Dagur - 23.08.1990, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - Fimmtudagur 23. ágúst 1990
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SÍMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 1000 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ 90 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 660 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
RITSTJÓRNARFULLTRÚI: EGILL H. BRAGASON
BLAÐAMENN:
JÓN HAUKUR BRYNJÓLFSSON (íþróttir),
SKÚLI BJÖRN GUNNARSSON (Sauðárkróki vs. 95-35960),
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, ÓLI G. JÓHANNSSON,
ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON, STEFÁN SÆMUNDSSON,
ÞÓRÐUR INGIMARSSON, LJÓSMYNDARI: KRISTJÁN LOGASON
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RlKARÐUR B. JÓNASSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRlMANN FRlMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI:
INGVELDUR JÓNSDÓTTIR, HEIMASÍMI 22791
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
SÍMFAX: 96-27639
Kjarasamningur
flugumferðarstjóra
Kjarasamningur sá sem fjármálaráðuneytið gerði
við Félag íslenskra flugumferðarstjóra á dögun-
um er vægast sagt mjög umdeilanlegur. Talið er
að hann feli í sér rúmlega 8 prósenta launahækk-
un til handa flugumferðarstjórum umfram aðra
launþega á samningstíma þjóðarsáttarinnar
svokölluðu, þ.e. til haustsins 1991. Samkvæmt
sérstöku samkomulagi kemur þá til viðbótar, í
tveimur áföngum, hækkun upp á 8,76% og verði
þær hækkanir komnar til framkvæmda eigi síðar
en 1. júlí 1992.
Af framansögðu er ljóst að í samningnum við
flugumferðarstjóra er samið um mun meiri launa-
hækkun en almennt var samið um í þjóðfélaginu í
febrúar síðastliðnum. Þrátt fyrir það fullyrðir
fjármálaráðherra að samningurinn sé innan
ramma þjóðarsáttarinnar. Þá skoðun sína rök-
styður hann með því að samningurinn við flug-
umferðarstjórana sé tvíþættur. Annars vegar sé
um að ræða almennan kjarasamning sem sé í full-
komnu samræmi við þjóðarsáttina en hins vegar
sé um að ræða samning sem feli í sér að starfsald-
ur flugumferðarstjóra verði styttur um 10 ár. Sá
samningur byggir á reglugerð sem samgöngu-
ráðuneytið setti en þar er flugumferðarstjórum
gert skylt að láta af störfum sextugir en ekki sjö-
tugir eins og nú er. Breytingin á starfslokum flug-
umferðarstjóra skerðir augljóslega þær ævitekjur
sem þeir kynnu að hafa haft að óbreyttu. Á hinn
bóginn virðist sem verið sé að bæta þeim skertan
starfsaldur með verulegum launahækkunum.
Kjarasamningur sem gengur út á slíkt á sér
naumast nokkra hliðstæðu hér á landi, því hingað
til hefur tíðkast að bæta skertan starfsaldur með
auknum lífeyrissjóðsgreiðslum. Örn Friðriksson,
varaforseti Alþyðusambands íslands, komst svo
að orði í Morgunblaðinu um þetta atriði: .ég
held að allir myndu telja það verulega kjarabót ef
þeir gætu hætt 60 ára gamlir og fengið sem svarar
launum til sjötugs í hærra kaupi.“ Það er auðvitað
hárrétt athugað hjá varaforseta ASÍ.
Sú þjóðarsátt sem náðist í kjaramálum í febrú-
arsamningunum er einskis virði ef ýmsir sérhags-
munahópar geta komið á eftir og samið um miklu
meiri launahækkanir en láglaunfólkið hefur feng-
ið í sinn hlut. Það hefur gerst ár eftir ár og sagan
virðist enn ætla að endurtaka sig. Stjórnvöld
settu bráðabirgðalög til að koma í veg fyrir gildis-
töku kjarasamnings Bandalags háskólamennt-
aðra ríkisstarfsmanna, þar sem samningurinn var
talinn brjóta í bága við þjóðarsáttina. Kjarasamn-
ingur flugumferðarstjóra hlýtur einnig að falla
undir þá skilgreiningu. BB.
Ár læsis 1990:
Ólæsi stærra vandamál
en flestír halda
Allsherjarþing Sameinuðu
þjóðanna hefur ákveðið að
tileinka árið 1990 baráttunni
gegn ólæsi í heiminum.
Menntamálaráðuneytið hefur í
samvinnu við íslensku Unesco-
nefndina staðið að kynningu
málsins hér á landi. Ólæsi eða
vandamál með lestur er meira
vandamál en við gerum okkur í
hugarlund og segir það sína
sögu að fyrir fimm árum
reyndust 889 milljónir manna í
heiminum ólæsar.
í gögnum sem menntamála-
ráðuneytið hefur sent frá sér um
þetta mál segir að meira en 100
milljónir barna á grunnskólaaldri
í þróunarlöndunum stundi ekki
skólanám. Hætt er því við að
þessi börn verði ólæs á næstu öld,
verði ekkert að gert. í>á eru fleiri
konur ólæsar en karlar, hlutfall
kvenna er 34,9% en karla 20,5%.
Nærri 98% þeirra sem eru ólæsir
búa í þróunarlöndum þar sem
talið er að 48,9% kvenna séu
ólæs en 27,9% karla.
Undantekningarlítið helst
ólæsi og fátækt í hendur. Um það
má hins vegar deila hvort ólæsi sé
orsök eða afleiðing fátæktar en
lítill vafi er á að því að tengsl eru
milli menntunar og efnahagslegr-
ar velferðar. Tölur gefa til kynna
að ólæsi sé eitt helsta vandamál
samtímans. Þegar hefur verið
gripið til sérstakra aðgerða í bar-
áttunni gegn ólæsi í mörgum
þróunarlöndum og sýnir það að
hægt er að ná árangri á þessu
sviði. Hlutfallslega hefur dregið
úr ólæsi fullorðinna á síðustu
árum, eða úr 33% árið 1970 í
27% árið 1985 en samt fjölgar
ólæsu fólki stöðugt vegna örrar
fólksfjölgunar í mörgum þróun-
arlöndum.
Líka vandamál í iðnríkjum
Nú kunna menn að spyrja sig
þeirrar spurningar hvort þetta
vandamál sé ekki fyrst og fremst
bundið við þróunarlöndin. Svo er
þó ekki.
í háþróuðum iðnríkjum hefur
ólæsi verið talið óverulegt en þó
til. Sagt er að 98% fólks sem not-
ið hefur venjulegrar skólagöngu
læri að lesa. Á seinni árum hefur
þó komið í ljós að ekki er allt
sem sýnist hér á Vesturlöndum
þar sem talið var að ólæsi hefði
verið útrýmt fyrir meira en hálfri
öld. Komið hefur á daginn að
svokallað dulið ólæsi virðist ná til
um eða yfir 10% íbúa en
nákvæmar upplýsingar eru ekki
fyrir hendi.
Hvað er dulið ólæsi?
Dulið ólæsi felur í sér skerta
lestrar- og ritunarhæfni. Fólk á
erfitt með að tileinka sér inntak
texta og getur því ekki lesið
bækur, tímarit og blaðagreinar
sér til gagns. Það getur ekki leit-
að sér að fróðleik og sumir geta
jafnvel ekki lesið stutta texta, s.s.
leiðarvísa og skjátexta í sjón-
varpi. Dulið ólæsi kemur m.a. í
veg fyrir að viðkomandi geti
mætt vaxandi kröfum um læsi í
nútímaþjóðfélagi og uppgötvast
oft þegar breytingar verða á hög-
um fólks, t.d. þegar starfsfólk
þarf að tileinka sér nýja hluti
vegna tækniframfara, en þá reyn-
ist erfitt að endurmennta og
endurhæfa starfsfólk vegna tak-
markaðrar lestrarkunnáttu þess.
Dulið ólæsi er oft ómeðvitað,
þ.e. viðkomandi gerir sér ekki
grein fyrir því. Reynt hefur verið
að taka á þessum vanda með
ýmsu móti, til dæmis með því að
fylgjast betur með færni barna og
unglinga í lestri og grípa í taum-
ana áður en börnin gefast upp.
Dulið ólæsi hefur áhrif á alla
þætti samfélagsins en kemur oft
verst niður á þeim sem minnst
mega sín í þjóðfélaginu.
Vandinn leystur
fyrir aldamót
Unesco hefur nú frumkvæði að
aðgerðum gegn ólæsi. Takmarkið
er að því verði útrýmt fyrir alda-
mót með hvatningu til almenn-
ings og einstakra ríkja um að efla
menntun í löndum sínum. Engu
samfélagi hefur tekist að útrýma
ólæsi og alltaf verður um að ræða
fámenna hópa sem sökum and-
legrar eða líkamlegrar fötlunar
eiga í erfiðleikum með að
tileinka sér lestur og ritleikni.
„Samt er mögulegt að ná áþreif-
anlegum árangri í baráttunni
gegn ólæsi og er mikilvægt að það
takist,“ er mat Unesco.
Fyrsta skrefið í baráttunni
gegn ólæsi er Ár læsis. Á þessu
ári er ætlunin að leita allra leiða
til að draga verulega úr ólæsi í
heiminum, virkja almenning,
samtök af ýmsu tagi og stjórn-
völd með það að markmiði að
auka skilning manna á því að
ólæsi og dulið ólæsi er bæði
vandamál í iðnríkjum ogjiróun-
arlöndum.
í gögnum frá Unsesco segir að
koma þurfi í veg fyrir að átak
gegn ólæsi verði túlkað sem aðför
að ólæsu fólki, frernur beri að
tengja félagslegar, efnahagsleg-
ar, menningarlegar og pólitískar
framfarir betri lestrarkunnáttu og
aukinni menntun. Efla þurfi sam-
tök og samstöðu kvenna, fátækra,
atvinnulausra og arinarra hópa.
Þess er vænst að árangurinn komi
síðan fram í aukriu sjálfstæði
fólks og betri menntun. JÓH