Dagur - 03.03.1990, Page 5

Laugardagur 3. mars 1990 - DAGUR - 5
HESTAR
Umsjón: Kristín Linda Jónsdóttir
Fóðrun og hófliirða
íslenski hesturinn, sem eitt sinn var þarfasti
þjónninn, gegnir breyttu hlutverki í dag. Nú, ekki
síður en þá, á hann þó fjölmarga aðdáendur. Hann
hefur áunnið sér sess á óteljandi vegu svo sem í
tómstundum, íþróttum, landbúnaði, útflutningi og
eflaust mætti lengi telja. Svo fjölbreytt er hlutverk
þarfasta þjónsins enn í dag. Okkur hestamönnum
hefur oft þótt súrt í broti hve litla umfjöllun hesta-
mennska hefur fengið í fjölmiðlum en nær ein-
göngu hefur verið fjallað um hross í sérritum svo
sem Eiðfaxa og Hestinum okkar. Með þessum
þáttum, sem munu birtast hálfsmánaðarlega í helg-
arblaði Dags, er gerð tilraun til að fjalla reglu-
bundið um hesta og hestamennsku í dagblaði.
Leitast verður við að fjalla um hesta og hestamenn
á sem fjölbreyttastan hátt og ef vel tekst til munu
hestamenn hafa gagn og gaman af. Ef til vill verður
áhugi og athygli annarra einnig vakin. Allar upp-
lýsingar og ábendinga um efni eru vel þegnar. Auk
þess er forráðamönnum hestamannafélaga og
hrossaræktarsambanda svo og öðrum áhugamönn-
um á lesendasvæði Dags bent á að hestaþátturinn
er kjörinn vettvangur fyrir hvers kyns upplýsingar
og skoðanaskipti.
Heilbrigði hestsins -
undirstaða árangurs
Heilbrigður og vel alinn gæðingur veitir eiganda sínum óinælda ánxgju.
Fátt er meira heillandi en full-
komið samspil manns og hests,
gæðings og knapa sem gefa hvor
öðrum allt í algleymi andartaks-
ins. Öll hljótum við að vera því
sammála að undirstaða slíkrar
samvinnu er vellíðan og heil-
brigði hestsins og vitaskuld einn-
ig knapans. Því verður í þessum
fyrsta þætti byrjað á grunninum
og fjallað um fóðrun, hirðingu og
járningar hrossa.
Að fóðra hross
Hesturinn er í eðli sínu steppu-
dýr. Honum er því eðlilegt að
vera á sífelldri hreyfingu og éta
lítið í einu en oft. Þessir grunn-
eðlisþættir hans verða fyrir mik-
illi röskun þegar hross eru tekin í
hús. Lítil og ójöfn hreyfing og of
fáar en stórar gjafir bjóða hætt-
unni heim.
{ upphafi vetrar er nauðsynlegt
að líta yfir hópinn, athuga ástand
hestanna, heilsu, hárafar og
holdafar. í fyrsta lagi er nauðsyn-
legt að hross séu ormahreinsuð
og losuð við lús. Fullorðin hross
þurfa ormahreinsun a.m.k. þrisv-
ar á ári. Yngri hross eru mun við-
kvæmari fyrir ormum og því ætti
að gefa þeim ormalyf oftar en
fullorðnu hrossunum. Einnig er
nauðsynlegt að athuga hvort
hrossin þjáist vegna tannbrodda,
þ.e. séu með gadd. Hross með
gadd eiga erfitt með að tyggja og
fóðrast því oft illa. Gadd þarf að
sverfa með tannaraspi, annars
sárnar hrossið í munni.
í öðru lagi er mjög mikilvægt
að hestum sér gefið tvisvar til
þrisvar á sólarhring. Sé hrossum
gefið aðeins einu sinni á sólar-
hring rífa þau í sig fóðrið sár-
svöng á stuttum tíma, standa svo
og híma aðgerðarlaus við stallinn
meirihluta sólarhringsins. Hross-
um er hins vegar nauðsynlegt að
tyggja fæðuna vel. Það tryggir
eðjilega slípun jaxlanna, nægi-
lega munnvatns- og magasafa-
myndun og minnkar álag á melt-
ingarfærin.
í þriðja lagi verða hestamenn
ávallt að hafa það í huga, að
hross hafa viðkvæm meltingar-
færi og þola illa allar snöggar fóð-
urbreytingar, þær geta valdið
hrossasótt og meltingarsleni.
Hestahey
Þurrhey er aðaluppistaðan í fóðri
hrossa hér á Iandi og eru gæði
þess æði misjöfn. Þeir sem
reynslu hafa af því að fóðra
skepnur fara oft nærri um það
hvert er fóðurgildi þeirrar töðu
sem þeir gefa. Fyrir þá sem vilja
átta sig betur á fóðurgildi heyja
sinna er sjálfsagt að taka heysýni
og láta efnagreina það, t.d. hjá
Ræktunarfélagi Norðurlands á
Akureyri. Slæmt hey, mettað
ryki og myglusveppum er ekki
hestahey. Það hefur því miður
tíðkast hér á landi að heyruddi
sem ekki er talinn boðlegur öðr-
um skepnum sé talinn fullgóður
fyrir hross. Talið er að skemmt
hey sé ein aðalorsök heymæði á
íslandi.
Fóðurbætir
Kjarnfóður og graskögglar eru
gjarnan gefin hrossum auk þurr-
heys sem fóðurauki, einkum þeg-
ar hey eru rýr og þegar notkun
hrossanna eykst undir vorið.
Reiðhestablöndur eru yfirleitt of
eggjahvíturíkar handa hrossum
með þokkalegu heyi. Grasköggl-
ar, hafrar, maís, hveitiklíð og
geldstöðublanda geta hentað
hestum. Listin við kjarnfóðurgjöf
er einmitt sú að eggjahvítuinni-
hald heildarfóðurs verði ekki of
hátt. Hross þola það að vísu mis-
vel en það skapar aukið álag á lif-
ur og er talin ein af orsökum
múkks og jafnvel einnig rots í
tagli og faxi.
Bætiefni
Ýmiss konar bætiefni og vítamín
eru fáanleg handa hestum. Sum
hafa náð vinsældum, önnur ekki.
Eitt þessara efna er Mararmjöl
sem er íslensk framleiðsla. Það er
unnið úr breiðfirskum þara og
inniheldur öll nauðsynleg bæti-
efni fyrir hross. Almennt séð er
gamla góða reglan enn í fullu
gildi bæði fyrir hross og knapa:
1-2 msk. af lýsi á dag hressa, bæta
og kæta. Auk þess eru saltsteinar
bráðnauðsynlegir við hvern stall,
ormalyf í hvert hross og vítamín-
sprauta í rassinn á vansælasta
hrossinu í húsinu.
Fersk-gras
Nú í sumar kom í fyrsta sinn á
markað hér svokallað Fersk-gras.
Það er framleitt á Selfossi undir
eftirliti Marksway í Bretlandi, en
þaðan er þessi heyverkunarað-
ferð ættuð. Þarna er um að ræða
gras sem hefur verið léttþurrkað,
bundið í 25 kg bagga, þjappað
um helming og síðan pakkað í
sérstaka hálfgegndræpa poka.
Pokarnir hleypa frá sér gasi sem
myndast í þeim þegar grasið gerj-
ast og tekur verkunin í pokunum
40-60 daga. Eftir það getur grasið
geymst í allt að 18 mánuði. Þetta
nýja fóður hefur ýmsa kosti, það
er ryk- og myglulaust, tekur lítið
pláss og hcfur lágt eggjahvítu-
innihald. Þetta er því spennandi
nýjung fyir eigendur heyveikra
hesta og fyrir hestamenn sem eru
með ofnæmi fyrir heymaur og
ryki. Auk þess gæti Fersk-gras-
ið reynst þægilegt á ferðalög-
um. Vinsældir Fersk-grass eru nú
þegar slíkar að það er nær ein-
göngu afgreitt til þeirra sem lagt
hafa inn pantanir.
Hófhirða
Því miður eru illa járnaðir hestar;
ljotir, sprungnir og þurrir hófar,
of algeng sjón hér á landi. Það
ætti því ekki að koma á óvart að
helti er í flestum tilfellum tengd
hófum. Heilbrigði hófanna getur
skipt sköpum hvað varðar end-
ingu hrossa og notagildi. Hross
sem standa á básum fá oft of
þurra hófa. Ástæðan er tvíþætt,
annars vegar hreyfingarleysi og
hins vegar of þurrt undirlag. Séu
hrossin í stíum eru báðir þessir
þættir í betra lagi, hins vegar get-
ur verið hætta á hóftunguroti ef
hross standa tímunum saman í
blautu taði. Það er mikilvægur
þáttur í uppeldi hrossa að snyrta
hófa reglulega. Það stuðlar að
réttri fótastöðu og betri lögun
hófanna.
Járningar eru vandasamt verk
og það er athyglisvert að erlendis
eru járningar viðurkennd iðn-
grein. Mikilvægustu þættir járn-
ingar eru annars vegar að tálga
hófinn rétt. Við tálgun leitast
járningamaðurinn við að ná sem
réttastri stöðu á hófinn. Hins
vegar er grundvallaratriði að
skeifurnar passi vel. Algengustu
mistök eru þau að skeifurnar séu
of litlar eða ekki nægilega gleiðar
á hælinn. Ekki verður fjallað
nánar um járningar hér en áhersla
lögð á að þær skipta geysilegu
máli og ætti aldrei að vanrækja.
Bíotín
Fóður hestsins hefur ótvíræð
áhrif á heilbrigði hófanna. Nú er
komið á markaðinn bíótín-bæti-
efni fyrir hross sem getur ger-
breytt hófum og hefur auk þess
góð áhrif á hárvöxt hestsins. Hóf-
ur vex fram á rúmu ári og sé bíót-
ínið gefið á hverjum degi í tvo til
þrjá mánuði má vænta harðari,
heilsteyptari og betri hófa. Nú í
vetur hófst framleiðsla á þessu
efni hér á landi. Heitir það
Bíovet og er frá Delta og er mun
ódýrara en innflutta efnið sem
fyrir var á markaðinum.
Sleipnir sport skeifukerfið
Helsta nýjung í járningum í dag
er Sleipnir sport skeifukerfið.
Jóhann G. Jóhannesson tamn-
ingamaður á Höskuldsstöðum,
sem lært liefur þessa nýju járn-
ingaraðferð, telur hana fyrst og
fremst vera athyglisverðan kost
fyrir þá sem eiga hross sem eiga
við fótkvilla að stríða. Hesturinn
er járnaður á svipaðan hátt og
venjulega með járnskeifu, að því
loknu er slitsóli úr seigu uretan-
efni festur á grunnskeifuna. Slit-
sólinn dempar höggið þegar hóf-
urinn slær harða götuna um allt
að 80%. Ýmsar gerðir eru til af
slitsólum og auðvelt er að skipta
um sóla ef þörf krefur. Erlendis
er reynsla fyrir því að hross sem
talin voru óreiðfær vegna fót-
kvilla svo sem bólgu og annarra
álagssjúkdóma hafi náð sér fyrir
tilstilli þessara skeifna. Þessi
járningaraðferð er um það bil
helmingi dýrari en hefðbundin
járning, en ef járningin skilar
okkur heilbrigðari hesti er það
vissulega peninganna virði. Hitt
er svo annað mál að enn er ekki
komin reynsla á þessar skeifur
við íslenskar aðstæður. Hvernig
skyldu þær henta íslenskum
hestum? Verða hágengu töltar-
arnir sælir og glaðir með högg-
deyfana undir hófunum?
í næsta þætti verður
fjallað um hestamanna-
mót og sýningar á kom-
andi sumri.
Hér sjáum við Sleipnir sport grunnskeifu og siitsóla, en sólanuni er sniellt á
skcifuna. Hann er síðan tekinn af með þar til gerðri töng.