Dagur - 03.07.1993, Blaðsíða 11

Afmæliskveðja
Laugardagur 3. júlí 1993 - DAGUR - 11
Áskell Einarsson
Á fyrstu áratugum aldarinnar um þaó
bil sem þeir voru aó fæðast, sem nú
eru komnir á ellilaun var þaó eitt af
stærri vandamálum stjórnsýslunnar
hve crl'itt var aö fá aldraóa embættis-
menn til aö láta af störfum þótt þeir
væru orðnir ófærir að gegna starfinu
sökum ellihrumleika. Þá voru
samgöngur allt aðrar en nú er og
margir embættismenn höfðu ekki
lengur þrek til að starfa í víðlendum
umdæmum þar sem þurfti að ferðast
yfir fjallgarða og vatnsföll í hvaða
veðri sem var. Til þess að láta slíka
embættismenn hætta störfum og rýma
störfin fyrir yngri mönnum urðu
stjórnvöld að gera róttækar ráðstafan-
ir. Sett voru lög um að engir skyldu
gegna embætti eftir að þeir væru
orðnir sjötugir. Þrátt fyrir breytta og
fullkomnari heilsugæslu og þótt
mannsævin haft lengst til muna hefur
þessum lögum ekki verið breytt enn-
þá. Menn í fullu fjöri með verómæta
lífsreynslu eru látnir hætta störfum
ekki síðar en við 70 ára aldursmarkið.
Þeirri kynslóð sem staðið hefur fyrir
mestum alhliða framförum af öllum
kynslóðum hér á landi er ýtt til hliðar
án tillits til heilsufars og starfshæfni.
Einn þessara manna, sem er ennþá
í fullu starfsfjöri og ellin hefur ekki
náð neinum tökum á, er nú hættur
störfum. Hann er sjötugur í dag
og því ekki lengur heimilt að nýta
starfskrafta sína i þágu samfélagsins
þótt hann sé ennþá hugmyndaríkari
og starfshæfari en margir yngri menn.
Þetta er Áskell Einarsson fyrrum
bæjarstjóri á Húsavík og fram-
kvæmdastjóri Fjóróungssambands
Norólendinga.
Hann er fæddur í Alþingishúsinu
3. júlí 1923. Foreldrar hans voru Ein-
ar skrifstofustjóri Alþingis, Þorkels-
son Eyjólfssonar prests á Staðarstað.
Móðir hans var Olafia Guðmunds-
dóttir, Jónssonar í Hörgsholti í Árnes-
sýslu. Hann cr því kominn af þekkt-
um bænda- og embættismannaættum
sem ekki verða raktar hér. Þegar
Áskell var 6 ára andaðist móðir hans
og var hann þá tekinn í fóstur af móð-
urbróóur sínum Jóni Guómundssyni
gestgjafa í Valhöll og bónda á Brúsa-
stöðum í Þingvallasveit. Þaó átti því
fyrir honum að liggja að eiga sína
bernskugöngu á fomum og nýjum
þingmannaslóóum landsins. Vió sem
þekktum hann ungan mann töldum
því mjög líklegt að hann ætti eftir að
eyða fleiri ævidögum sínum á þing-
mannaslóðum. En engipn ræður sín-
um næturstað. Fyrir Áskeli átti aó
liggja annar starfsvettvangur.
Hann fór til náms í Flensborgar-
skólann í Hafnarfirði og lauk þar
gagnfræðaprófi vorið 1939. Á þess-
um árum var mikió umrót í þjóðfélag-
inu og hvarf hann frá námi um hríð
og starfaði lengst við verslunarstörf í
hinni þckktu vcrslun Geirs Zöega á
Vesturgötunni í Reykjavík. Sigurjón
Jónsson frá Stóra-Ármóti sem lengi
var þar vcrslunarstjóri, sagói við mig
að hann hefði verið mjög undrandi að
Áskell skyldi hætta verslunarstörfum
því mikla hæfileika heföi hann haft á
því sviði.
Nú hélt Áskell í Samvinnuskólann
til Jónasar frá Hriflu og lauk þaðan
prófi vorió 1948.
Guðlaugur Rósinkrans, yfirkenn-
ari skólans, var þetta vor beóinn að
benda á einhvem úr nemendahópnum
til að taka að sér auglýsingastjórn
Tímans, sem þá var nýlega orðinn
dagblað og ætlaði nú að hasla sér völl
á auglýsingamarkaðnum. Guðlaugur
benti strax á Áskel og taldi hann hafa
mesta hæfileika í nemendahópnum til
þessa starfs. Fljótlega fór auglýsinga-
magn Tímans að stóraukast og var
svo jafnan meðan Áskell var auglýs-
ingastjóri.
Áskell starfaði mikið að félags-
málum á þessum árum sem hann var
auglýsingastjóri Tímans. Hann sat
bæði í stjóm Félags ungra framsókn-
armanna í Reykjavík og stjórn Sam-
bands ungra framsóknarmanna. Hann
var lengi gjaldkeri S.U.F. og annaðist
um skeið ritstjórn á síðu þeirri, sem
ungir framsóknarmenn höfðu þá í
Tímanum. Þá vann hann einnig tals-
vert að auglýsingasöfnun fyrir tímarit
og árbækur.
Á þessum ámm var hin svokallaóa
Jónasarkynslóó vió völd eða forstöðu
í mörgum fyrirtækjum. Þetta voru
menn, sem Jónas Jónsson hafói tekió
úr hópi nemenda sinna í Samvinnu-
skólanum og falið þeim ungum
ábyrgðarstörf. Jónas var óhræddur aó
fela ungum mönnum ábyrgðar- og
trúnaóarstörf. Segja má, að í flestum
tilfellum hafi hann verið glöggskyggn
og reyndust þessir menn flestir trausts
hans veróir og stóðu sig vel í þeim
störfum sem þeim var trúað fyrir.
Eitt sameiginlegt einkenni höfðu
nokkrir af þessum fyrrverandi nem-
endum Jónasar, sem hann hafði kom-
ió á framfæri á valdaárum sínum. Þeir
voru mjög á verði gagnvart ungum og
metnaðarfullum mönnum, sem lentu
undir þeirra handarjaðri. Það voru
ekki þeirra uppáhaldsstarfsmenn. Ef
ungi maóurinn sýndi aö hann var
metnaóarfullur og ætlaði að koma sér
áfram til áhrifa þá var hann oft í
þeirra augum verri starfsmaður en sá
sem sætti sig við óbreytt starf til lang-
frama. Þeir virtust ekki feta í fótspor
þess manns, sem kom þeini ungum til
áhrifastarfa. Þeir voru bara hinir út-
völdu sem vegna mikilla hæfileika af
guðs náó var tekið eftir á réttum tíma
og settir til ábyrgðarstarfa. Ungir
menn skyldu ekki ryójast inn á þeirra
svið. Ef til vill voru þetta bara mann-
leg vamarviðbrögð. Þeir höfðu sjálfir
séó hvemig lærifaóir þeirra hafði ver-
ið settur til hliðar af þeim mönnum
sem hann hafói komið ungum til
áhrifa.
Það var hlutskipti Áskels eins og
ýmissa jafnaldra hans að lenda undir
handarjaðri slíkra manna að afloknu
skólanámi. Það gat ekki gengið lengi
miðað við skapgerð hans og starfs-
metnað. Án þess að fara um það lleiri
oróum hvarf hann frá störfum hjá
Tímanum eftir nokkurra ára starf.
Hann starfaði um tveggja ára skeið
sem fulltrúi á skrifstofu raforkumála-
stjóra. Vafalaust ætlaði’ Áskell sér
ekki að vera þar til langframa þó þetta
sjötugur
væri nokkuð gott starf. Eg átti samt
frekar von á því, að hann ætlaði sér
framtíðarstarfsvettvang á höfuðborg-
arsvæðinu á þessum árum.
Að afloknum sveitarstjórnarkosn-
ingum árið 1958 voru lausar nokkrar
stöður bæjar- og sveitarstjóra víða um
landió. Áskell sótti þá um bæjar-
stjórastarfió á Húsavík og var ráðinn
til þess starfs fyrri hluta árs 1958.
Fluttist hann þá með fjölskyldu sina
til Húsavíkur um vorið. Hann þótti
mjög duglegur bæjarstjóri. Karl Krist-
jánsson segir í Sögu Húsavíkur, að
innheimta á tekjum kaupstaðarins
hafi verið með miklum ágætum í bæj-
arstjóratíð Áskels. Yfirleitt mun hann
hafa sýnt bæði dugnað og reglusemi í
starfi sínu hjá Húsavíkurkaupstað.
Vorið 1966 breyttist meirihluti bæjar-
stjórnar Húsavíkur og var þá annar
bæjarstjóri ráóinn af hinum nýja
meirihluta. Áskell tók þá við fram-
kvæmdastjórastarfi sjúkrahússins á
Húsavík, sem hann gegndi næstu
fimm árin.
Byggða- og sveitarstjómamálin
áttu samt hug hans áfram. Árið 1970
kom út bók eftir hann sem hann
nefndi „Land í mótun“. Þar lýsir hann
hugmyndum sínum um framtíðar-
skipulag byggðarinnar á Islandi og
rekur sögulega þróun byggðaskipu-
lagsins. Þessi bók mun hafa verið
m.a. notuó um tíma sem námsefni við
Háskóla Islands. Sýnir það vel að
þessi bók var virt sern skyldi. Áskell
hefur skrifað mikið í landsmálablöðin
um byggðamál undanfarin ár. Vænti
ég þess aó hann eigi eftir að láta
meira heyra frá sér um þann mála-
flokk. Fáir menn þekkja betur ís-
lenska stjómmálasögu en hann. Hygg
ég að hann muni láta heyra frá sér um
þau mál áóur en ellin fer að raska
minni hans.
Á öndVerðu árinu I97Í var Áskell
ráðinn framkvæmdastjóri Fjórðungs-
sambands Norólendinga. Hann fluttist
þá frá Húsavík til Akureyrar og hefur
búið þar síðan. Störf sín fyrir sam-
bandið rækti hann af miklum dugnaði
og áhuga. Um það er okkur sem oft
vorum á vegi hans þegar hann var í
erindum hér syóra vel kunnugt. Einn
háttsettur maður sem starfaði í stofn-
un sem Áskell átti oft erindi við um
málefni Fjóróungssambands Norð-
lendinga, sagói við mig aó hann væri
undrandi á því að Norðlendingar
hefðu ekki sent Áskel sem fulltrúa
sinn á Alþingi því ötulli talsmann
hefóu þeir naumast fengið þrátt fyrir
þá úrvalsmenn sem jafnan hefóu ver-
ið fulltrúar þeirra á þingi.
Eg hygg að þaó hafi orðið Áskeli
mikil vonbrigði þegar Fjóróungssam-
band Norðlendinga var á sl. ári skipt í
tvö sambönd þ.e. eitt samband fyrir
hvort kjördæmið. Hann hafði gert sér
miklar vonir og stefnt að því að
Fjórðungssambandið yrði sterk
stjómsýslueining og lagt mikla vinnu
að undirbúningi þess. Það eru víst
fyrirfram ákveðin örlög, að flestar til-
raunir allt frá landnámsöld til sam-
starfs og sérstöðu landsfjóróunganna
hafa orðið minni en skyldi. Áskeil var
cinn þeirra sem hafði bjargfasta trú á
gildi þess, að landstjórðungamir
hefðu sterk samtök og lagði sig mjög
fram að efla samstöðu Norðlendinga-
fjórðungs.
Áskell er tvíkvæntur. Hann missti
fyrri konu sína Þórnýju Þorkelsdóttur
þegar hann var bæjarstjóri á Húsavík.
Mcó henni átti hann tvær dætur Stein-
unni og Ásu. Fyrir hjónaband hafði
hann eignast dóttur, Guðrúnu. Síðari
kona hans er Áslaug Valdemarsdóttir
frá Húsavík. Þau eiga tvö börn Olafíu
og Einar. Þau hjón eiga mjög fallegt
hcimili að Höfðahlíð 9 á Akureyri.
Þangað er gott að koma og njóta gest-
risni þeirra.
Ég man fyrst eftir Áskeli þegar ég
var að Ijúka námi vió Samvinnuskól-
ann vorið 1947. Hann var þá aó taka
inntökupróf upp í eldri deild skólans.
Hann útskrifaðist þaðan eftir eins
vetrar nám. Haustið 1948 þegar ég
fór að starfa í Reykjavík hófust kynni
okkar. Ég tók líjótlega eftir hinum
fjölþættu gáfum hans og þótti fróó-
legt að ræða við hann. Hann var þá í
hinu svokallaða framsóknarhreióri í
prcntsmiðjuhúsi Eddu þar sem Tím-
inn og Framsóknarflokkurinn höföu
skrifstofur sínar. Hann fylgdist þá
öðrum betur með landsmálunum og
þcim hræringum sem voru hverju
sinni í stjórnmálunum. Jafn glögg-
skyggn maóur og hann var öðrum
fyrri til aó spá í framvindu mála og
sjá ýmislegt sem aðrir voru ekki búnir
að átta sig á. Ég var á þessum árum
mjög áhugasamur um landsmálin og
stjómmálin og fór því fljótlega aó
bera mínar ályktanir um landsmálin
undir Áskel. Ég held að við höfum
sameiginlega oftast verið búnir að
átta okkur á því hvernig næstu skrefin
lijá stjórnmálamönnunum væru tekin.
Askell er líka mikill áhugamaður um
dulræn málefni. Margar samræðu-
stundir höfum við átt um þau málefni
um dagana.
Áskell er maöur mjög fjölfróður.
Hann hefur aldrei einangrað hugsanir
og störf vió cinn málallokk og lætur
sér fátt óviðkomandi. Frægt var þegar
hann var í spumingaþætti í útvarpinu
og spyrlarnir gátu með engu móti lagt
l'yrir hann þær spurningar sem hann
gat ekki svarað. Ymsir voru famir að
halda aó þctta yrði fastur dagskrárlið-
ur til framtíðar. Nú er öld sérhæfing-
arinnar runnin upp. Langskólagengn-
ir, sérhæfðir menn eru þaó sem koma
skal.
Meðan hann starfaði í Reykjavík
voru stofnanir þær sem vió störfuðum
á mjög nálægar hvor annarri. Vió hitt-
umst því eðlilega nánast daglega. Svo
vildi til á tímabili, að forstöðumenn
beggja þessara stofnana voru gamlir
skólabræður. Ágætustu menn aó
mörgu leyti. Þeir voru báðir úr nem-
endahópi þeim sem Jónas frá Hrillu
hafði komið ungum til ábyrgðarstarfa.
Eins og áður er vikió að voru ungir
og framgjarnir menn ekki þeirra
uppáhaldsstarfsmcnn. Við skyldum
því öðrurn betur aóstöðu hvors ann-
ars. Átti þetta sinn þátt í að samstaða
okkar varð meiri sökum vamarbaráttu
þeirrar sem hvor okkar varð aó standa
í hjá þeim fyrirtækjum sem við störf-
uðum.
Eftir aó Áskell flutti norður fyrir
heiðar voru samfundir okkar margir
þegar hann var á ferð til Reykjavíkur
og oft hel'ur síniinn verió notaður til
að ræóa málin og spá í hlutina. Hinu
er ekki aó leyna að stundum hafa smá
óveðursský gengió yfir enda erum við
víst báðir skapmiklir og hreinskilnir.
Ef til vill l'ull hreinskilnir eins og
gamall ættingi minn sem þekkti okkur
unga mcnn orðaói þaó einu sinni.
Ég sendi Áskeli og fjölskyldu
hans bestu kveðjur og ámaóaróskir á
þessum tímamótum. Ég bíð óþolin-
móður eftir að hann skrifi ævisögu
sína því sagnfræói þessarar aldar yrói
svipminni ef þá bók kæmi til með að
vanta í bókasöfn þeirra mörgu, sem
hafa áhuga á að kynna sér hvernig
landsmálin þróuðust á öldinni sem nú
er að renna sitt skeið.
Ragnar Olafsson.