Dagur - 18.10.1995, Qupperneq 11

Miðvikudagur 18. október 1995 - DAGUR - 11
Að biðja um eða krefjast
Mannréttindi, sjálfstæði, frelsi.
Þessi orð heyrast oft og baráttan
fyrir því sem þau tákna er mikil-
væg.
Þó er misjafnt hvaða skilningur
er lagður í orðin. Fólk skynjar
frelsi á ólíkan hátt. Það sem einum
finnst frelsi getur öðrum fundist
vera fjötrar. Sjálfstæði getur tákn-
að sjálfstæði einstaklinga og það
getur táknað sjálfstæði þjóða.
Mannréttindi hafa heldur ekki allt-
af táknað það sama.
Sameinuðu þjóðirnar hafa kom-
ist að ágætri niðurstöðu um hvaða
mannréttindi skuli leggja áherslu á.
Sú skilgreining er mikið notuð
þegar reynt er að hafa áhrif á
ósanngjöm stjómvöld sem koma
fram af tillitsleysi við þegna sína.
Skilgreining Sameinuðu þjóð-
anna á þó ekki alltaf við. Merking
þessara orða er afstæð og fer eink-
um eftir því hvaða markmið fólk,
hópar og þjóðir setja sér. Hug-
myndin sjálf um að unnt sé að öðl-
ast algild mannréttindi, fullt sjálf-
stæði og óskorað frelsi getur líka
verið heftandi. Þeir sem trúa blint
á að slíkar hugmyndir verða oft
fyrir sárum vonbrigðum við að
reka sig á veggi.
Á Vesturlöndum lendir fólki
yfirleitt ekki í fangelsi eða útlegð
fyrir að skrifa í blöðin. Engu að
síður virðast fáir berjast meira fyrir
mannréttindum en Vesturlandabú-
ar. Rithöfundurinn Milan Kundera
heldur því fram að baráttan fyrir
mannréttindum sé því merkingar-
snauðari sem hún hafi orðið vin-
sælli. Hann segir að hún sé orðin
að einhvers konar orku sem breyti
öllum löngunum í réttindi: Löngun
til að elska er orðin að rétti til að
elska, löngun til að láta sér líða vel
er orðin að rétti til að líða vel og
löngun til að vera hamingjusamur
er orðin að rétti til hamingju.
Löngun til að eiga vini er orðin að
rétti til vináttu og löngun til að aka
bíl er orðin að rétti til að aka bfl.
En eru þetta mannréttindi - ef
vel er að gáð? Getum við „leitað
réttar“ til að vera hamingjusöm?
Eða réttar til vináttu? Og hvað með
„rétt“ í umferðinni? Hvað felur
hann í sér?
í umferðarlögum er tæknilegt
hugtak sem merkir að sá sem ekur
á móti grænu ljósi á gatnamótum
má aka áfram á meðan sá sem hef-
ur rautt ljós á móti skal bíða. Þetta
hugtak er nefnt forgangur.
Gangandi vegfarendur eiga einnig
að hafa víðtækan forgang umfram
aðra í umferðinni. En sá sem notar
forgang sinn án tillits til gjörða
annarra, þ.e. „tekur rétt“ sinn, get-
ur búist við því að forgangurinn sé
ekki virtur. Afleiðingar þess geta
verið hræðilegar.
Samkvæmt stjórnarfarslegri
skilgreiningu teljast réttindi til að
aka bfl reyndar ekki til mannrétt-
inda. Þau réttindi eru áunnin og
INGÓLFUR ÁS6EIR JÓHANNESSON
SJONARMIÐ
ÁMIOVIKU-
DEÓI
fólk getur glatað þeim ef þau eru
misnotuð. Þetta gleymist stundum.
En hvaðan skyldi hann koma,
rétturinn til að elska, láta sér líða
vel og vera hamingjusamur?
Tilfinningar eru flóknara fyrir-
bæri en umferðin. Engin stjómar-
skrá eða umferðarreglur um sam-
skipti tryggja hamingju eða ást.
Við þurfum að gæta þess að beina
ekki löngunum okkar og þrám inn
á brautir krafna um skýlaus rétt-
indi.
Það getur verið fallegt að láta
sig langa í eitthvað og dreyma um
það þótt maður eigi ekki „rétt“ á
því. Víðtækur skilningur okkar
Vesturlandabúa á mannréttindum
hefur komið því til leiðar að fólki
„Það getur verið fallegt að láta sig
langa í eitthvað og dreyma um það
þótt maður eigi ekki „rétt“ á þvi,
Víðtækur skilningur okkar Vestur-
landabúa á mannréttindum hefur
komið því til leiðar að fólki finnst það
stundum eiga réttá því sem það lang-
ar í, I samskiptum er nefnilega oft
nauðsynlegt að fara með löngun sína
með svipuðum hætti og tillitssamur
gangandi vegfarandi fer yfir götu.“
finnst það stundum eiga rétt á því
sem það langar í. I samskiptum er
nefnilega oft nauðsynlegt að fara
með löngun sína með svipuðum
hætti og tillitssamur gangandi veg-
farandi fer yfir götu. Ef þannig
stendur á bíður hann örstutta stund
til að gefa aðvífandi bílum tæki-
færi til að komast fram hjá áður en
hann þrýstir á hnappinn sem fram-
kallar græna ljósið.
Samskiptum fólks má lfkja við
samskipti í umferðinni. Þau byggj-
ast á því að fólk leitar að takti í
samskiptum sínum en „þrýstir ekki
strax á hnappinn". Algildar reglur
um hvað má í samskiptum eru ekki
til og hamingju er ekki hægt að
panta. Nauðsynlegt er að sjá og
skynja hvað hægt er að gera til að
samskiplin gangi án alvarlegra
áfalla.
Það er fallegt og það er rétt að -
langa til að vera frjáls og langa til
að vera hamingjusamur. En ský-
lausar kröfur um rétt til þessa eða
hins eru aftur á móti til þess fallnar
að koma viðkomandi í tilfinninga-
legar ógöngur. Væntingar sem ein-
staklingur hefur til sjálfs sín um að
vera fullkomlega frjáls og alger-
lega óháður geta líka leitt til sárra
vonbrigða. Kröfumar um að vera
sjálfstæður, frjáls og óháður geta
orðið svo sterkar að þær geta bug-
að einstaklinga.
En vissulega eru líka til strang-
ar hefðir um hvað telst viðeigandi.
Misskipting lífsgæða bætir heldur
ekki úr skák. Einn einstaklingur
hefur sjaldan mikil áhrif á þessa
þætti.
Við skulum því leggjast á eitt
til að vinna að því sameiginlega að
fækka þeim hömlum sem koma í
veg fyrir að sum okkar geti notið
lífsins. Hugtök með afstæða merk-
ingu, t.d. réttindi og mannréttindi,
eru hins vegar ekki góðir vegvísar.
Langanir okkar, tilfinningar og
þrár verða aldrei að réttindum sem
hægt er að öðlast með því að ýta á
hnapp.
Höfundur er uppeldis- og menntunarfræðing-
ur og starfar sem lektor við Háskólann á Ak-
ureyri.
MINNIN C
Bára Magnúsdóttir
Ll Fædd 13. október 1937 - Dáin 5. október 1995
Bára Magnúsdóttir lést á heiinili
sínu 5. október síðastliðinn. For-
eldrar hennar voru Magnús
Árnason og Valgerður Þorbergs-
dóttir. Bæði látin. Bára giftist
Benedikt Alexanderssyni. Eign-
uðust þau þrjá syni; Álexander,
Magnús Val og Jón Þór. Systkini
hennar voru: Lilja Magnúsdótt-
ir, látin, Dóra Magnúsdóttir og
Árni Magnússon.
Útför Báru Magnúsdóttur var
gerð frá Glerárkirkju föstudag-
inn 13. október sl.
Mínir vinirfara fjöld,
feigðin þessa heimtar köld.
Þessar dapurlegu ljóðlínur eftir
Bólu Hjálmar komu í huga minn
er mér var tjáð að Bára á Bakka
væri dáin, langt um aldur fram.
Mig langar til þess að minnast
hennar með nokkrum fallegum
orðum.
Ég get með sanni sagt að hún
og Benni hafi verið ein af mínum
fáu og góðu vinum.
Ég var vinnumaður hjá þeim á
yngri árum. Þau voru skemmtileg
kvöldin er setið var yfir kaffibolla
og spjallað saman um alla heima
og geima. Bára hafði ríka kímni-
gáfu og hafði gaman af því að
segja gamansögur af sjálfri sér og
sínu fólki. Hún sagði skemmtilega
frá og var alveg frábær eftirherma.
Hún átti létt með að semja tæki-
færisvísur en flíkaði því ekki mik-
ið. Aldrei talaði hún illa um nokk-
um mann. Hún kallaði Benna sinn
stundum Ref bónda og höfðu bæði
gaman af. Hún æðraðist ekki þó
að móti blési.
Síðastliðið sumar litum við inn
til þeirra eina kvöldstund. Var þá
notalegt og skemmtilegt sem fyrr.
Umræðuefnið var garðyrkja sem
var áhugamál Báru og bar þá á
góma væntanleg garðskálasmíði.
Þegar skógræktin kom til tals
sagði hún á sinn glaðlega hátt að
trén yxu svo hægt að þau sæjust
varla. Hún yrði líklega alltaf að
horfa á þau ofan frá. Það mun hún
sannarlega gera.
Þetta var í síðasta sinn sem ég
sá Báru. Með söknuði ég finn að
ég hefði getað stoppað aðeins
lengur.
Kæri Benni. Er mér er hugsað
til þín detta mér í hug þessar ljóð-
línur eftir Matthías Jochumsson er
hann missti konu sína:
Sorg
Heim til að bjarga þér hleypti ég skeið
og hirti ekki um storminn né æginn,
skein þá öll Esjan svo skínandi breið
nema skuggi stóð réttyfir bœinn,
frá skipinu samt ég gruniaus gekk
- en glugginn stóð opinn og ná-lin hékk
og glaumnum ég gleymdi þann daginn.
Kæri Benedikt, Alexander, Magn-
ús Valur, Jón Þór, Dóra, Ámi og
Magnús. Ykkur og fjölskyldum
ykkar samhryggist ég.
Blessuð sé minning Báru
Magnúsdóttur.
Baldvin Þorláksson.
Háskólinn á Akureyri:
Astralskur háskólakennari meó fyrirlestur
Á morgun flytur Loretta Fitzger-
ald, háskólakennari við The Uni-
versiti of New England, Armidale
í Ástralíu, opinn fyrirlestur á veg-
um heilbrigðisdeildar Háskólans á
Akureyri.
Fyrirlesturinn nefnist „Vitræn-
ar og tilfinningalegar afleiðingar
heilablóðfalls". Loretta, sem er á
fyrirlestrarferð um Norðurlönd og
hefur nú viðkomu á Akureyri, hef-
ur haldið fjölda fyrirlestra og ritað
greinar í blöð og tímarit. Fyrirlest-
urinn er öllum opinn og verður
hann í húsi HA við Þingvalla-
stræti, stofu 16, 1. hæð og hefst
kl. 16.