Dagur - 19.12.1990, Blaðsíða 12

er - ruoaq - oeer i9dm9S9b .er •supsbudivöiM
12 - DAGUR - Miðvikudagur 19. desember 1990
bókakynning
„Lukkan heldur sig fast
við þetta Heiðarhyski...“
- kafli úr bókinni „Þurrt og blautt að vestan“, æviminningum Bjössa Bomm
Grín á Súlutindi.
Á síðasta ári kom út bókin „Glampar á götu“, bernsku-
minningar Björns Jónssonar, læknis í Kanada. Nú er komið
út síðara bindi æviminninga Björns, eða Bjössa Bomm, eins
og hann var gjarnan nefndur á fæðingarstað sínum, Sauðár-
króki. Viðurnefnið hlaut hann vegna þess að hann átti það til
að gera ýmsar „bommertur“ eða prakkarastrik.
í þessu síðara bindi, sem ber
nafnið „Þurrt og blautt að
vestan“, segir Bjössi frá námsár-
um sínum í Menntaskólanum á
Akureyri og Háskóla íslands;
síðan frá störfum sínum sem
læknir hér á landi og í Vestur-
heimi.
Hér á eftir birtist brot úr
kaflanum um Menntaskólann á
Akureyri:
„Nú bættist við annað angur,
ákaflega viðkvæmt. Ég hafði orð-
ið ástfanginn í ungri stúlku í
neðri bekk, Önnu Guðrúnu
Sveinsdóttur, Þórðarsonar sem
rak Hótel Gullfoss. Af vankunn-
áttu og barnaskap okkar beggja
varð hún þunguð. í þá tíð var
slíkt mikil skömm og vanvirða.
Og ekki bætti úr skák að Meistari
tók þetta óhapp okkar sem beina
árás á heiður og sóma „skóla“.
Hélt hann heilu salræðurnar um
þá „skömm og svívirðingu sem
ábyrgðarlausir lostadólgar hefðu
framið á ungmeyjum skóla“.
Beið ég þess ekki bætur í náms-
ferli og unnusta mín varð auðvil-
að að hætta námi. Undirtektir
voru lítð betri heima við. Barn
okkar fæddist á Álfabrekku við
Suðurlandsbraut hjá sómakon-
unni Guðlaugu Björnsdóttur og
manni hennar Jóni Erlendssyni.
Rósa Stefánsdóttir, barnfóstra
Önnu Gunnu og skömmu síðar
stjúpmóðir mín, var með Önnu
litlu allan tímann. Barn það heit-
ir Geirlaug, eftir móður minni,
og var alin upp af pabba og Rósu.
Ruglaðar svefn- og
vökusveiflur
Út námsárin átti ég ótrúlega erf-
itt með að vakna, og ágerðist það
með aldrinum. Hafði þess alltaf
gætt og stafar af rugluðum
svefn- og vökusveiflum. Ekki
verður því breytt með að fara
fyrr í háttinn, þá bara vaknar
maður fyrir allar aldir og fær rot-
höggið seinna. Svefnpillurnar eru
venjulega í þeirri röð að djúpri
fylgir létt, þá djúp og loks létt við
vöknun. Mín röð er djúp, létt,
létt, djúp. Þessi árátta mín var
heldur til skops en skaða framan
af. Einkum hjá dr. Kristni
Guðmundssyni þýskukennara
okkar. Hans tímar hófust klukk-
an átta. Kom ég þá slagandi inn
úr dyrunum með hálsbindi í
hendinni og hlúnkaðist niður í
sætið fyrir framan kennarapúltið.
Leiddist þá fram löng og loðin
loppa með opnar neftóbaksdósir
í krumlunni, en breiðu brosi upp
af hinum endanum. Þannig kom
dr. Kristinn mér upp á að taka í
nefið sem er mjög hressandi og
örvandi íþrótt. Tók hann mig
stundum umsvifalaust upp í miðj-
um hnerranum, til að sjá hvort ég
væri undirbúinn eða hvernig ég
kláraði mig fram úr því ella. En
ég var sjaldan ólesinn í þýsku, las
hana mér til skemmtunnar heldur
en annað. Dr. Kristinn var mér
kærastur af öllum kennurum
skólans. Aldrei kenndi neinna
fordóma hjá honum eða hlut-
drægni. Hans bekksögn var öll
sem einn flokkur gæðinga. Ann-
ars geðjaðist mér vel að öllum
kennurum skóla, án undantekn-
ingar. Þeir voru flestir karakter-
stúdíur og maður tók þá sem
slíka. Þar með er talinn Meistari
vor, sem'var raunar besti karl.
Hann gat verið geysiskemmtileg-
ur í tímum og grínaðist miskunn-
arlaust við mig þegar hann varð
að kalla mig á Hvalbeinið. Átti
hann þá til að fara í langar
atvikasögur aftan úr ættum, sem
mér voru margar ókunnar. Hon-
um var hlýtt til mín nema fyrir
það sem áður getur, en þar taldi
hann sóma skóla hallað.
Pantaði alla útgáfuna
Ekki vinnst rúm til að lýsa öllum
kennurunum, úr því yrði önnur
bók. En ég nefni tvo í viðbót.
Brynjólfur Sveinsson sá yfir allan
bekk án þess að hreyfa höfuðið
eða þó hann liti niöur á við, því
hann var svo rangeygður. Auk
þess var hann manna skarpastur,
skorinorður, fróður og fyndinn.
Hann kom stundum í heimsókn
til okkar frændsystkina hjá
Laugu frænku og skemmti okkur
mjög. Annar var Sigurður
Pálsson, kennsluséní og furðu-
fugl. Þegar Penguin bækurnar
komu út var ég heima hjá honum
og aðstoðaði hann við að taka
upp og setja í hillur heilan vegg
af þeim. Hann hafði pantað alla
útgáfuna. Hann talaði „enska“
ensku og hafði sín tök á að kenna
okkur óíslenskan kokhryglu-
framburð. Til að lækka í okkur
erra-hrokann notaði hann þenn-
an Limerick eða limru.
There once was a fellow called
Skinnah, a sinnah,
who took a young lady to dinnah,
to dinnah, to winn'ah.
At a quarter to nine, they sat down
to dine,
But at nine thirty it was inn’ah:
The dinnah, not Skinnah.
Gunnbirni ráðsmanni og
Oddnýju ráðskonu má ekki
gleyma. Þau ófust inn í líf okkar
á margvíslegan hátt. Og við vor-
um vitni að tilhugalífi þeirra á
heimavistinni. Ég var meira að
segja eina nótt á kviðnum í her-
bergi hennar að reyna að skila
búrlyklunum sem höfðu verið
teknir bessaleyfi til að komast í
búrið að stela stóreflis tertu. Þá
er hvíslað ofurlágt: „Ert það þú,
Gunnbjörn?" Ég sagði náttúru-
lega ekkert, en hætti að anda og
er ég hélt hún væri sofnuð dró ég
mig afturábak út úr herberginu.
Ekki var ég fyrr kominn yfir
ganginn og inn til vina minna en
við heyrum Gunnbjörn læðast
eftir ganginum inn til Oddnýjar.
Svo stálum við sviðakjömmum,
þegar hún vildi ekki gefa okkur
umbeðið magn í nesti, og á þessu
gekk.
Önnur ógleymanleg persóna
var Rúna gamla gangakona. Hún
var svo ósköp lítil kerling að
bagsa við þennan stóra skrúbb og
druslu, sveifla þessu um sí-
drullugt gólfið daginn út og inn.
Við urðum góðir vinir og ég kom
í kaffiheimsóknir til hennar í
Barði, litla húsið á brekkubrún-
inni rétt við skólahliðið. Þar
hafði Matthías skáld einnig setið
fyrr á öldinni og drukkið kaffi.
Rúna gamla var Júlíusdóttir
Bjöm Jónsson - Bjössi Bomm.
föðursystir Einars Olgeirssonar
kommúnistaleiðtoga. Við
Matthías létum það ekkert á okk-
ur fá, drukkum bara kaffið og
átum lummurnar. Hann sagði
sögur og ég hlustaði á sumar sem
hann hafði sagt þeim Rúnu. Syst-
ur hennar Bína og Gerða voru
líka ræstingakonur. Haraldur
Júlíusson verslunaimaður og
Friðrik bróðir hans, á Króknum,
voru bræður þeirra.
Blóðgaðir bekkjarfélagar
Vökuóeðli mitt kom verst fram á
stúdentsprófinu í verklegri eðlis-
og efnafræði. Prófið var í tveinrur
önnum, frá átta til ellefu og ellefu
til tvö. Mörg verkefnin höfðu það
sameiginlegt að vera nær
óleysanleg með neinni nákvæmni
og sum alls ekki, nema mjög
snjallri og útséðri spekúlasjón.
Sagði Trausti Einarsson að það
sem máli skipti væri að skilja
aðferðina og geta rökrætt mót-
vægi tilraunarinnar. Einkum átti
þetta við um erfiðustu viðfangs-
efnin, hraða ljóss, spennufall í
rafþræði og eðlisþyngd lofts. Allt
var reiknað upp á fjóra desimala
í lógaritmum og hafði hver til-
raun sínar grundvallarformúlur,
sem fyrst varð að sanna, Q.e.d.
Einsteinarnir, Thoroddsenbræð-
ur, Bragi Freymóðs og Gvendur
heljartönn unnu þetta vel og
gerðu mismunandi útgáfur, með
samsvarandi tölum og skýringum
á misræmi. Nú sátum við og lás-
um til fimm um morguninn og ég
átti að vera í fyrri önn. Gat þá
enginn vakið mig og reyndu
margir og fengu sumir á baukinn.
Hafði ég þá, sem oftar, haft tvö
vasakföt með vekjaraklukku inn-
an í við höfðalag. Loks klukkan
9.30 kemur skólameistari og býð-
ur mér að koma strax á kennara-
stofu. Flýtti ég mér í fötin og nið-
ur með lífið í lúkunum og hjartað
í brókunum. Þar biðu mín
Trausti kennari og Steinþór Sig-
urðsson prófdómari úr MR. Hélt
meistari yfir mér ræðu um óvirðu
sýnda skóla og misþyrmingu á
bekkjarfélögum sem voru víst
blóðgaðir. Taldi hann athæfi mitt
varða brottrekstri, sem raunar
væri ekki óþekkt fyrirbæri í
minni ætt. Hefði þó prófdómari
beðið mér griða og þeir sam-
þykkt að leyfa mér í próf á stund-
inni í miðri önn. Skyldi ég draga
einn af þremur miðum úr brún-
um Moggaumbúðum. Dró ég
loftið, en hin voru ljóshraðinn og
spennufallið. Meistari fussaði
eitthvað um að lukkan héldi sig
fast við þetta Heiðarhyski, en þó
væri það ekki allt svo bölvað.
Bað ég um leyfi til að fara upp á
herbergi að ná mér í ritföng.
Ís-Björn. Allar myndirnar eru úr
Meistari kom með mér og stóð
fyrir utan hálflokaðar dyrnar og
reyndi ekkert að kíkja inn, bless-
aður heiðurskarlinn. Lét ég
greipar sópa um borðið og skrif-
aði niður formúlu og tölur Ein-
steinanna, og þurrkaði á þerri-
blaðsrönd. Hitt prófið var kalk-
klóríð sem var barnaleikur. Fékk
ég fyrstu einkunn, en ekki brott-
rekstur. Hér var það góðvild
manna sem gerði gæfumuninn,
eins og oftar. Þannig var minn
námsferill blómum stráður með
blóðugum þyrnum á milli. Þó
stendur minning skólaáranna
ennþá í björtum ljóma, bekkjar-
systkini öll og skólinn sjálfur.
Situr ofar Sigurhædum
sannlega prúður menntastóll.
Upplýstur af fagurfræðum,
Freyjuefnum og öðrum gæðum.
Sá var okkar segulpóll. “
Og þá víkur sögunni vestur um
haf til Kanada. I starfi stnu sem
læknir hefur Björn upplifað
ýmislegt, sumt ánægjulegt og
sumt skemmtilegt en annað mið-
ur eftirsóknarvert, eins og
gengur. í kaflanum hér á eftir
greinir Björn frá atviki sem hafði
mikil áhrif á hann; „hryllilegu
atviki“ eins og hann orðar það
sjálfur:
Líknardauðinn
„Milli jóla og nýárs fyrsta vetur-
inn minn í Benító kom hryllilegt
atvik fyrir, sem hafði varanleg
áhrif á mig og ekki hefur verið
geipað um, fyrr en ég sagði frá
því í Ríkisútvarpinu í febrúar
1989. Blindbylur hafði geysað
nokkra daga svo þjóðvegir voru
nær ófærir og aðrir vegir algjör-
lega. Þá fæ ég kall frá bæ syðst á
heiðinni, fyrir utan skipulags-
svæðið. Var ég beðinn að koma
eins fljótt og unnt væri að reyna
að linna þrautir manns nokkurs,
sem mér var kunnugt um. Mín
yrði beðið með hest og sleða við
afleggjarann hjá Agnesarvatni.
Nú var ekið af stað upp á heið-
ina, framhjá Alpænbúðinni, eft-
ir fangaveginum og inn í myrk-
viðinn. Vegurinn var nær ófær,
grenjandi stórhríð og skafningur
svo varla sást út úr augum. Þykk-
ir skaflafingur teygðu sig á ská
yfir veginn. Nýi Fordinn minn af
Monarchgerð var rekinn í skafl-
ana á fullri ferð, eins og snjóýta,
og tókst mér að þjösnast svona
áfram niður að vatninu. Þar beið
bóndi, dúðaður í feldúlpu, loð-
hatt og hanska, með lítinn opinn
sleða, yfirbyggðan að framan upp
að mitti. Bjarnarskinn og þykk,
vatteruð ábreiða voru í honum
og sæti að aftan. Gríðarstór hest-
ur stóð fyrir.
bókinni.
Dauðahljóð
Við komum okkur fvrir með
tösku mína undir feldinum, en
engin hlíf var fyrir augum önnur
en húfukaskeitið. Viðókum aust-
ur með vatninu, framhjá Tycho
Peterson, síðasta bænum innan
byggðarinnar, og út í skóginn.
Þar var ekki skafningur heldur
drungalegur þytur í trjánum og
þykkar snjóflygsur fuku af greni-
trjánum og bættust við hríðina.
Skyggni var því ekkert. Stundum
sást einstaka trjábolur, slútandi,
snjóþung grein. Það umdi
draugalega í trjánum. Hesturinn
fetaði sig áfram hiklaus og ákvcð-
inn. Við ókum eina fimm kíló-
metra gegnum skóginn. Brátt
fóru óhugnanleg hljóð að bland-
ast við vindkviðurnar og storm-
gnýinn í trjánum. Hljóðin heyrð-
ust með stuttu millibili. Þau risu
og hnigu með rokunum, en urðu
greinilegri eftir því sem nær dró.
Þetta voru óp mannsins sem beið
okkar deyjandi í kofanum. Þau
læstust um merg og bein, svo
hrollur fór um mann allan. Líkt
og Trölladansinn í „Per Gynt“.
Þegar inn var komið urðu þau að
æpandi öskri, sem ætlaði að
sprengja hlustir manns, og níst-
ust um hjartað. Ópin komu úr
innsta herberginu, inn af eldhúsi
og smástofu. Fólkið stóð í
hnapp í stofunni, nema bóndi og
húsmóðir sem aðstoðuðu mig úr
klepruðum snjófötunum. Taskan
mín var ennþá volg undan feldin-
um. Vonleysis- og óttasvipur
skein úr andlitum fólksins. Þarna
voru eldri hjón, foreldrar
mannsins, og tvö börn. Þau áttu
sér engrar undankomu auðið og
hinn þjáði ekki heldur.
Mér var vísað til sjúklingsins í
þröngri herbergiskytru. Hann var
maður á sjötugsaldri reistur upp
við dogg á mörgum koddum í
rúmi sínu. Handleggirnir á hon-
um voru beinir og ýtti hann með
krepptum hnefum ofan í dýnuna.
Skerandi ópin komu á nokkurra
sekúndna fresti og voru vægast
sagt óbærileg, komin af enn
óbærilegri kvölum. Þau voru
engu lík. Helst væri þó hægt að
bera þau saman við „cris cere-
bral“ ungbarna með heilahimnu-
bólgu, í margfölduðu magni.
Sjúkrasagan var mér kunn. Ég
hafði greint heilaæxli og sent
hann til heilaskurðlæknis míns í
Winnipeg. Hann fann óskurð-
tækt, illkynja æxli, og gerði
afþrýstingu eða dekompressíón,
til að minnka þrýstinginn.
Höfuðkúpan bungaði öll út
hægra megin því beinplatan hafði
ekki verið fest, en hársvörðurinn