Dagur - 06.07.1991, Síða 6

6 - DAGUR - Laugardagur 6. júlí 1991
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, JÓN HAUKUR BRYNJÓLFSSON (fþr.),
ÓLI G. JÓHANNSSON, ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON, SKÚLI BJÖRN GUNN-
ARSSON (Sauðárkróki vs. 95-35960),STEFAN SÆMUNDSSON,
ÞÓRÐUR INGIMARSSON, LJÓSM.: KJARTAN ÞORBJÖRNSSON.
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN.
ÚTLITSHÖNNUN: RlKARÐUR B. JÓNASSON, ÞRÖSTUR HARALDSSON.
AUGLÝSINGASTJ.: FRfMANN FRlMANNSSON.
DREIFINGARSTJ.: HAFDlS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASlMI 25165.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL.
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
ÚTGEFANDI: DAGSPRENT HF.
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI,
SlMI: 96-24222 ■ SÍMFAX: 96-27639
KR. 1100 Á MÁNUÐI ■ LAUSASÖLUVERÐ 100 KR.
ERÐ DÁLKSENTIMETRA 725 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON.
RITSTJ.FULLTRÚI: EGILL H. BRAGASON.
UMSJ.MAÐUR HELGARBLAÐS: STEFÁN SÆMUNDSSON.
BLAÐAMENN: INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavlk vs. 41585),
Á leid til ófrelsis
Á síðustu tveimur árum hefur hinn
vestræni heimur vart haft undan
að fagna hruni þeirra ófrelsismúra
sem stjórnarfar kommúnista leiddi
af sér. íbúar Austur-Evrópu brutu
hlekki hins stjórnarfarslega ófrels-
is af sér á skömmum tíma þegar
vonin um auðugra líf í skjóh sam-
eignarhugmyndanna var að engu
orðin. Sovétmenn reyna nú af öll-
um mætti að feta í fótspor fyrrum
leppríkja sinna og laga stjórnar-
hætti að lýðræðislegum hugmynd-
um. Veldi Fidels Castro á Cubu
virðist komið að fótum fram og
Japanir hafa lánað Kínverjum mikl-
ar peningaupphæðir til þess að
auðvelda framgang eðlilegs við-
skiptalífs í landi morgunroðans.
Norður-Kórea er að opnast og ýmis-
ir er fjallað hafa um vanda Afríku-
ríkja hafa bent á að framfaraleysið
og fátæktin, sem einkennir flest
ríki álfunnar, stafi ekki síður af ein-
ræðislegum stjórnarháttum og
úreltri hugmyndafræði en náttúru-
legum aðstæðum.
Á meðan íbúar Vestur-Evrópu
fagna fengnu frelsi meðbræðra í
austri og annars staðar þar sem
múrar ófrelsisin hafa hrunið, sitja
stjórnmálamenn þessara sömu
landa og ræða um á hvern hátt þeir
megi afsala sér ákvörðunarrétti
eigin mála í hendur sameiginlegrar
yfirþjóðstjórnar. Hvernig Evrópa
geti orðið eitt efnahagslegt samfé-
lag þar sem þjóðirnar hafi aðeins
takmarkað ákvörðunarvald og
verði að lúta sameiginlegri yfir-
stjórn í öllum megin málum er
snerta lífsafkomu þegnanna. Á
sama tíma og einstaklings- og átt-
hagahyggja ryður sér til rúms í
löndum og á landssvæðum er lotið
hafa alræðisstjórn leitast hin
frjálsu ríki Vestur-Evrópu við að
binda sem flesta þætti þjóðlífs á
klafa sameiginlegs valds einnar
yfirstjórnar.
Sigmundur Guðbjarnason, há-
skólarektor, gerði þessa þróun að
umræðuefni í ræðu sinni á há-
skólahátíð fyrir viku síðan. Hann
sagði meðal annars að þegar Aust-
ur-Evrópa er loks að kasta af sér
fjötrum miðstýringar sé í Vestur-
Evrópu verið að mynda annað
ríkjabandalag, sem byggi upp nýj-
an draum miðstýringar og valda-
samþjöppunar í Brussel. Sigmund-
ur benti á að Evrópubandalagið
myndaði annars vegar stóran og
freistandi markað, en hins vegar
einkenndist það af vaxandi mið-
stýringu, stórfelldum niðurgreiðsl-
um og víðtæku styrkjakerfi. Hann
sagði að sér virtust þessir starfs-
hættir furðu líkir þeim sem höml-
uðu gegn framförum í austri og
margir telji nú að skapað hafi
mestan vanda í íslensku efnahags-
lífi. Sigmundur benti á að þróunin í
Vestur-Evrópu stefndi vissulega í
nýja heimsmynd þar sem auðlindir
og atvinnulíf færist í auknum mæli
í fang fjölþjóðafyrirtækja þar sem
forstjórar stórfyrirtækjanna verði
stöðugt áhrifameiri.
Þótt sú sameining, sem nú
stendur yfir í Vestur-Evrópu sé
með öðrum formerkjum og aðrar
hugsjónir liggi að baki en hug-
myndafræði kommúnismans eiga
þessar sameiningarhugmyndir sér
það sameiginlegt að ákvörðunar-
vald er fært á mjög fáar hendur. í
stað valdhafa kommúnistaríkj-
anna, sem komu sér fyrir í krafti
byltingar og eignuðu sér síðan
hagkerfi landanna koma stjórn-
endur, sem sækja vald sitt til fram-
kvæmdastjóra stórfyrirtækja og
fjármagnseigenda. Hvernig sem
litið er á væntanlega sameiningu
Vestur-Evrópu undir yfirþjóðlega
ríkisstjórn í Brussel er ljóst að sam- -v
einingin skerðir verulega áhrif við-
komandi ríkja á framgang eigin
málefna. Á sama tíma og undir-
okaðar þjóðir berjast fyrir frelsi og
fullu sjálfstæði eru vel-
megunarsamfélög Vestur-Evrópu
á hraðri leið til ófrelsis. ÞI
Frá mínum bæjardyrum séð
Birgir Sveinbjö
ornsson
Sfldin kom og fór
Ég var að velta því fyrir mér
þegar ég ók um Tjörnesið í
nýbyrjuðum sólmánuði hvort
mikið hefði verið unnið við
vegagerð þar á nesinu frá því ég
fór um veginn þarna í fyrsta
sinn fyrir 30 árum. Ég hef
reyndar ekkert kynnt mér það
en mér sýndist í fljótu bragði að
helsta breytingin væri sú að hin
torfæru gil sem þar eru hafa
breyst til batnaðar. Það var
mikil vegaframkvæmd á sínum
tíma. Gilin voru með gamla lag-
inu þegar ég fór þarna um í
fyrsta skipti. Það var að haust-
lagi í norðaustanátt og rigningu.
Við vorum að fara saman þrjú
ungmenni til Raufarhafnar til
að vinna á síldarplani og tókum
leigubíl frá Akureyri. Þetta var
að kvöldlagi og mér er sérlega
minnistætt hversu veðrið var
ógeðfellt og vegurinn á Tjörnes-
inu vondur. í þá daga áttu vegir
reyndar að vera vondir. Það
þóttu t.d. tíðindi ef vegurinn
milli Raufarhafnar og Kópa-
skers var góður. Hann var
reyndar aldrei góður þá aðeins
misjafnlega vondur. Þetta
umrædda kvöld var hann mjög
vondur. En leigubíllinn sem við
vorum í var góður. Seinna ók ég
þennan vonda veg oft á vondum
bílum. Það er vont fyrir vonda
bíla að vera ekið á vondum veg-
um og þeir verða verri bílar á
eftir.
Mekka farandverkafólks
í þá daga
Raufarhöfn var á þessum árum
ásamt Seyðisfirði Mekka far-
andverkafólks og skólafólks
sem þyrptist þangað að sumrinu
til að taka þátt í síldarsöltun
eða vinna í bræðslunni. Að
koma til Raufarhafnar haustið
1961 í fyrsta sinn í rignigu og
myrkri var kannski ekki beint
aðlaðandi. En þegar birti af
degi og stytti upp leit staðurinn
öðruvísi út og þarna var næg
vinna þótt öll síldarsöltun væri
búin það árið. Margt viðvik var
eftir þótt búið væri að koma
síldinni í tunnurnar. Það þurfti
að pækla, pakka á, meta síld-
ina, slá upp og slá til, merkja
tunnur og koma þeim í skip. Sú
vinna var yfirleitt unnin á dag-
og eftirvinnutíma og var lítið
spennandi. Þrátt fyrir það mætti
ég þarna aftur til starfa snemma
næsta sumar og síðan öll sumur
úr því meðan síldin lét sjá sig.
Skemmtilegasti tíminn hjá
hagvönu fólki á síldarplani var
snemmsumars þegar fólk var að
tínast á staðinn og svo meðan á
söltun stóð. Alltaf var spenn-
andi að sjá hvort gömlu fé-
lagamir kæmu aftur og þá einnig
hvaða nýtt fólk bættist í hópinn.
Síðan var spennandi að vita
hvernig síldin mundi nú haga
sér þetta árið. Léti hún yfirhöf-
uð sjá sig og þá hvar? Á því valt
fjárhagsleg framtíð fjölda fólks
og það var því sjálfgefið að þeg-
ar og ef síldin kom og var sölt-
unarhæf var ekki spurt um
vinnutíma heldur saltað þar til
hráefnið var á þrotum.
Silfri breytt í gull
Norðurlandssíldin var eins og
sérhönnuð uppskrift að sumar-
atvinnu fyrir skólafólk. Önnur
eins uppskrift verður líklega
aldrei fundin upp. Um leið og
síðasta prófinu Iauk biðu
atvinnutilboðin á færibandi og
allir komust í síld og þeir
heppnu á síldarskip. Þetta varð
líka til þess að hvorki sveitar-
stjórnir né ríkisstjórnir þurftu
að vera að hugsa um sumar-
atvinnu eða atvinnubótavinnu
þegar framboðið á vinnumark-
aðinum tók slíkan fjörkipp í
skólalok. Síldin tók opnum
örmum á móti öllum vinnufús-
um höndum og yfirleitt stóð það
heima stíft og gagnbitað að um
það Ieyti sem framhaldsskólar
voru að hefjast var síldin að
hverfa frá Rauða torginu 50-70
mílur út af Austfjörðum. Þá var
líka búið að salta upp í samn-
inga við Svía og Rússa og því
sjálfhætt.
í góðu síldarári græddu allir.
Hlutur sjómanna á aflasælu
síldarskipi var svimandi hár og
landverkafólkið hafði vel til
hnífs og skeiðar. Skólafólk gat
farið í skólann með innistæðu í
bankabókinni sem dugði því
alla vega fram á útmánuði og
útgerðarmenn gátu borgað
eitthvað af skuldunum sínuin.
Ríkið fékk gjaldeyri fyrir síld-
ina og milliliðirnir sín laun.
Þannig mætti lengi halda áfram
og má því telja það kraftaverk
að þjóðin skyldi hreinlga ekki
leggja upp laupana þegar
Norðurlandssíldin gerði okkur
þann grikk að hverfa endanlega
á braut 1968.
Kveðskapur
„Sínum augum lítur hver á
silfrið“ segir gamalt máltæki.
Þegar mörg hundruð manns úr
öllum áttum koma saman til
vinnu í lítil sjávarpláss eins og
gerðist á þessum árum fer ekki
hjá því að ekki eru allir jafnsátt-
ir við lífið og tilveruna og sam-
skipti fólks taka á sig ýmsar
myndir. Ekki verður farið nán-
ar út í það hér en vart er mögu-
legt að rifja upp síldarsumur á
Raufarhöfn án þess að fer-
skeytlan ljóta og landsfleyga um
staðinn komi upp í hugann.
Ekki veit ég hver orti en líklegt
þykir mér að sá hafi komið í
plássið í rigningu, fengið lítið
að gera, eignast fáa félaga, orð-
ið skotinn í stelpu sem vildi
ekkert með hann hafa og horfið
sfðan blankur á braut í slyddu
og þá kastað fram þessari
kerknisvísu:
Farðu í rassgat Raufarhöfn
rotni fúli drullupoilur.
Andskotinn á engin nöfn
yfir öll þín forarsöfn.
Svona ljótar vísur eru til
skaða fyrir góð pláss eins og
Raufarhöfn því ljótar vísur lifa
oft mikið lengur en hinar fall-
egu og auðvitað er Ijótt af mér
að vera að rifja þessa vísu upp
því mér leið vel á Raufarhöfn.
En þess á alltaf að geta í leið-
inni að ágætur hagyrðingur af
staðnum svaraði þessum fúl-
lynda aðkomumanni með fer-
skeytlu em á að fylgja ljótu vís-
unni:
Pótt Raufarhöfn vanti veraldarauð
og vart sé það fallegur staður,
að lasta þitt eigið lifibrauð
er ljótt af þér aðkomumaður.
Þannig lærði ég vísuna og
hygg að þetta sé ekki verri
útgáfa af henni en hver önnur.
Læt ég nú þessu hugarflökti lok-
ið í þetta sinn og bið ykkur um
að njóta sumarsins sem best
þrátt fyrir síldarleysið.