Dagur - 07.07.1990, Blaðsíða 6

f _ Rilfl&fl — 000 f 'ili'ii V iimBhicwne I
6 - DAGUR - Laugardagur 7. júlí 1990
ÚTQEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI,
SÍMl: 96-24222 SÍMFAX: 96-27639
ÁSKRIFT KR. 1000 Á MÁNUÐI ■ LAUSASÖLUVERÐ 90 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 660 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON.
RITSTJ.FULLTRÚI: EGILL H. BRAGASON.
UMSJ.MAÐUR HELGARBLAÐS: STEFÁN SÆMUNDSSON.
BLAÐAMENN: JÓN HAUKUR BRYNJÓLFSSON (íþr.),
SKÚLI BJÖRN GUNNARSSON (Sauðárkróki vs. 95-35960),
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, ÓLI G. JÚHANNSSON,
ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON, STEFÁN SÆMUNDSSON
LJÓSM.: KRISTJÁN LOGASON.
PRÓFARKAL.: SVAVAR OTTESEN. ÚTLITSH.: RÍKARÐUR B.
JÓNASSON. AUGLÝSINGASTJ.: FRlMANN FRÍMANNSSON.
DREIFINGARSTJ.: INGVELDUR JÓNSDÓTTIR, HEIMASÍMI 22791.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL.
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Ferðamál í brenni-
depli á Norðurlandi
Þessa dagana er mikið um
að vera í ferðaþjónustu á
Norðurlandi. Ferðamenn
streyma þúsundum saman
á landsmót hestamanna á
Vindheimamelum, en áætl-
að er að milli tíu og fimmt-
án þúsund manns verði á
mótinu um helgina. Þar af
eru tvö til þrjú þúsund er-
lendir ferðamenn.
Landsmót hestamanna
eru alltaf merkir viðburðir.
Frá sjónarmiði hesta-
mennsku og hrossaræktar
markar hvert mót ákveðin
þáttaskil og er ánægjulegt
að fylgjast með þeim fram-
förum sem verða í kynbót-
um og ræktun, þótt deilur
hafi sett skugga á málefni
hestamanna undanfarin
ár. íslensk hrossarækt á
mikla framtíð fyrir sér, og
landsmótið á Vindheima-
melum verður án efa til að
styrkja stöðu hennar sem
búgreinar.
Á stórmót hestamanna
koma alltaf margir sem
ekki eru beinlínis tengdir
hestamennsku sjálfir. Mót-
ið á Vindheimamelum er
mikilvæg landkynning, en
fyrir þá aðila í Skagafirði
sem á einhvern hátt koma
nálægt ferðamannaþjón-
ustu er það mikil uppgripa-
tíð.
Á Akureyri eru staddir
um eitt þúsund manns í
tengslum við knattspyrnu-
viðburði þessa helgi. Polla-
mót Þórs og Sjallans hófst í
gær á íþróttasvæði Þórs við
Glerárskóla. Þar eru 19 lið
skráð til keppni frá 17
félögum víðs vegar af land-
inu. í tengslum við þetta
mót eru á þriðja hundrað
manns á Akureyri, og í
sambandi við Esso-mót
K.A. mun fleiri, ekki innan
við sjö til átta hundruð
manns.
Þriðji merkistatburður-
inn í ferðamálum á
Norðurlandi þessa dagana
er beint flug Svisslendinga
til Akureyrar frá Zurich.
Beina flugið er áætlunar-
flug á vegum Ferðaskrif-
stofunnar Nonna. Dagur
greindi frá því í gær að ekki
komi færri en 700 ferða-
menn til Akureyrar með
þessu flugi í sumar. Þá
gefst Akureyringum og
Norðlendingum hér sér-
stakt tækifæri til að fljúga
beint til Sviss.
Sérstök ástæða er til að
fagna þessu merka fram-
taki Ferðaskrifstofunnar
Nonna. Vonandi hefur hér
verið lagður hornsteinn að
beinu flugi milli Akureyrar
og meginlands Evrópu,
sem á eftir að eflast í fram-
tíðinni. Verði það raunin er
risastökk stigið í ferðamál-
um á Norðurlandi og á
Akureyri sérstaklega.
EHB
til umhugsunar
Byggðastefnan og tvö hagkerfi
Á síðustu misserum hefur því verið haldið fram að tvö
hagkerfi séu að myndast í landinu. Markaðskerfi þróist á
höfuðborgarsvæðinu meðan miðstýringu sé beitt í auknum
mæli á landsbyggðinni.
Atvinnulíf höfuðborgarsvæðisins byggist að miklu leyti
upp á þjónustu. Þar eru stjórnarstofnanir og höfuðstöðvar
banka staðsettar. Þar fer mestur hluti skólastarfsemi fram.
Nánast allur innflutningur til landsins er stundaður frá suð-
vesturhorninu. Þar eru flestar verslanir og áfram mætti
telja þegar um afleidd störf af framleiðsluatvinnuvegunum
er að ræða. Mestur hluti þeirra fer hins vegar fram utan
þessa þéttbýlissvæðis, það er að segja á landsbyggðinni.
Landbúnaðurinn í sveitum því hann verður ekki stundað-
ur annars staðar og gert er út frá bæjum og þorpum á
ströndinni einfaldlega af því að þaðan er hagkvæmast að
sækja fiskinn á miðin.
Mörgum er um megn að viðurkenna, að stór hluti undir-
stöðu þess fjármagnsflæðis og þjónustulífs sem fram fer í
fyrirtækjum og stofnunum á höfuðborgarsvæðinu á upptök
sín og tilveru atvinnulífinu á landsbyggðinni að þakka. Af
þeim skökum vakna spurningar um hvernig þeim sem
njóta afurða annarra hefur tekist að þróa markaðskerfi á
meðan aflamennirnir búa við miðstýringu og skömmtunar-
vald.
Eitt svar er ekki til við slíkum spurningum og verður að
leita þeirra í þróun síðustu ára og jafnvel áratuga þegar
árangur nýrra atvinnuhátta fór að hafa veruleg áhrif á
mannlíf hér á landi.
Togstreitan - varð til um aldamót
Togstreitu milli byggða má rekja allt aftur til aldamóta er
kauptún og þorp tóku að myndast utanum fiskveiðar. Þessi
atvinna og byggðamyndun tók toll af sveitunum. Fólk
fluttist burt. Býli fóru í eyði og margir hinna eldri sveita-
manna horfðu með skelfingu á þróunina, einkum þegar
búskapurinn gat ekki lengur keppt við nýja atvinnuvegi
vegna peningamyndunar sem þar átti sér stað. Með árun-
um hefur þessi togstreita síðan færst til og orðið á milli
höfuðborgarsvæðisins við Faxaflóa og annarra byggða
landsins. Þegar fiskiþorpin á ströndinni urðu að veruleika
fór nokkur innflutningsstarfsemi að þróast þar.
Um miðjan fjórða áratug aldarinnar var allur innflutn-
ingur færður undir eina fámennisstjórn í Reykjavík og hef-
ur tímabilið frá 1935 til 1960 oft verið nefnt haftaárin af
þeim sökum. Með stofnun fjárhagsráðs og viðskiptanefnd-
ar urðu allir að sækja innflutningsleyfi sín á Skólavörðustíg
í Reykjavík og gefur auga leið að með slíku fyrirkomulagi
fluttist innflutningsverslunin að langmestu leyti suður því
innflytjendur urðu að vera í nábýli við úthlutunarvaldið til
að tryggja að einhverjum umsóknum þeirra væri sinnt.
Bygging landshafnanna raskaði einnig atvinnulífi því til-
koma þeirra gerði bátum utan af landi auðveldara að
stunda vertíðir fyrir Suður- og Vesturlandi í stað þess að
styrkja aðstöðu þeirra í viðkomandi heimabyggðum.
Framkvæmdir á vegum varnarliðsins hafa veitt fjár-
magni í farveg atvinnulífs á höfuðborgarsvæðinu og dregið
marga vinnandi hönd utan af landi.
Stóriðjan í Straumsvík og bygging Breiðholtsins í
Reykjavík komu síðar til og eiga einnig þátt í flutningi
fólks og fjármuna af landsbyggðinni.
Gengisskráning
- ósamræmi við útflutningsverðmæti
Fleira mætti nefna sem stuðlað hefur að neikvæðri byggða-
þróun á íslandi og að öllum líkindum á sú stefna stjórn-
valda á hverjum tíma, að skrá gengi krónunnar hærra en
raunveruleg útflutningsverðmæti gera kleift, stærstan þátt
í þeim peningaflutningi sem átt hefur sér stað frá fram-
leiðsluatvinnuvegunum á landsbyggðinni til verslunar og
þjónustustarfsemi á höfuðborgarsvæðinu. Vegna gengis-
stefnunnar hefur minna fengist fyrir afurðir sjávarútvegs-
ins í íslenskum krónum en í raun kostar að afla þeirra og
framleiða.
Eigið fé atvinnulífsins hefur því eyðst við að brúa það bil
sem myndast milli tilkostnaðar og söluverðmæta. Nú er
hlutfall eigin fjár í undirstöðuatvinnuvegi þjóðarinnar
komið niður í eins stafs tölu og orðið neikvætt í sumum
greinum hennar vegna mikillar skuldasöfnunar.
Skuldir - í stað tekna
Vegna þess að sjávarútvegurinn fær ekki að framleiða fyrir
tilkostnaði verður að brúa bilið annars staðar frá. Þegar
eigið fé útvegsaðila þrýtur er þeim komið til bjargar með
greiðslum úr sjóðum, hverju nafni sem þeir nefnast, og
fyrirtækin láta skuldaviðurkenningu af hendi í staðinn.
Slíkt rekstrarfyrirkomulag gengur að sjálfssögðu ekki
endalaust og því þarf sífellt að bjarga þeim atvinnuvegi
sem stendur undir nánast allri verðmætasköpun og vel-
megun í landinu. Þessi rekstrarskilyrði sjávarútvegsins,
atvinnuvegs landsbyggðarinnar gera það að verkum að
miðstýringin verður óumflýjanleg. Þegar búið er að flytja
tekjurnar burt þarf eitthvað að koma í staðinn til þess að
Eftir Þórð Ingimarsson.
starfsemin geti haldið áfram. Fjármagnsflutningurinn til
baka fer því um hendur stjórnvalda í formi lánafyrir
greiðslna og úthlutana úr sjóðakerfi hins opinbera.
Hagnaður - undirstaða frjáls atvinnulífs
Á höfuðborgarsvæðinu hefur viðskiptalífið náð að skilja
efnahagsbata eftir sig í heild sinni. Gjaldþrotahrinur er
gengið hafa yfir eru fremur afleiðingar óstjórnar og vit-
leysisgangs einstakra aðila en vísbendingar um að markaðs-
búskapur geti ekki farið fram og myndað hagnað.
Sá hagnaður sem atvinnustarfsemi á höfuðborgarsvæð-
inu hefur skilað er undirstaða þess að frjálst atvinnulíf og
markaðbúskapur hefur náð að þróast og festast í sessi.
Ef sjávarútvegurinn byggi við þau skilyrði að vera sjálf-
um sér nógur og þyrfti ekki sífellt að leita eftir aðstoð í
formi opinberra fyrirgreiðslna má ganga út frá því vísu að
aðstæður landsbyggðarinnar væru á annan veg.
Byggðastefnan - hefur hún þá brugðist?
Á árunum eftir 1970 varð nokkur vaxtarkippur á lands-
byggðinni. Um 1976 var jafnvægi komið á fólksflutninga til
höfuðborgarsvæðisins og til landsbyggðarinnar. Þetta jafn-
vægi hefur hins vegar ekki náð að haldast. Þrátt fyrir yfir-
lýsta byggðastefnu og aðgerðir til að halda hjólum atvinnu-
lífsins gangandi út um land hefur öll þróun verið á þann
veg að fólk og fjármagn hefur streymt til höfuðborgar-
svæðisins. Það er því til umhugsunar af hverju byggða-
stefnan hefur brugðist. Tilvist tveggja hagkerfa í landinu
verður ekki skrifuð á reikning eins stjórnmálaflokks
umfram annars. Stjórnmálamenn allra flokka hafa annað
hvort gleýmt sér við björgunaraðgerðir eða ekki haft tíma
til að athuga málin í víðara samhengi. Framkvæmd
byggðastefnu er að ljúka við að skila af sér tveimur hag-
kerfum í landinu. Þótt hugarfarsbreyting verði í stjórnmál-
um þarf langan tíma til að snúa þeirri þróun, sem orðið
hefur í atvinnuháttum og búsetu við. Enn er þó stund til
stefnu. Til þess verður að miða gengi íslensku krónunnar
við þau verðmæti sem útflutningurinn skilar. Til þess verð-
ur að beina fleiri stofnunum stjórnkerfis og mennta út á
landsbyggðina. Til þess verður að velja nýjum atvinnu-
möguleikum stað utan byggðanna við Faxaflóla og á
Reykjanesi. Ef framleiðsluatvinnuvegirnir á landsbyggð-
inni verða færir um að skila hagnaði fylgir önnur starfsemi
í kjölfarið og hagkerfin í landinu sameinast á nýjan leik.