Dagur - 04.01.1992, Blaðsíða 6

6 - DAGUR - Laugardagur 4. janúar 1992
BROT ÚR SÖGU BÆNDA Atli Vigfússon
Hvernig verður saga sveitanna?
Það hefur lengi verið venja að
spá í framtíðina strengja heit
um áramót eða í bvrjun árs.
Sumir spá bara fyrir árinu en
eigi að síður er líka gaman að
reyna að ímynda sér hvaða þró-
un verði á hinum ýmsu þáttum
þjóðfélagsins þegar til lengri
tíma er litið. Landbúnaðurinn
og landsbyggðin munu eflaust
eiga sína sógu á næstu áratug-
um, en hvernig hún lítur út þeg-
ar til baka verður litið er erfitt
að segja til um, en víst er að eft-
ir tuttugu ár verður margt
breytt frá því sem það er í dag,
ef heldur sem horfir.
Margir eru þeir sem velta þess-
um málum fyrir sér og hvernig
megi hafa áhrif á þróunina þannig
að hún verði jákvæð t'yrir land og
þjóð og ný og breytt landsbyggð
verði til þess að gegna miklu hlut-
verki fyrir heildina.
Störfum fækkar jafn og þétt í
hefðbundnum búskap samfara
aukinni tækni og þeir eru færri og
færri sem geta afkastað því að
brauðfæða þjóðina svo vel sé en
líklega verður þróunin meira sú að
í sveitunum búi fólk sem hefur
ýmsa aðra vinnu en það að vera
bændur en segja má að möguleik-
arnir til atvinnu í dreitbýli séu
margir hverjir mjög vannýttir og
ekki þekktiren þetta er einmit það
sem á eftir að taka miklum stakka-
skiptum á næstu árum.
Oft hefur svartsýni gætt á þess-
um breytingatímum og ekki viður-
kenna allir tilvist nokkurs annars
en gömlu búgreinanna. Aðrir eru
bjartsýnir og segja að sveitirnar
eigi eftir að taka á sig aðra mynd
og það vetði í tísku að búa úti á
iandi og fólk sem þangað llytji
beri með sér þekkingu og tjár-
magn til nýsköpunar í utvinnulíf-
inu.
Þessu fylgi mikið framtak og
öll þau samskiptanet sem alltaf
eru að þróast til hins fullkomna
eigi eftir að gera fólki kleift að
búa annarsstaðar en það vinnur.
Kosturinn sem jressu fylgir er
að þetta fólk kemur til með að
vera sveitunum hliðhollt og það
mun styrkja byggðina þar sem
búum hefur fækkað og fólki
einnig.
Mál málanna
Eins og flestir hal'a orðið varir við
|rá virðast umhverfismálin vera í
tísku og allir stjórnmálaflokkar
telja sig eitthvað „græna" ef
marka má kosningabaráttuna s.l.
vor. Þetta kemur til með að halda
átfram en ekkert tímabil í sögu
jarðarinnar. eins og sú öld sem við
kveðjum bráðum. hefur leitt af sé
jafn mörg umhverfisslys eins og
raun ber vitni og jörðin þolirekki
fleiri þannig tímabil.
Vandamálin eru mörg og eru
eyðing skóganna. ofnotkun eitur-
og áburðarefna. þurrkar og tæm-
ing grunnvatns dæmi um þetta og
tveir milljarðar manna og millj-
arðar dýra liafa engan aðgang að
hreinu vatni. Bændur eiga þvf,
ásanit fleirum. trúlega eftir að
gegna mjög mikilvægu hlutverki
sem umsjónarmenn jarðar og um-
hverfis og hafa góða möguleika á
því að verða leiðandi afl Itvað það
snertir því mikið verk er að vinna.
Hér á landi eru verkefnin ærin
og nú þegar sjáum við mjög breytt
viðhorf hjá bændum til umhverfis-
mála og ber því að fagna. Má í
þessu sambandi nefna þau mörgu
verkefni sem í gangi eru í land-
græðslu og skógrækt og einmitt
bændur eru best í stakk búnir til
að takast á við það því þeir hafa
bæði tæki og þekkingu til ræktun-
arstarfa.
Af hverju viljum við
landbúnað í eigin
landi?
Segja má að ýmislegt misjafnt
haft verði skrifað um íslenskan
landbúnað á síðasta áratug og upp
hafí risið þjóðfélagsöfl sem reynst
hafi innlendri framleiðslu óhlið-
holl og er þá átt við þá sem flytja
vilja inn þessar vörur sem bændur
hér geta framleitt, en sem betur fer
er þessi hópur minni og minni og
komið hefur í Ijós að miklu fleiri
vilja innlenda vöru sé þess kostur.
Ef við veltum þessu fyrir okkur
þá er útilokað fyrir sjálfstæða þjóð
að framleiða ekki vissan grunn
matvæla eigi hún að teljast sjálf-
stæð. Maturinn flokkast undir
frumþarfir þjóðarinnar og sé hann
af einhverjum ástæðutn ekki til
staðar þá getur þjóðin ekki lifað.
Þetta virðist dálítið fjarlægt okkur
að hafa ekki til daglegra þarfa en
nú eru þjóðir nær því í svelti sent
ekki búa langt frá okkur eins og
mörg ríki fyrrverandi Sovétríkja
og víst brygði okkur við ef við
þyrftum að bíða heilu og hálfu
dagana við búðirnar og vera ekki
einu sinni viss um að fá nokkuð
handa okkur né okkar fólki.
Því ber ekki að gleyma að
landið er útkjálki Evrópu og ekki
útséð að alltaf væru matvörur frá
öðrum löndum á borði í tíma.
Margt getur hagað því svo til að
vörur fáist ekki og ekki sé hægt að
fá þær en langt er síðan hafísinn
hefur heimsótt landið og minnt
okkur á landfræðilega legu okkar
og það að landið er harðbýlt og
ekki alltaf liægt að afla gjaldeyris
úr sjó. en eitthvað þarf að hafa af
honum ef brauðfæða á þjóðina
með aðfluttum mat.
Viðskiptabönn annarra þjóða
gætu líka hagað því svo til að við
fengjum ekki það sem samið hefði
verið um. en þeim er beitt enn
þann dag í dag eins og við þekkj-
utn og ekkert útlit fyrir að því
verði hætt. Þar beita þjóðir valdi
sínu til þess að beygja aðra til
hlýðni því allir vita að án matar
geturengin þjóð verið.
Þá geta mengunarslys valdið
usla í matvælaframleiðslu þeirra
þjóða sem mest hefur verið horft
til livað varðar innflutning land-
búnaðarvara.
Ekki má heldur gleyma þeim
fjölmörgu störfum sem landbún-
aðurinn skapar í þéttbýli og hvar
ætti að finna störf handa öllu því
fólki ef framleiðslan flyttisi úr
landi.
Gæðin þekkja allir
Ekki þarf að lýsa fyrir Islending-
um gæðum þeirra vara sem bænd-
ur hér framleiða.
Islenskur landbúnaður hefur
stefnt hátt í þeim efnum og stend-
ur víða framar öðrum þjóðum í
Evrópubandalaginu.
Landið okkar kalda hefur þann
kost að hér þríl'st ekki margt það
sem þrífst í heitu löndunum sem
gerir að eiturefnanotkun hjá okkur
er hverfandi.
Þar að auki vitum við um upp-
runa matarins hér. bæði hvað
varðar gæðamat og vörumeðferð.
Öðruvísi væri því farið með inn-
fluttan mat þar sem of lítið væri
vitað um aukaefni og meðferð
vörunnar og mikil hætta væri á að
ýmsir kaupsýslumenn erlendis
myndu reyna að losna við lélegri
vörur hingað en nokkur reynsla er
fyrir því.
Bændur vilja að vöru-
verð sé neytendum
í hag
Það hafa margar raddir lálið það í
Ijós að matvaran sé of dýr og það
sé ástæðan fyrir því að kallað sé á
innflutning. I sunium tilfellum
hefur sú gagnrýni verið réttmæt en
nú er það stefnan að landbúnaðar-
vörur lækki eftir því sem kostur
Sannleikurinn er sá að bændur
hafa ekki staðið í því að leika ein-
hverja gróðahyggjumenn í þessu
landi en þeirra starfsgrundvöllur
hefur verið samvinnuhyggja. A
þessu er mikill munur því gróða-
hyggjan tekur hvorki tillit til
mannlegra né neinna annarra þátta
og þar er einungis stefnt að ein-
hliða gróða.
Samvinnuhyggja tekur hins
vegar tillit til hins mannlega og
samvinna getur aldrei stefnt að
gróðanum einum.
Milliliðirnir bera nokkra sök og
á leið sinni frá bóndanum til neyt-
andands hafa oft á tíðum margir
matað sig og tfmi er kominn til að
þessir liðir skipuleggi upp á nýtt
rétt eins og framléiðendur sjálfir.
Matarskatturinn er líka alltof hár
og vekur furðu að stjórnmálaöfl
hafi ekki gengið betur fram í því
að fá fram lækkun lians á helstu
vöruflokkum landbúnaðarvara til
þess að kotna á móts við fjöl-
skyldufólk sem óhjákvæmilega
þarf mikið til sín.
Afneitum ekki sögu
okkar
Þó vöruverð lækki verður það
aldrei svo að það verði ókeypis að
borða. Sú var tíðin hér á landi að
baráttan snerisl um brauðið.
Landið okkar er þannig að fyrir
því þarf að hafa að búa í því og
hér eru engar þrjár metuppskerur á
hverju ári. Oft má þakka fyrir ef
það er ein. en f góðum árum
gleyma allir þeim þætti sem
brauðstrit kallast og horfa á út-
troðnar búðir af mat. Okkur
brygði við ef hér væru allar hillur
tómar eins og er víst víða í heim-
inum. Hér er allt hægt að fá og
ekkert skortir og nú flytjum við
inn um 50% þeirra hitaeininga
sem við þörfnumst og er það ærið
nóg. því nú þegar flytjum við inn
ógrynni af landbúnaðarvörum sem
ekki er hægt að framleiða hér.
Velferð okkar er líka slík að
við verðum elst flestra þjóða og
kannski á okkar góði matur sinn
þátt í því og auðvitað líka góð
heilbrigðisþjónusta en samt kvört-
um við yfir henni á opinberum
vettvangi þó svo að hún sé með
þeim betri í heiminum.
Nei. það er ekki hægt að líkja
saman kjörum fólks nú og fyrr á
öldinni hvað þá á síðustu öldum.
Við megum ekki
deyja innanfrá
Oft er það sem landsbyggðar-
kvartið hefur gengið alveg út í
öfgar og fólk kvartar yfir engu.
Rétt er að margir liafa farið á
hausinn og orðið gjaldþrota en því
miður hefur það oft vcrið vegna
slæms skipulags og öf mikilla
fjárfestinga og hefðu slfk gjalþrot
aldrei þurft að koma til el' nægi-
lega vel hefði verið á málum hald-
ið.
Landsbyggðin þarf ekki að
kvarta svona mikið og horfa ein-
hverjum ofsjónum á Reykjvíkur-
valdið en til þess býr byggðafólk-
ið við alltof marga kosti fram yfir
borgarbúana. en Reykjavíkur-
svæðið er mjög farið að hafa á sér
ýmis stórborgareinkenni og ekki
eftir öllu að sækjast.
Þá hefur sumt dreifbýlisfólk
farið að halda það að það væri
baggi á þjóðinni vegna þess að
einhver skrifaði um það í blaði
eða öðrutn fjölmiðli, og ekkert
gert til þess að mótmæla. Nei.
öðru nær, því hvert starf sem við-
helst f landbúnaði er blóm í líf
sveitanna og um leið alls landsins.
Hugsum okkur land þar sem
enginn býr. það er dautt og þang-
að hafa ekki margir gaman að
koma því þar er ekkert líf. Það
sem gel'ur landinu líf er fólkið.
gróðurinn. skepnurnar og öll sú
starfsemi sem fólki fylgir því það
verður óhjákvæmilega umsjónar-
nfenn umhverfisins ef vel a að
fara.
Því miður liafa nokkur byggð-
arlög látið undan síga að undan-
förnu en við megum ekki horfa
upp á heilar sveitir fara í eyði án
þess að sporna við. því með þeim
hverfur svo margt sem mikils
virði er. þó ekki sé hægt að mtela
það í beinum seðlum.
Menningin er samofin
sveitunum
Frá örófi ajda vorum við bænda-
samfélag sem nú hefur breyst á
skömmum tíina og á sennilega
enn eftir að breytast. En það er
vandi að vera nútímalegur og vilja
um leið viðhalda menningu laiuls-
ins sem er í svo mörgu tengd
byggðunum dreifðu.
Bókmenntir okkar og tunga
hafa í meira en ellefu aldir mótast
af þessu og einmitt þessi atriði
viljum við nekta.
Sumir kalla það einangrunar-
stefnu að vilja ekki ganga í lið
með Evrópubandalaginu og njóta
þeirra gteða sem það býður upp ;í.
Það væri hins vegar mikil þröng-
sýni að fara að flyja inn þeirra
matvörur og Itafa ekki þá víðsýni
að sjá að það eina sem gildir er að
þjóðin sé eins aflögúfter með inat-
væli sem kostur er.
Gæði Evrópubatulalagsins
gætu verið stundargróði ef gróða
ætti að kalla því öruggt er að þeir
háu herrar hugsa um það eitt að
komast yfir auðlindir landsins en
láta sér látt um annað finnast. en
hætt er við að oft myiuli þessi út-
kjálki okkar gleymast í stjórnar-
ráði hinnar stóru Evtópu.
Skynsamlegir viðskiptasamn-
ingar eru allt annað mál en við
megum ekki afsala okkur því
sjálfstæði sem við höfum því það
er það besta og mikilsverðasta
sem við höfum eignast og það var
stórkostlegur áfangi þegar þessi
litla þjóð náði að ráða ölln sínum
málum sjálf og þetta frelsi þurfum
við að varðveita og rækta og við-
halda okkareigin menningu.
Gefum byggðunum líf
Það er engin leið að sjá IVam í
tímann og skrá siigu sveitanna fyt-
irfram. en við getum sjálf mótað
liana ef viljinn er fyrir hendi og ef
við vinnum saman.
Það hefur sýnt sig að margt er
hægt að gera. enda er ekki annað
að sjá en að l'ólk sé að farið að
skilja það betur og betur hvers
virði byggðirnar eru okkur.
Það var óneitanlega mikill
kraftur í því fólki sem hingað
flutti fyrir mörgum öldum og
þraukaði fátækt og harðræði og
lifði af i landinu við engin efni.
Þessum forfeðrum okkar eigum
við mikið að þakka. en í dag erum
við allt í einu orðin rík þjóð og
bertnn okkur saman við það mesta
og bésta.
Sveitirnar og hinar dreifðu
byggðir skipta höfuðmáli í því að
viðhalda sjálfstæði þjóðarinnar
svo og menningu og þjóðarein-
kennum.
- Gefum því byggðimum líf.
annars deyr landið.
er.
Sveitirnar eru samspil dýra, gróðurs og manna sem ekkert þjóðfélag get-
ur verið án og ekki þarf að fjólyrða um þátt húsdýranna í okkar
samfélagi.