Dagur - 18.10.1990, Blaðsíða 8

8 - DAGUR - Fimmtudagur 18. október 1990
IJr kveri með galdrastöfum. Um stafinn neðst til vinstri segir: Ægishjálmur fagri borinn í höfuðklæði, mýkir geð
allra manna.
Titilblað handrits Konungsskuggsjár og Sverrissögu.
55
...andlegt veganesti kynslóðanna“
- Héraðsskjalasafn Skagfirðinga heimsótt
Ekki alls fyrir löngu var í blaðinu fjallað um Listasafn Skag-
firðinga sem er til húsa í Safnahúsinu á Sauðárkróki. Margir
vita sjálfsagt að í sama húsi hefur Héraðsskjalasafn Skagfírð-
inga aðsetur sitt, en það er eitt stærsta skjalasafn á landinu
utan Reykjavíkur. Dagur brá sér í heimsókn á skjalasafnið
og hitti þar fyrir Hjalta Pálsson, skjalavörð, en hann tók við
starfínu þann 1. júní í vor af Kristmundi Bjarnasyni á Sjávar-
borg. í vor var safnið flutt um set í Safnahúsinu og er nú m.a.
komin eldtraust skjalageymsla og betri aðbúnaður því til
handa, allt á neðri hæð hússins. En setjumst nú niður hjá
Hjalta og kynnumst safninu og sögu þess.
Fræða- og sagnahefð á sér langa
sögu í Skagafirði. Annálaritun og
ýmiss konar skráning, auk prent-
smiðjunnar á Hólum, voru stórir
þættir í lífi Skagfirðinga á árum
áður. Björn Jónsson (1574-1655)
á Skarðsá var einn þeirra manna
er sökktu sér niður í ráðningu
torskildra hluta eins og Höfuð-
lausnar Egils Skallagrímssonar,
en um það kvað Björn: Mín ei
þykir menntin slyng/mætri lýða
dróttu;/eg var að ráða árið um
kring/það Egill kvað á nóttu.
Efling þjóðlegra fræða
„í byrjun 19. aldar fluttist Jón
Espólín hingað í héraðið og gerð-
ist sýslumaður. Hann var einstak-
ur í sinni röð í fræðimennsku og
kveikti mikinn áhuga út frá sér.
Á fyrri hluta og um miðbik síð-
ustu aldar var hér fjöldi grúskara
sem stundaði fræðimennsku.
Þeirra þekktastur er líklega Gísli
Konráðsson, en hann var líkt og
Bólu-Hjálmar einn þeirra er
hlutu umbun í peningum og mat
fyrir sagnamennskuna.
Á öðrum fjórðungi þessarar
aldar fara Skagfirðingar svo að
vakna til vitundar um að fara að
safna einhverju til sögu Skaga-
fjarðar. Fræðiáhuginn var í lægð
í kringum síðustu aldamót, en
upp úr 1930 var farið að tala um
eflingu þjóðlegra fræða í hérað-
inu og safna einhverju um sögu
þess. Þetta varð til þess að Sögu-
félag Skagfirðinga var stofnað og
má segja að stofnun héraðs-
skjalasafnsins byggist að nokkru
leyti á því starfi sem Sögufélagið
vann. Sögufélagið byrjaði að
safna að sér handritum og mynd-
um sem gengu síðan til héraðs-
skjalasafnsins eftir stofnun þess,“
segir Hjalti.
Héraðsskjalasafn Skagfirðinga
var stofnað árið 1947, sama ár og
Iög varðandi slík söfn gengu í
gildi. í greinarkorni eftir Krist-
mund Bjarnason um safnið sem
hann ritaði 1976 segir:
„Á sýslufundi Skagfirðinga 23.
apríl 1947 lagði menntamála-
nefnd, en hana skipuðu Jón Sig-
urðsson á Reynistað, Gísli
Magnússon í Eyhildarholti og
Valgarð Blöndal, fram svofellda
tillögu:
„Sýslunefnd samþykkir að
stofna þegar til héraðsskjalasafns
fyrir Skagafjarðarsýslu, samkv.
lögum þar um. Skal safnið varð-
veitt í húsakynnum Bókasafns
Skagafjarðarsýslu. Stjórn B.S.
hefir með höndum stjórn héraðs-
skjalasafnsins og framkvæmdir
allar í þágu þess, aflar eftir því,
sem auðið er, skjalasafna þeirra
embætta og stofnana er í téðum
Iögum greinir og til eru í hérað-
inu, sækir um árlegan styrk til
safnsins úr ríkissjóði og sér um
hvað annað, er safninu má verða
til vaxtar og þrifnaðar.“
Tillagan var samþykkt sam-
hljóða með atkvæðum allra sýslu-
nefndarmanna.“
Hafði einn skáp til afnota
Skjalasafnið var fyrst í stað ekki
mjög burðugt. Það fékk inni í
bókhlöðunni á Sauðárkróki, þar
sem lögreglustöð er nú, og hafði
þar framan af einn skáp til
afnota. Þótt bókasafnið nyti
einna mestrar athygli á þessum
árum óx héraðsskjalasafnið smátt
og smátt. Öll handrit Sögufélags-
ins runnu til þess og unnið var að
afritun skagfirskra handrita af
krafti.
Um 1960 flutti héraðsskjala-
safnið inn í lítið herbergi í bók-
hlöðunni, nokkrum árum eftir að
allt húsið var lagt undir söfnin.
Þá var búið að kaupa lesfilmu-
safn, sem yfirleitt er kallað
mormónafilmur, en á þeim film-
um eru m.a. allar kirkjubækur
landsins frá fyrstu tíð. Þetta
skapaði ættfræðigrúskurum góð-
an grundvöll fyrir iðju sína, því
að lesvél var keypt með filmun-
um og síðan önnur mjög fullkom-
in árið 1974 sem notuð er enn
þann dag í dag.
Á sjöunda áratugnum, þegar
bæði söfnin voru búin að
sprengja utan af sér húsnæðið í
bókhlöðunni, réðust sýslufélagið
og Sauðárkróksbær í það stór-
virki að reisa sérstakt safnahús.
Árið 1971 flutti héraðsskjalasafn-
ið þar inn og var safnið opnað til
almenningsnota í febrúar 1972.
Fastur opnunartími var 6 klukku-
stundir á viku og ekki var þá gert
ráð fyrir vinnu við það utan opn-
unartíma.
„Kristmundur Bjarnason var
fyrsti fastráðni starfsmaður safns-
ins og hefur stjórnað uppbygg-
ingu þess. Má þakka honum fyrst
Biblíuhilla.
Gömul mynd af Sauðárkróki.
og fremst hvað þetta safn er orð-
ið í dag.
Þessir föstu sex tímar urðu
fljótlega ekki fullnægjandi tími
fyrir safnvörðinn til að vinna að
safninu. Starfstíminn var fyrst
lengdur upp í úr fullu starfi,
síðan í hálft starf og nú er staðan
orðin fullt starf. Meginvinnan á
svona safni liggur í því að skrá
hluti og gera þá aðgengilega. Það
nægir ekki að hrúga þeim saman
og svo er ekki hægt að finna
neitt. Að þessu hefur verið unnið
undanfarin ár og sérstaklega hin
seinni eftir að staða safnvarðar
var aukin. Síðustu árin hefur
Kristmundur unnið mikið verk
við skráningu á safninu,“ segir
Hjalti.
í vor sem leið var lokið við að
flytja héraðsskjalasafnið til innan
Elsta bók safnsins fra 1635.