Dagur - 21.04.1990, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - Laugardagur 21. apríl 1990
Jón Hjaltason
Frelsið hefur gert sovéska
kvikmyndagerðarmenn ráðvillta
Sovéski kvikmyndaleikstjórinn Alexei Gherman
leitar oft fanga í sögunni. Hann er gagnrýninn á
sovéska fortíð og kommúnistaflokkinn. Árið 1983
gerði hann kvikmyndina My Friend Ivan Lapshin
um ógnir Stalíns-tímans. En þetta var áður en
Gorbachev gaf mönnum leyfi ríkisvaldsins til að
vera and-Stalínistar. Nú er Gherman, sem á ættir
að rekja til gyðinga, í þann veginn að hefja tökur
á kvikmynd um læknasamsærið svokallaða sem
hann segir að hafi í raun átt að verða upphafið að
ofsóknum á hendur gyðingum í Sovétríkjunum.
Ekki alls fyrir löngu var Gherman á ferð um
Bandaríkin og þá ræddi Patricia W. Mooney,
fréttaritari Newsweek, við hann. Athugum hvað
þeim fór á milli.
Sp.: Hefur hið nýfengna frelsi
hleypt nýju blóði í sovéska kvik-
myndagerðarmenn?
Sv.: Ég held að það hafi frem-
ur skapað óvissu, enginn hefur
almennilega vitað hvaða pól ætti
að taka í hæðina. Óneitanlega er
þó mikill kraftur leystur úr læð-
ingi en í hvaða farveg hann fellur
er enn ekki Ijóst. Áður var mark-
miðið svo ósköp augljóst. Núna
er hins vegar allt í óreiðu. Ef
manni tókst að segja sannleikann
þá var markinu náð en núna er
ekki nóg að segja bara sannleik-
ann. Nú þarf skáldleg tilþrif og
þau eru ekki öllum gefin. Og
fólkið er hætt að sækja bíóhúsin.
Sp.: Af hverju?
Sv.: Vegna þess að hér áður
sameinuðust leikarar og áhorf-
endur í samsæri sem enginn hafði
Alexei Gherman ræðir uni óheft frelsi í sovéska kvikmyndaheiminuni. Vera
litla er ein þeirra kvikmynda er sannar mál hans. Natalya Negoda lék Veru.
Hér sjáum við liana verjast ágangi aðdáanda.
þó beinlínis orð á. Við sögðum
eitt og áhorfendurnir byrjuðu
þcgar að skilja orðin á aðra lund
en þau hljómuðu - þeir svo að
segja lásu á milli línanna - og
enginn gat staðið okkur að verki.
Um leið og þetta var ekki lengur
nauðsynlegt áttaði fólk sig á því
að það kunni ekki að tala hreint
út um hlutina - og þetta er sann-
arlega sorglegt því að afleiðingin
er sú að bíóhúsin standa meira og
minna tóm.
Sp.: Hvað vilja íbúar Sovét-
ríkjanna fá að sjá í bíói?
Sv.: Ég held að fólk sé ákaf-
lega ráðvillt. Heimur þess er
hruninn og það setur markið ekki
hærra en að ná áttum í rústunum.
Hið örugga sjálf í tilverunni hef-
ur riðað til falls, sjálfsögð sann-
indi eru í dag umþenkjanleg, tví-
ræð og jafnvel ósönn. Smám
saman er það að renna upp fyrir
fólkinu að það hefur verið matað
á rusli, sannfæring þess hefur ver-
ið leidd á villigötur.
Sp.: Er það enn svo að þér sé
bannað að gera kvikmyndir um
einhver tiltekin efni?
Sv.: Ennþá hef ég ekki rekið
mig á slík bönn. í sovéska kvik-
myndaheiminum ríkir mikið
djarfræði í dag. Ég gruna jafnvel
suma starfsbræður niína um að
vera í kapphlaupi um að finna
eitthvað sem gæti verið bannað
að fjalla um. En það er sennilega
nokkuð erfitt. Kannski væri það
mótsagnakennt að takast á við
vandamál byltingarinnar 1917 og
eftirköst hennar.
Það er spurningin um hversu
víðtæk ógnarstjórn rauðliðanna
1918 var, ógnarstjórn sem fór
ekki eftir hinu gamla lögmáli um
auga fyrir auga heldur krafðist
:þúsund augna fyrir eitt; þúsund
! borgara fyrir líf leiðtogans. Nú á
tímum er sagt að Stalín sé sá sem
tók ranga beygju á vegi kommún-
Alexei Gherman.
ismans og eyðilagði allt. En
hvernig væri að fara til baka, allt
til 1917, og athuga hvenær
krabbameinið byrjaði að vaxa?
Ennþá hefur enginn reynt að
gera þetta á hvíta tjaldinu.
Sp.: Hvort vilt þú heldur vinna
með litfilmur eða svart/hvítar?
Sv.: Maður getur gert góðar
kvikmyndir í lit en rússneskar
kvikmyndir ættu ekki að vera
gerðar á litfilmur. Hér í Banda-
ríkjunum er allt svo bjart en í
Rússlandi er allt eins og þoku-
kennt. Ef þú spyrð í hvaða lit
Rússland sé yrði svarið; í gráum.
Ég held að gæði vestrænna filma
séuofmikil fyrirokkur. Frakkar
buðust til að senda okkur filmur
en ég svaraði. Nei við notum
okkar eigin filmuræmur. Frakk-
arnir sögðu þá að þær væru léleg-
ar og ég játti því. En þær henta
okkur; þær gera hlutina ekki fal-
legri en þeir eru. Kvikmyndirnar
ykkar láta gull glóa í ruslinu. Ég
verð að sýna veruleikann án allra
góðmálma.
Sp.: Hyggur þú á kvikmynda-
gerð fyrir vestan?
Sv.: Ég geri næstu kvikmynd
mína heima því að þar þekki ég
mig best. Sögusvið hennar verður
í kringum 1953, dánarár Stalíns.
Kjarni sögunnar verður hið svo-
kallaða samsæri læknanna. Undir
lok ævi sinnar fann Stalín upp á
því að draga lækna, fyrst og
fremst af gyðingaættum, fyrir rétt
og ákærði þá fyrir tilraun til að
eitra fyrir rússneska framámenn.
Allir fremstu læknar landsins
voru handteknir. Það sem vakti
þó fyrst og fremst fyrir Stalín var
að undirbúa jarðveginn fyrir
mikla herferð á hendur gyðing-
um.
Sp.: Sæta gyðingar mikilli and-
úð í Sovétríkjunum í dag?
Sv.: Ég myndi segja að hún
væri meiri en nokkru sinni. Á
þessari stundu er andúðin gegn
þeim orðin svo mikil að það er
tímabært að rísa upp til varnar.
Af einhverjum ástæðum eru
menn nú dæmdir eftir kynþáttum
miklu fremur en eftir því sem
þeir hafa framkvæmt í lífinu.
Þetta er einmitt ástæða þess að ég
vil gera þessa mynd núna.
Gorbachev sá til þcss að
Kommissarinn, eftir Aleksandr
Askoldov, var sýnd í Sovétríkj-
unum. Hún hafði verið bönnuð
árið 1967 vegna þess að
Askoldov þótti draga upp geð-
fellda mynd af gyðingum. Það
gekk meira að segja svo langt að
Kommissarinn var sögð gegnsýrð
af Zionisma en ég veit fyrir víst
að Gorbachcv sá til þess Dersónu-
le.'a að banninu var létt a* mynd-
inni. Þess vegna vildi ég mjög
ógjarnan að menn tækju orð mín
svo að ég væri að kenna honum
um þennan „sjúkdóm" sem gyð-
ingahatrið er í Sovétríkjunum.
Hins vegar er ábyrgð kommún-
istaflokksins mikil t þessu máli.

Mér stendur ógn af sjálfbirgingi einhvers staðar og þrátt fyrir
íslenskra ráðherra. Ég hef hlýtt digurbarkalæti og meint vest-
á Jón Baldvin Hannibalsson ut- firskt hugrekki hefur Jón Bald-
anríkisráðherra fara fjálglegum vin ákveðið að „styðja" kerfið
orðum um friðarhugsjón ís- sent Gotbachev hefur lagt til
lenskra jafnaðarmanna jafn- atlögu viö - friðarhugsjón Vest-
hliða því að sami maöur hefur firðingsins nær ekki lengra
eindregið hvatt til enn frekari tungunni. En hvernig skyldu
vígvæðingar íslands. Og þetta verk starfsbróður hans austur í
gerist á sama tíma og Mikhael Moskvuborg, mannsins sem
Gorbachev, leiðtogi Sovétríkj- þorir, koma við kvikmynda-
anna, teflir á tæpasta vað að gerðarmenn þar í landi? Hvaða
breyta þeirri heimsmynd sem augum líta þeir nýfengið frelsi;
við höfum búið við alla tíð síð- hvernig endurspeglast bylting
an seinna stríði lauk. „Hægara Gorbachevs í sovéska kvik-
er að styðja en reisa“ stendur myndaheiminum? i
Atriði úr sovésku myndinni Is it easy to be young?