Dagur - 08.09.1990, Page 9

Gluggað í sögu spilastokksins
- skemmtilegt tómstundagaman eða farseðill til Helvítis?
Fjölmargir íslendingar safna
spilum og er markmiðið þá að
komast yfir sem flestar tegund-
ir. Spilunum er síðan gjarnan
raðað í plasthólf og sett í
möppur þannig að hinar marg-
víslegu skreytingar hliðanna
sem snúa upp blasi við. En það
er líka hægt að kafa dýpra í
spilasöfnun. Spil eiga sér langa
sögu og mannspilin eru ekki öll
þar sem þau eru séð. Við ætl-
um að glugga aðeins í fræði-
bækur og skyggnast undir yfir-
borðið.
Spil hafa notið mikilla vinsælda
gegnum aldirnar, svo mikilla að
oft hefur kirkjunnar mönnum
þótt nóg um og hreinlega bannað
þau. Spilin hafa verið talin leik-
föng djöfulsins, en nú á tímum
eru þau mjög útbreidd og vfðast
hvar viðurkennd. Pó má enn
merkja það að mönnum er illa
við að gripið sé í spil á helgidög-
um.
Tómstundagamanið að spila á
spil er afar vinsælt. Talið er að
yfir 80% af bandarískum fjöl-
skyldum eigi spilastokk og það
hlýtur að vera erfitt að finna
þann mann sem eigi hefur gripið í
spil. Þá eru spil ómissandi hjá
sjónhverfingarmönnum og þeim
sem spá í framtíðina. Spil eru
ódýr, handhæg og bjóða upp á
nær endalausa möguleika. Þetta
skýrir vinsældir þeirra.
Kínverjar fyrstir?
Uppruni spilanna er ekki með
öllu ljós en margir telja að þau
hafi verið fundin upp í Kína um
1120 í tíð Suen-ho. Hann mun
hafa fundið upp spilin til að stytta
hirð sinni stundir og þessi spila-
kvöld eru gjarnan talin undanfari
bridds- og saumaklúbba.
Hindúar, Arabar og Egyptar
notuðu einnig spil, en nær ein-
göngu í trúarlegum tilgangi.
Landkönnuðir og sæfarar fluttu
spil til Evrópu ásamt öðrum
fágætum varningi. Þetta voru
handmáluð og afar verðmæt spil
og þau urðu fljótt vinsæl meðal
aðalsmanna. Spilin voru hand-
máluð allt fram á 15. öld en með
uppfinningum Gutenbergs varð
bylting í prentlist og fljótlega var
farið að prenta spil í fullt eins
miklu magni og biblíuna.
Kirkjan leit þessa „farseðla til
Helvítis" hornauga á fimmtándu
öldinni og það sama má segja um
púritana síðar. En á 16. og 17.
öld voru menn farnir að nota spil
við kennslu í náttúrufræðum,
stærðfræði og landafræði.
Eftir að prentsmiðja Guten-
bergs tók til starfa varð fram-
leiðsla spila brátt mikilvægur iðn-
aður í Þýskalandi. Spilin voru
tlutt út ti! fjölmargra landa. Inn-
flutningur spila var bannaður í
Englandi í tíð Játvarðar konungs
IV. Þá brugðust menn við með
stórtæku spilasmygli, því þýsku
spilin voru vinsælli en enska
útgáfan. Síðar var innflutningur
leyfður á ný og spilin skattlögð.
Mannspilin hafa
táknræna merkingu
Margar útgáfur af spilum tíðkuð-
ust fyrr á öldum. Tarot spil sem
notuð voru á Ítalíu eru talin hafa
lagt grunninn að spilum nútím-
ans. Tarot spilin voru sjötíu og
átta talsins hver stokkur, þar af
52 hliðstæð okkar spilum en hin
báru ýmsar myndir. Spilin voru
oft notuð í tengslum við stjörnu-
fræði.
Á þýsku spilunum voru hjörtu,
bjöllur, lauf og akörn. Á Ítalíu
og Spáni notuðu menn m.a.
sverð, bolla og peninga. Spil sem
höfðu hjarta, spaða, tígul og lauf
má rekja til Frakklands á 16. öld.
Þar voru einnig kóngur, riddari
og gosi en á Ítalíu kom drottning
síðar í stað riddarans. Þessa gerð
tóku önnurlönd upp.
Táknræn þýðing mannspilanna
hefur breyst mikið síðustu aldirn-
ar, en fyrr á tíðum var hér um
mjög mikilvægan þátt að ræða.
Til dæmis táknaði hjartakóngur-
inn yfirleitt ríkjandi konung eða
annan leiðtoga. Þar hafa verið
skráðir Adam, Sesar, Constantín
og Alexander, svo einhverjir séu
nefndir. Á 19. öld táknaði hann
gjarnan samtímahetju, t.d. Vict-
or Hugo. Hjartakóngur nútímans
stendur fyrir Karlamagnús.
Hjartadrottningin hefur líka
gengið í gegnum breytingar, en
hún stóð sjaldnast í neinum
tengslum við kónginn. Nú er yfir-
leitt talið að hjartadrottning
spilastokksins eigi að tákna
Judith, tengdadóttur Karlamagn-
úsar.
Bridds breytti lögun spila
Fyrirmynd spaðakóngsins er talin
vera Davíð konungur, sem við
þekkjum úr biblíunni. Mörgum
finnst þó erfitt að sjá hinn göfuga
Davíð út úr mikilúðlegri mynd
spaðakóngsins.
Spaðadrottningin er Pallas
Aþena, eða Mínverva grísku
goðafræðinnar. Þar sem hún er
gyðja styrjalda og visku þykir
hún ekki passa vel við Davíð
spaðakóng.
Önnur mannspil hafa einnig
merkilegan bakgrunn og það gæti
verið áhugavert tómstundagam-
an fyrir spilasafnara að kynna sér
hann. Nú eru mannspilin stöðluð
en árlega fá framleiðendur spila
upphringingar frá fólki sem vill
setja Gandhi sem spaðakóng,
Roosevelt sem hjartakóng
o.s.frv.
Bandaríkjamenn kynntust spil-
um frá Englendingum á 17. öld.
Benjamin Franklin átti mikinn
þátt í því að efla vinsældir spila í
Ameríku, en hann lærði að spila
vist í Frakklandi. Hann notaði
líka spil við önnur tækifæri, t.d.
sem einangrun í rafmagnstæki
sem hann bjó til.
Lögun spila tók breytingum
gegnum aldirnar en lögun spila á
okkar tímum má rekja til þess er
menn fóru að spila bridds. Þá var
nauðsynlegt að hafa spilin mjórri
en áður til að geta með góðu móti
haldið á 13 spilum í einu. Enn í
dag eru þó til margar gerðir af-
spilum, t.d. eru sérstök spil not-
uð á Spáni og í Mexíkó.
Spilasöfnun er tvíþætt
Víkjum að lokum að spilasöfnun.
Hún er tvíþætt. Annars vegar
safna menn mismunandi fram-
hliðum, þ.e. ýmsum gerðum
mannspila og tölusettra spila.
Þetta er dýrara form spilasöfn-
unar og erfiðara. Hér er verið að
leita að gömlum útgáfum og þótt
spil hafi komið út í milljónum
gerða var þeim yfirleitt hent eftir
mikla notkun. Þessi spil eru afar
sjaldgæf og sjaldan til sölu en þau
má sjá á söfnum.
Hins vegar safna menn spilum
með mismunandi skreytingum á
baki og það er vinsælli og auð-
veldari aðferð. Þessi tegund
spilasöfnunar er líka ódýr, nema
um afar sjaldgæfar útgáfur sé að
ræða. Fyrirtæki hafa t.a.m. látið
prenta nokkra stokka af ein-
hverju tilefni og svo eru til
afmælis- og hátíðarútgáfur o.fl.
Hér gildir að komast yfir
gamalt og fágætt, eins og í svo
mörgum greinum söfnunar.
Spilasafnarar geta þó ekki búist
við að finna spil frá því fyrir 1800
því svo gömul eintök eru nær ein-
göngu á söfnum. Enda er ólíklegt
að íslenskir spilasafnarar hafi tök
á að slást í hóp allra hörðustu
safnara, fjarri stærstu mörkuðun-
um.
Við látum þessa fróðleiksmola
nægja að sinni en þeir hafa von-
andi sýnt fram á að það getur ver-
ið áhugavert tómstundargaman
að kynna sér sögu spilanna, ekki
síður en að safna þeim. SS
Laugardagur 8. september 1990 - DAGUR - 9
9. fiokkur 1990 Med mestu vinníngslikumar
KR. 1.000.000
7730
KR. 250.000
4329
KR. 50,000
10371 17214 17725 18565 20603 54439 58266 60002 63642 69374
KR. 20.000
1742 12034 20232 27810 35717 41815 47876 53512 59853 67478
2458 13417 20325 27895 3606-2 42730 48000 53969 60604 68516
2997 13975 21216 28508 37032 42747 48154 53990 61861 69273
6688 14105 22704 28882 37928 42865 49293 55653 63508 70431
7910 16235 23407 30424 39420 43129 49441 55868 63662 71505
8936 17157 23444 30576 39898 43991 50319 57031 64367 72440
9309 17260 25285 30923 40288 44427 51731 57902 64685 73265
11914 17482 26265 32382 40842 46090 51871 59309 65575 73686
11951 19347 26411 33246 41430 47589 52508 59537 66417 74281
11965 20016 27646 33533 41680 47627 53292 59590 66784 74406
KR. 6.500
30 5854 11555 17523 22702 27698 33281 38795 43400 48836 52996 58150 64255 69649
32 5890 11590 17537 22754 27705 33359 38812 43440 48867 53030 58165 64284 69671
33 5935 11706 17606 22848 27750 33361 38842 43456 48883 53108 58260 64297 69763
71 6012 11710 17639 22961 27770 33405 38843 43474 48889 53112 58287 64324 69832
78 6037 11754 17683 23048 2788/ 33407 38909 43487 4901 1 53131 58300 64366 69867
186 6063 11786 17711 23163 27955 33419 38964 43562 49041 53164 58315 64390 69869
259 6211 11803 17753 23172 27957 33439 39077 43623 49090 53172 58340 64395 69887
264 6225 11831 17763 23193 28006 33445 39090 43692 49104 53200 58366 64547 69926
331 6227 11847 17774 23216 28077 33466 39096 43711 49122 53233 58416 64562 69953
333 6275 12036 17820 23259 28135 33529 39097 43774 49128 53313 58431 64604 69974
350 6325 12095 17859 23265 28155 33561 39143 43819 49177 53326 58505 64615 69976
633 6394 12107 17893 23278 28159 33684 39158 43897 49194 53332 58542 64638 69980
670 6433 12133 17921 23279 28171 33766 39182 43930 49202 53439 58558 64647 70002
727 6442 12169 18041 23287 28205 33826 39188 43971 49217 53456 58643 64833 70059
750 6639 12297 18061 23305 28212 33875 39203 43986 49270 53483 58679 64860 7006e
833 6661 12336 18076 23337 28242 33886 39219 44068 49274 53485 58739 64894 70166
850 6666 12366 18124 23348 28269 33899 39293 44088 49279 53495 58807 64911 70270
934 6693 12367 18222 23374 28334 33909 39298 44109 49291 53560 58626 64913 70319
1005 6717 12376 18256 23380 28356 33949 39299 44112 49309 53601 58859 64951 70346
1046 6766 12422 18367 23453 28372 34002 39322 44151 49310 53613 58916 64965 70399
1100 6783 12451 18375 23496 28510 34032 39326 44163 49388 53620 58917 65009 70470
1111 6833 12523 18387 23517 28518 34048 39359 44173 49435 53634 58950 65061 70484
1256 6853 12666 18495 23520 28565 34062 39369 44248 49446 53665 58954 65085 70493
1312 6926 12683 18544 23526 28584 34079 39370 44280 49452 53667 58975 65100 70562
1323 6986 12766 18554 23567 28588 34117 39461 44339 49453 53780 59010 65154 70590
1332 7003 12775 18573 23570 28597 34141 39513 44340 49516 53782 59049 65205 70630
1346 7006 12783 18582 23575 28620 34228 39520 44437 49543 53828 59060 65220 70631
1377 7025 12828 18595 23607 28631 34244 39642 44454 49626 53842 59134 65222 70647
1390 7056 12853 18616 23759 28650 34301 39694 44491 49645 53878 59147 65297 70656
1464 7103 12927 18639 23827 28667 34360 39712 44509 49650 53884 59224 65298 70674
1493 7146 12998 18677 23906 28686 34411 39785 44548 49678 53976 59278 65326 70725
1497 7196 13054 18779 23949 28708 34413 39819 44583 49796 54049 59293 65393 70766
1527 7256 13080 18805 24046 28709 34492 39883 44587 49811 54172 59303 65432 70784
1540 7261 13139 18868 24149 28714 34532 39888 44590 49835 54245 59314 65482 70827
1573 7286 13152 18873 24212 28761 34544 39892 44595 49838 54258 59327 65531 70849
1583 7293 13208 18885 24240 28788 34546 39897 44605 49884 54270 59415 65568 70876
1601 7295 13222 18947 24348 28802 34548 39948 44643 49956 54295 59435 65619 70960
1630 7343 13311 18956 24381 28994 34601 39957 44702 49976 54303 59778 65810 70980
1645 7405 13345 18970 24383 29026 34685 40138 44777 49986 54345 59784 65849 70981
1671 7409 13454 19081 24391 29049 34687 40200 45021 50000 54360 59838 65865 71052
1683 7416 13469 19123 24419 29071 34727 40293 45097 50008 54388 59926 65869 71056
1745 7509 13494 19146 24433 29075 34752 40338 45101 50080 54392 59952 65891 71075
1966 7513 13549 19173 24442 29138 34755 40388 45117 50096 54558 60037 65901 71092
2014 7525 13644 19204 24532 29171 34772 40405 45177 50115 54574 60080 65974 71094
2163 7610 13700 19291 24554 29174 34870 40432 45188 50157 54590 60085 66025 71207
2166 7622 13708 19321 24577 29255 34907 40456 45189 50163 54609 60126 66089 71224
2188 7643 13825 19324 24595 29266 34985 40501 45218 50186 54650 60152 66113 71268
2207 7658 13925 19360 24629 29439 35055 40519 45260 50226 54654 60176 66127 71336
2257 7689 13981 19377 24653 29508 35107 40561 45297 50276 54771 60329 66183 71376
2258 7710 14069 19388 24668 29509 35138 40587 45299 50286 54817 60399 66188 71380
2262 7721 14070 19416 24705 29541 35164 40613 45376 50353 54864 60500 66200 71408
2308 7768 14079 19472 24741 29630 35171 40717 45377 50389 54910 60532 66219 71428
2321 7818 14204 19513 24832 29670 35179 40737 45411 50450 54922 60551 66295 71463
2379 7864 14241 19590 24849 29692 35190 40770 45454 50467 54939 60577 66308 71504
2415 7882 14346 19677 24875 29891 35256 40779 45483 50505 54946 60619 66456 71530
2479 8071 14362 19690 24890 29909 35276 40793 45520 50569 54968 60662 66491 71579
2509 8120 14435 19818 24904 29934 35419 40819 45634 50578 54999 60692 66510 71750
2535 8146 14451 19833 25008 29939 35431 40838 45666 50726 55019 60721 66538 71777
2604 8214 14500 19858 25030 29966 35591 40865 45765 50727 55084 60/58 66619 71809
2621 8298 14513 19887 25066 30068 35658 40911 45782 50728 55108 60772 66642 71845
2623 8300 14580 20046 25080 30081 35662 40925 45808 50733 55146 60805 66669 71917
2721 8321 14674 20070 25081 30087 35672 40966 45875 50747 55212 60806 66721 71936
2784 8342 14719 20133 25089 30094 35703 40987 45879 50757 55311 60819 66727 72038
2833 8381 14815 20138 25098 30201 35705 41030 45899 50789 55400 60H52 66734 72062
2899 8429 14819 20197 25111 30205 35738 41102 45908 50804 55479 60858 66802 72074
2901 852’’ 14845 20270 25138 30324 35756 41123 45915 50836 55504 60930 6681 7 72209
2933 8558 148&6 20273 25249 30327 35763 41140 46037 50861 55513 61013 66887 72242
2967 8570 14878 20301 25273 30425 35805 41211 46047 50881 55621 61059 66926 72308
3138 8597 14893 20306 25297 30428 35923 41234 46069 50908 55631 61167 66928 /2426
3223 8613 14946 20380 25351 30470 35975 41297 46105 50924 55638 61185 66936 72457
3253 8622 14984 20396 25417 30488 36036 41308 46111 50945 55674 61263 67021 72467
3262 8650 15034 20444 25488 30635 36100 41361 46118 50949 55744 61354 67044 72473
3282 8651 15054 20491 25514 30656 36103 41372 46123 51012 55755 61405 67117 72501
3345 8711 15104 20532 25515 30757 36125 41387 46310 51026 55761 61447 67127 72521
3452 8712 15127 20547 25561 30814 36137 41418 46312 51052 55764 61486 67146 72753
3518 8725 15161 20577 25568 30831 36251 41431 46334 51069 55802 61491 67163 72797
3532 8796 15217 20597 25631 30875 36281 41456 46343 51086 55826 61584 67185 72871
3643 8868 15223 20598 25674 30877 36296 41476 46344 51139 55887 61609 67222 72895
3723 8880 15244 20637 25700 30928 36362 41511 46368 51177 55890 61824 67239 72945
3739 8924 15258 20819 25781 30991 36371 41518 46597 51189 55909 61830 67244 72952
3751 8940 15291 20866 25798 31016 36403 41546 46737 51195 55920 61849 67405 72966
3755 8988 15311 21029 25812 31019 36408 41572 46770 51217 55934 61883 67452 73076
3814 9068 15341 21049 25821 31246 36413 41671 46793 51291 55983 61884 67470 73195
3854 9123 15393 21065 25856 31326 36478 41699 46798 51328 56035 61905 67474 73221
3877 9153 15405 21121 25865 31347 36634 41720 46799 51336 56050 61947 67497 73232
3879 9210 15434 21131 25901 31370 36719 41722 46818 51407 56075 61996 67531 73443
3939 9235 15451 21228 25911 31378 36763 41747 46827 51431 56078 62023 67613 73448
3944 9256 15457 21313 25948 31403 36785 41885 46854 51452 56241 62066 67626 73559
4010 9383 15484 21370 25950 31426 36790 41936 46863 51514 56253 62087 67660 73585
4034 9629 15528 21384 25955 31479 36827 42085 46867 51555 56348 62174 67669 73619
4063 9692 15564 21412 26010 31650 36868 42104 46874 51561 56397 62215 67740 73621
4117 9739 15621 21436 26029 31746 36884 42118 46883 51614 56460 62356 67742 73676~
4166 9796 15675 21461 26038 31761 36942 42257 46948 51649 56543 62446 67753 73689
4239 9812 15687 21463 26052 31808 36957 42280 47030 51668 56580 62555 67864 73720
4282 9813 15702 21634 26122 31842 37021 42316 47061 51724 56629 62572 67894 73763
4346 9825 15785 21647 26123 31851 37057 42340 47073 51758 56650 62594 67895 73786
4353 9986 15863 21692 26179 31866 37278 42351 47082 51783 56713 62595 67898 73804
4383 10039 15914 21700 26233 31884 37303 42371 47168 51786 56718 62675 67915 73851
4435 10060 15916 21721 26291 31890 37354 42393 47261 51813 56798 62677 68054 73897
4490 10066 15953 21743 26309 31916 37371 42401 47289 51833 56890 62690 68163 74052
4508 10097 15986 21748 26383 31929 37437 42428 47422 51836 56893 62720 68173 74068
4548 10106 15994 21777 26451 32049 37458 42440 47439 51838 56907 62737 68257 74107
4554 10119 16261 21786 26465 32097 37548 42443 47499 51865 56943 62785 68260 74245
4618 10120 16270 21795 26508 32204 37652 42462 47517 51901 56974 62908 68321 74249
4626 10125 16311 21807 26517 32209 37683 42490 47553 51924 57012 62943 68331 74312
4628 10201 16358 21808 26567 32213 37725 42516 47605 51944 57140 62973 68390 74361
4648 10252 16389 21878 26575 32254 37738 42524 47638 51952 57176 62979 68398 74413
4657 10283 16457 21902 26580 32280 37771 42538 47672 51970 57189 63091 68459 74461
4663 10307 16466 21960 26589 32428 37786 42563 47709 51986 57191 63110 68487 7451B
4665 10362 16482 22039 26602 32447 37875 42564 47755 52006 57202 63114 68520 74541
4676 10454 16519 22057 26636 32457 37950 42567 47837 52055 57204 63166 68645 74572
4707 10469 16599 22154 26739 32518 38128 42584 47875 52084 57220 63169 68774 74580
4738 10486 16626 22165 26799 32547 38197 42646 47927 52148 57233 63227 68848 74612
4804 10520 16640 22181 26862 32569 38228 42652 47941 52228 57327 63310 68870 74620
4807 10540 16721 22251 26865 32591 38246 42684 47991 52235 57377 63347 68896 74624
4940 10571 16760 22276 26889 32616 38287 42742 48004 52246 57381 63476 68934 74651
4946 10588 16765 22324 26983 32702 38297 42751 48006 52254 57440 63479 68991 74667
4983 10723 16824 22390 27060 32732 38298 42790 48013 52271 57515 63534 69092 74712
5033 10731 16850 22399 27083 32745 38303 42839 48034 52293 57523 63543 69132 74723
5061 10882 16899 22414 27111 32760 38409 42853 48121 52366 57706 63585 69133 74726
5087 10914 16921 22446 27138 32767 38417 42913 48145 52399 57724 63587 69150 74741
5154 10964 16965 22499 27161 32772 38456 42918 48170 52403 57749 63636 69185 74761
5156 11000 17036 22500 27162 32820 38527 42934 48182 52450 57750 63722 69274 74765
5324 11020 17097 22536 27163 32859 38623 42940 48195 52544 57756 63795 69350 74B2E
5349 11046 17112 22577 27234 32875 36626 42962 48196 52547 57784 63918 69403 7484C
5402 11138 17139 22591 27265 32903 38662 43052 48223 52594 57790 63959 69404 74875
5564 11149 17169 22602 27269 32937 38665 43059 48319 52596 57823 63993 69416 74904
5597 11228 17213 22603 27361 32939 38666 43085 48325 52639 57866 64041 69435 74917
5600 11249 17261 22629 27380 32989 38692 43140 48376 52642 57897 64055 69436 74965
5631 11316 17294» 22634 27506 32998 38700 43203 48411 52739 57965 64109 69437 74981
5638 11381 17317 22652 27587 33009 38707 43206 48432 52825 57994 64136 69500 74999
5768 11398 17330 22655 27626 33053 38718 43254 48463 52863 58038 64144 69522
5791 11477 17401 22668 27654 33055 38751 43296 48465 52908 58081 64186 69532
5800 11509 17469 22686 27665 3S146 38759 43330 48585 52981 58098 64227 69574
5837 11521 17492 22695 27690 33249 38779 43368 48590 52994 58124 64249 69600
AUKAVINNINGAR KR. 75.000
7729 7731