Dagur - 21.07.1990, Qupperneq 6

6 - DAGUR - Laugardagur 21. júlí 1990
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI,
SÍMI: 96-24222 SÍMFAX: 96-27639
ÁSKRIFT KR. 1000 Á MÁNUÐI - LAUSASÖLUVERÐ 90 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 660 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON.
RITSTJ.FULLTRÚI: EGILL H. BRAGASON.
UMSJ.MAÐUR HELGARBLAÐS: STEFÁN SÆMUNDSSON.
BLAÐAMENN: JÓN HAUKUR BRYNJÓLFSSON (iþr.),
SKÚLI BJÖRN GUNNARSSON (Sauðárkróki vs. 95-35960),
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, ÓLI G. JÓHANNSSON,
ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON, STEFÁN SÆMUNDSSON
LJÓSM.: KRISTJÁN LOGASON.
PRÓFARKAL.: SVAVAR OTTESEN. ÚTLITSH.: RÍKARÐUR B.
JÓNASSON. AUGLÝSINGASTJ.: FRÍMANN FRÍMANNSSON.
DREIFINGARSTJ.: INGVELDUR JÓNSDÓTTIR, HEIMASÍMI 22791.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL.
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Mun rödd íslands
heyrast innan EB?
Hugsanleg aðild íslands að
Efnahagsbandalagi Evrópu er
að margra mati mál málanna
fyrir framtíð íslensku þjóðar-
innar. Hvort sem menn eru
með eða á móti aðild breytir
það ekki þeirri staðreynd að
afstaða eða samband íslands
og ríkja EB mun ráða miklu um
framtíðarlífskjör hér á landi.
Steingrímur Hermannsson,
forsætisráðherra, bendir á að
ríki Evrópubandalagsins hafi
fyrst og fremst áhuga á
íslensku sjávarfangi, og muni í
sjálfu sér ekkert um að halda
uppi svipuðum lífskjörum og
nú tíðkast. Steingrímur segir
einnig að hætta sé á að ísland
glati í raun fullveldinu, ef fisk-
vinnslufyrirtækin komist í eigu
útlendinga. Þá munu áhrif
landsmanna á eigin atvinnu-
vegi fara þverrandi.
„Þetta er margslungið mál,
og það getur vel verið að að
auðvelt sé að setjast niður og
reikna út að hér verði peninga-
leg lífsafkoma nokkuð góð ef
við vörpum okkur í faðminn á
Evrópubandalaginu. Þá munar
ekkert um að halda okkur hér í
svipuðum lífskjörum og nú eru.
Ég er hinsvegar sannfærður um
að við yrðum ekkert meira í EB
en afskekktustu byggðarlög
íslands, sem nú eiga í erfiðleik-
um, gagnvart þéttbýlisstöðun-
um. Við yrðum ekki meira í EB
en t.d. Kópasker gagnvart
Reykjavík. Við erum afar fá-
mennir í samanburði við sam-
steypu ríkja með 350 milljónir
íbúa,“ segir Steingrímur Her-
mannsson.
Þeir eru margir sem sjá aðild
íslands að EB í hyllingum.
Vissulega myndi samtengt
myntkerfi tryggja að verðbólga
og vextir yrði ekki hærri hér á
landi en í öðrum aðildarríkjum
EB, ef ísland gerðist aðili. Efna-
hagslegur stöðugleiki í lang-
flestum Evrópuríkjum er miklu
meiri en íslendingar hafa
þekkt. Það er þó brennandi
spurning hversu miklu sé fórn-
andi fyrir slíkan stöðugleika.
Danir eru sú Norðurlanda-
þjóð sem íslendingar hafa löng-
um miðað sig við. í Danmörku
hækkuðu erlendar skuldir eftir
aðildina að EB. Ýmsir töldu það
vega þyngra að fá tryggan
markað fyrir danskar landbún-
aðarvörur og iðnvarning ásamt
þáttöku í verslun. En þjóðernis-
kennd margra Dana var særð
þegar þýsku Aldi-verslanirnar
fóru að rísa hver á fætur annarri
í borgum og bæjum Danaveld-
is. Opinn markaður ríkja EB
þýðir að hvaða aðildarþjóð sem
er getur komið og sett á fót
fyrirtæki í hinum aðildarríkjun-
um. Þetta er grundvallaratriði í
milliríkjasamningum EB. Væru
íslendingar aðilar mætti t.d.
hugsa sér að Þjóðverjar eða
Frakkar kæmu hingað til lands
og notuðu jarðhitann til að
stunda fiskeldi í stórum stíl.
Við því gætu íslendingar ekki
amast, þar sem um gagnkvæm
réttindi væri að ræða gagnvart
öðrum ríkjum bandalagsins.
Menn geta svo deilt um hvort
þetta sé jákvætt eða neikvætt
og hvernig eigi að haga samn-
ingum með tilliti til sérstöðu
íslands.
Á það hefur verið bent með
réttu að flestar greinar íslensks
landbúnaðar yrðu fljótlega
undir í samkeppni við ódýrar
landbúnaðarvörur EB ríkja. Því
hefur ekki verið svarað hvernig
bregðast eigi við stórfelldu
atvinnuleysi í kjölfar slíkrar
breytingar á atvinnuháttum
þjóðarinnar. Sá raunveruleiki
blasir við að nánast er ógerlegt
að spá með nokkurri vissu fyrir
um áhrif aðildar íslands, þjóð-
inni til góðs eða ills. En þeir eru
reyndar alltaf margir sem segja
að ástandið á hverjum tíma sé
það slæmt að það geti varla
versnað. EHB
ri
til umhugsunar
Fólksflótti hvaðan - fólksflótti hvert
í minnisblaði ráðgjafanefndar iðnaðarráðuneytisins, sem
opinbert varð nokkru eftir síðustu fundahöld íslenskra stjórn-
valda með forsvarsmönnum Atlantalhópsins, kemur fram að
stofnkostnaður við að reisa álver á Keilisnesi gæti orðið yfir
20 milljónum bandaríkjadala lægri en ef verksmiðjan yrði
reist í Eyjafirði eða við Reyðarfjörð. Lægri stofnkostnaður
álverksmiðju á Keilisnesi er að sjálfssögðu vatn á myllu þeirra
sem vilja staðsetja áframhaldandi uppbyggingu stóriðju á ís-
landi suður með sjó. Ef þessar kostnaðarspár reynast réttar
má búast við að eigendur Atlantal fyrirtækjanna leggi meiri
áherslu á byggingu á Keilisnesi en hingað til hefur virst. Af
þeim sökum kemur til með að reyna meira á íslensk stjórn-
völd í þeim samningaviðræðum sem framundan eru vilji þau
á annað borð koma í veg fyrir að byggð í landinu sporðreisist
á þeim áratug sem eftir er fram til aldamóta.
Morgunblaðið - álver á landsbyggðinni
í forustugrein í Morgunblaðinu var nýlega fjallað um stað-
setningu álvers og bent á að áhyggjur manna af byggðaröskun
væru ekki ástæðulausar. Eftir að hafa látið það í ljósi sagði
greinarhöfundur að „ef ákvörðun yrði tekin um að reisa nýtt
álver utan suðvestur-horns landsins yrði stigið stærsta skrefið
sem unnt er að taka nú á tímum til byggðajöfnuðar." Hann
benti einnig á að ef sá kostnaðarauki, sem ncfndur hefur verið
vegna staðsetningar álvers fyrir norðan eða austan yrði mæld-
ur með þeim kvarða sem notaður hefur verið til að mæla fjár-
streymi til landsbyggðarinnar ættu þessar upphæðir ekki að
vaxa mönnum í augum. En ef álver yrði reist á Reykjanesi
gæti farið svo að opinber byggðaaðstoð myndi hækka örar og
meira en áður hefur verið. Forsætisráðherra hefur látið hafa
eftir sér, meðal annar á fundi á Akureyri á síðast liðnum
vetri, að vel komi til greina að veita Atlantalfyrirtækjunum
einhverjar ívilanir á öðrum sviðum til að mæta kostnaðarauka
er hlytist af að staðsetja stóriðjuna utan Reykjavíkursvæðis-
ins.
Fólksflótti - hvaðan?
Framkvæmdir við uppbyggingu og síðan sá stöðugi vinnustað-
ur, sem 200 þúsund tonna álbræðsla er, orsakar mikinn fólks-
flótta af landsbyggðinni verði hún byggð á Reykjanesi.
íslensk stjórnvöld verða því að hugsa sig alvarlega um áður en
þau ljá máls á þeirri staðsetningu. Við stöndum nefnilega ekki
einvörðungu frammi fyrir fólksflótta frá strandlengju landsins
til höfuðborgar, heldur hugsanlega einnig frá landinu og þar
með talinni höfuðborginni til meginlandsins þegar sameigin-
legur markaður Evrópubandalagsins verður orðinn að veru-
leika. Evrópumálin hafa ekki fengið þá umfjöllun sem skyldi
hér á landi. í>að er eins og íslendingar nenni ekki að leiða
hugann að þeim. Ef til vill telja menn þetta svo fjarlægt, svo
langt í burtu, að það snerti okkur ekki verulega. Við eigum
þó lífsafkomu okkar ekkert síður undir viðskiptum við þessi
ríki eða bráðlega ríkjasamsteypu en fiskinum í sjónum. Og ef
vel er að gáð þá kemur fiskurinn einnig við þann kafla
Evrópusögunnar þegar landamæri fara að taka á sig óljósari
myndir.
Öfgar - áhugaleysi
Þau skoðanaskipti sem á annað borð hafa farið fram um
Evrópumálin bera fremur keim af öfgum en þeirri skynsemi
sem upplýstu 20. aldar fólki ætti að vera eiginleg. Annars veg-
ar heyrast þær raddir að hugmyndir um þjóðríki séu 19. aldar
rómantík og við eigunr að ganga til fulls samstarfs við samein-
aða Evrópu. Þróað samspil upplýsinga og viðskipta sé að gera
landamæri óþörf, markaðurinn yfirstígi mismunandi þjóðern-
isleg einkenni og tilfinningar. Aðrir óttast að tilveru okkar
sem þjóðar verði ógnað. Að útlendir taki að ráða framleiðslu
landsins í krafti fjármagns og benda jafnvel á tilurð Gamla
sáttmála, er landið var selt í hendur Hákonar Noregskonungs
árið 1262. Þrátt fyrir öfgar hafa báðir nokkuð til síns máls. Sú
hætta sem fyrir hendi er felst í smæð landsins, fólksfæð og ein-
hæfu atvinnulífi.
Evrópuhæf - eða ekki
Hannes Jónson, félagsfræðingur og fyrrum sendiherra er
einn þeirra sem varað hefur við þeim hættum sem við stönd-
um frammi fyrir vegna sameiningar Evrópu. I Utverði, blaði
Samtaka um jafnrétti milli landshluta og nú síðar í Degi dreg-
ur hann fram mjög dökka mynd af afleiðingum þess að ganga
of langt í þá átt að afmá landamæri okkar við meginlandsrík-
in. Hannes segir meðal annars að ísland yrði eftir sem áður
fámennt smáríki, sem byggði útflutningstekjur á lítt unnum
hráefnisútflutningi sjávarafurða og seldi raforku jafnvel um
kapla yfir hafið þannig að landsmenn nytu ekki nægrar
atvinnu af framleiðslu þeirrar orku. Erlend stórfyrirtæki
myndu fjárfesta í íslenskum sjávarútvegi og fiskirækt og ráða
Eftir Þórð Ingimarsson.
þeirri starfsemi að fullu áður langt um liði. Þá nefnir hann að
hingað yrði flutt vinnuafl frá láglaunalöndum innan Evrópu-
hringsins eins og Grikklandi og Portúgal en betur menntaðir
íslendingar legðu leið út í heim þar sem þeirra biðu tækifæri
en aðrir sætu eftir og yrðu að treysta á að njóta velvilja
útlendinga til vinnu. Mynd Hannesar er dökk ekki síður en
þeirra er vilja leggja Island niður sem frjálst og fullvalda ríki.
En íslenskt atvinnulíf er fábrotnara, þróun viðskipta
skemmra á veg komin og tilhneiging til miðstýringar ríkari en
í öðrum löndum Vestur-Evrópu. Því er spurningin um hvort
við séum „Evrópuhæf" ákaflega áleitin. Við henni er ekki
einhlítt svar en ljóst að við getum ekki opnað hurðina til Evr-
ópu upp á gátt. En við getum heldur ekki lokað henni að
fullu. Bil verður að vera milli stafs og hurðar. í þessu máli
erum við í hlutverki línudansarans. Ef hann stígur fæti á rang-
an hátt eða beitir líkamsþunga sínum ekki hárnákvæmt eins
og hann hefur alltaf gert á línunni fellur hann niður og verður
trauðla bjargað. Sömu sögu er að segja um íslensku þjóðina.
Samskipti hennar við Evrópubandalagið, sameiginlegan
markað Evrópu, er eins og línudans. Hvert skref þarf að taka
af fullkominni yfirvegun. Hvað vinnum við. Hverju erum við
að tapa, eru spurningar sem brenna við hvert fótmál í væntan-
legum og óumflýjanlegum samningum við stórveldið hið nýja.
Fólksflótti - hvert?
í upphafi ræddi ég nokkuð um augljósan fólksflótta frá lands-
byggðinni til suðvesturhorns landsins ef til bygginga stórra
atvinnutæka kemur á því svæði. Þegar við veltum því fyrir
okkur hvort við séum Evrópðuhæf fer ekki hjá því að fólks-
flótti komi aftur í hugann. Þegar samdráttur verður hverfa
þeir fyrst af vettvangi sem betur eru á vegi staddir að taka að
sér vandasöm störf. Ef of mikil eftirgjöf í samskiptum við
sameiginlega Evrópu verður þess valdandi að betur menntað
fólk fer að flytja héðan til annarra landa í leit að störfum við
sitt hæfi skapast vandamál sem við getum ekki leyst í náinni
framtíð. Vandamál sem ég hygg að enginn vilji leiða yfir
okkur. Hvorki landsbyggð eða höfuðborgarsvæði. Það er því
til umhugsunar hvort við stöndum ef til vill ekki frammi fyrir
fleiri en einni tegund af fólksflótta. Flótti frá landsbyggð til
höfuðborgar og frá íslandi til annarra Evrópulanda verði von
bráðar að veruleika ef við höfum ekki fyllstu gát á atburðarás
og aðstæðum á hverjum tíma.