Dagur - 25.02.1995, Blaðsíða 14

14 - DAGUR - Laugardagur 25. febrúar 1995
Bolla, bolla, bolla...
Á mánudaginn er bolludagur og
víst er aö flestir munu taka forskot
á sæluna og fá sér bollur í dag eða
á morgun og jafnvel á mánudag-
inn líka. Meira aó segja mátti víóa
sjá bollur í brauðbúðum um síð-
ustu helgi svo einhverjir hafa þá
þegar gætt sér á gómsætinu.
Bolludeginum fylgja líka bollu-
vendir og flengingar þó það sé lið-
in tíð að böm gangi hús úr húsi til
að flengja sem flesta eins og mun
hafa tíókast á fyrrihluta aldarinn-
ar. Fyrsta bolludagsauglýsingin
sem sást hérlendis mun hafa verið
svohljóðandi auglýsing sem birtist
í Vísi árið 1913, „Bolludagsvendir
fást í Tjamargötu 8.“
Hér norðanlands mun bollu-
dagurinn lengi vel hafa verið
kenndur við flengingar en ekki
rjómabollur og nefndur flenginga-
dagur. I bók sinni Hræranlegar há-
tíóir hefur Ámi Bjömsson eftirfar-
andi eftir Mögnu Sæmundsdóttur:
„Þessi dagur var alltaf kallaður
hýðingadagur eða flengingadagur.
Þó tengdur bollum... Krakkamir
fóru eldsnemma á fætur til þess að
hýöa fólk í rúnunum, annað gilti
ekki. Engir bolluvendir vom not-
aðir fyrst þegar ég man. Sumir
fóru seint á fætur, til þess að leyfa
krökkunum að flengja sig. T.d.
fóm bæjarfógetahjónin Guðmund-
ur Hannesson og frú á Siglufirði
ekki á fætur, og höföu opið.
Krakkar fjölmenntu til þeirra til
þess að flengja þau. Öllum var
gefið eitthvaó. Man ekki hvort það
vom bollur eóa aurar fyrir bollur,
held þaó frekar. Slegið var ofan á
sængina og sagt bolla, bolla.“
Það er næsta víst að bæjarfóget-
ar nútímans og þeirra eiginkonur
munu ekki liggja í rúmum sínum
daglangt til að veita bömum þá
ánægju að flengja sig en þrátt fyrir
það fá vonandi allir krakkar í það
minnst eina góða bollu. KLJ
Sprengidagur
Sprengidagur er á þriðjudaginn en
að honum loknum hófst í katólskri
tíð sjöviknafasta. Fastan stóð í 40
daga sem er sami tími og Jesús
fastaði í eyðimörkinni og Móses á
Sínaífjalli. Fastan var mismunandi
ströng bæði á ólíkum tímum og
eftir þjóðum. I sumum tilfellum
var aðeins bannað að snæða kjöt,
egg og smjör en ströngust var
vatnsfasta og þá mátti aðeins
neyta vatns og saltaðs brauðs.
Sprengidagur var því síðasti
dagurinn sem eta mátti kjöt og því
eðlilegt að menn tækju vel til mat-
ar síns. Hefðbundin sprengidags-
matur er saltkjöt og baunir en áður
fyrr mun einnig hafa verið tölu-
vert algengt að snæða hangikjöt á
sprengidaginn.
I Hrærilegum hátíðum segir:
„Þriójudagskvöldiö í föstuinn-
gangi veittu húsbændur hjúum
sínum hangiket og flot - ef það
var ekki til - baunir og annan und-
irstöðumat, svo mikið sem í þeim
lá og meira til. Því var kvöld þetta
kallað sprengikvöld eða sprengi-
dagskvöld." KLJ
Öskudagur
„Hann var áður fyrsti dagur í
langaföstu og dregur nafn sitt af
rómversk-katólskum helgisið.
Leifamar af pálmunum, sem vígð-
ir voru á pálmasunnudag síðasta
árs, voru brenndar, askan látin í
ker á altarinu og vígð fyrir há-
messu. Presturinn býður síðan
söfnuðinum að ganga nær, dífír
fingri sínum í öskuna og gerir
krossmark á enni þeirra eða krúnu,
ef um klerka var að ræða. Um leið
mælir hann þessi orð: „Mundu aö
þú ert duft og að dufti skaltu aftur
verða.““ Svo segir í Hrærilegum
hátíðum Áma Bjömssonar.
I þjóðsögum Jóns Ámasonar
segir um öskudaginn að þá hafí
konur hengt á karla smápoka með
ösku en karlar á konur poka með
smásteinum í. Pokann átti að
hengja á viókomandi án þess að
hann yrði hans var og átti hann aö
bera pokann tiltekna vegalengd til
dæmis þrjú spor eða yfir þrjá
þröskulda.
Þessi siður hefur átt undir högg
að sækja á síðari árum og eiga
öskudagsbúningar, söngvar, sæl-
gæti og sá siður að slá köttinn úr
tunnunni nú hug ungu kynslóðar-
innar þennan dag.
Sá siður að slá köttinn úr tunn-
unni er hvað ríkastur á Akureyri
og er talinn hafa borist þangað frá
Danmörku. Oft mun hafa gengið
erfiðlega að fá kött til að hafa í
tunnunni og var þá notast við
hrafn og gekk jafnan greiðlega að
fá hann.
Eins og kunnugt er er þessi sið-
ur enn í fullu fjöri og tunnukóngur
og kattarkóngur útnefndir á
hverjum öskudegi. Undanfarin ár
hafa það verið starfsmenn Raf-
veitunnar á Akureyri sem hafa
gefið bömum tækifæri til að reyna
sig við tunnuna. Nú er hvorki
köttur eða hrafn í tunnunni en
engu að síður er útnefndur kattar-
kóngur og er það sá sem slær
tunnulokið í spað en tunnukóngur
sá sem slær tunnuna sundur.
„Kötturinn" verður sleginn úr
tunnunni á miðvikudaginn milli
klukkan tíu og ellefu á Ráðhús-
torgi en ef að líkum lætur mun
verða fjölmennt í bænum og börn
ganga milli fyrirtækja og syngja
og hljóta góðgæti að launum. KLJ
Heimildir: Ami Bjömsson: Saga daganna og
Hræranlegar hátíöir.
Hér reiðir konungur til höggs, hvort höggið dugði tii tunnukóngstitils er
ekki vitað en myndin var tekin á Akurcyri árið 1981.
H
ELGARIJL EILABROT
Umsjón: GT
22. þáttur
Lausnir á bls. 16
Hvenær var uppreisnin f Ungverjaiandi?
1953
1956
1968
Hver skrlíar regiulega um listir í Dag?
I Gísli Jónsson
Haukur Ágústsson
Jóhann Ólafur Halldórsson

I hverri eftirtalinna fæðutegunda er mest kólesteról?
I Heii egg Smjör
Lambalifur
4
Erlingur Sigurðarson
Gísli Jónsson
Stefan Stefansson
Hvert er tilefhi leiksýningar Leikfélags Akureyrar Á svörtum fjöðrum ?
100 ára ártið Daviðs Stefinssonar
Heiðursborgaranafnbót þjóðskáldsins
Útkoma Sögu Akureyrar
6
Hver er íslandsmeistari kvenna f þolfimi?
| Anna Jónsdóttir
Guðrún Gísladóttir
Irma Gunnarsdóttir
Eftir hve langt hjónaband eiga hjón jámbrúðkaup?
6ára
7 ára
8ára
Hvert eftírtalinna slangurorða nota Danir ekki yfir löggu?
Stodder
Strisser
Stramer
Hve mikið faekkaði ávísunum frá desember 1993 til desember 1994?
130 þúsund
1,3 milljónir
13 milljónir
Er ritskoðun heimil samkvæmt stjórnarskránni?
Nei
Aðeins ef öryggi rikisins er ógnað
11
Hver framleiðir Macintosh-tölvur?
Apple
IBM
Scandia
Hver er formaður Landssamtakanna Heimili og skóli?

Eiríkur Jónsson
Svanhildur Kaaber
Unnur Halldórsdóttir
13
Hver er bæjarstjóri á Sauðárkróki?
I Bjöm Sigurbjörnsson
Snorri Bjöm Sigurðsson
Sveinn Jónsson
GAMLA MYNDIN
M3-1512 Ljósmynd: Hailgrímur Einarsson og synir/
Minjasafnið á Akureyri
Hver
kannast
við fólkið?
Ef lesendur Dags þekkja ein-
hvem á þeim myndum sem hér
birtast eru þeir vinsamlegast
beðnir að snúa sér til Minja-
safnsins, annað hvort með því að
senda bréf í pósthólf 341, 602
Akureyri eóa hringja í síma
24162 eða 12562 (símsvari).