv. framgang.
I stjórnarsáttmálanum eru
einnig fyrirheit um að taka fyllsta
tillit til byggðamála við uppbygg-
ingu atvinnulífsins og einnig um
það að stuðlað verði að æskilegri
byggðaþróun sem hlýtur að þýða
það að vilji ráðamanna sé að
byggð haldist sem víðast um
landið. Til þess að svo verði þarf
nýja strauma og stefnur í
atvinnulífinu og að því miðar
þetta frv. Það skiptir meira máli
um byggðafestu en margir gera
sér ljóst að konur um landið allt,
til sjávar og svcita, eigi kost á
atvinnu sem miðast við þarfir
þeirra. Konur vantar vinnu.
Málmfríður Sigurðardóttir.
Höfundur er þingmaður fyrir Kvennalist-
ann í Norðurlandskjördæmi eystra.
Sólveflir 7 á Akureyri
er tíl sölu
Húsiö býður upp á fjölbreytta nýtingu svo sem - ein-
býli - fjölbýli - sambýli.
Upplýsingar gefnar í síma 96-24000 á daginn og 96-
22424 á kvöldin.
Tilboð óskast. Réttur áskilinn að taka hvaða tilboði
sem er eða hafna öllum.
uievmiö ekki
að gefa smáfuglunum.