Dagur - 13.01.1996, Blaðsíða 12

I
12 - DAGUR - Laugardagur 13. janúar 1996
PÝRARÍKI Í5LANP5
Fuglar 72. þáttur
Skeiðönd
(Anas clypeata)
Skeiðandarsteggur í sumarbúningi. (Andrew Gosler (ed): The Hamlyn
photographic guide to the birds of the world. 1991.)
SKEIÐÖNDIN er af ættbálki gás-
fugla eða andfugla, eins og t.d.
gæsir og álftir. Hún er síðan af
andaættinni, sem hefur að geyma
um 140 tegundir fugla.
Andaættin er tegundaflesta
fuglaættin hér á landi, með um 25
tegundir árvissar og þar af 18
þeirra reglubundna varpfugla.
Ættin skiptist í gráendur (sem
einnig eru nefndar buslendur,
grasendur, eða hálfkafarar) og
kafendur. Skeiðöndin tilheyrir
hinum fyrmefndu.
Hún er 44-52 sm á lengd, að
meðaltali um 730 g að þyngd
(kvenfuglar 470-800 g, karlfuglar
475-1000 g), og með 70-84 sm
vænghaf.
Kynin eru mjög ólík, eins og
algengt er með endur. Karlfugl í
varpbúningi er að mestu svartur
og hvítur að ofanverðu, dökk-
grænn á höfði, purpurarauður á
kviði og síðum og hvítur á bringu.
Stélfjaðrir eru einnig hvítar, með
gráum blettum í. A ofanverðum
framvængjum er stór, ljósblár reit-
ur, áberandi á flugi, en á blikum í
kyrrstöðu slúta lengstu axlafjaðr-
imar, svartar með hvítum lang-
röndum, niður eins og skraut um
fellda vængina. Spegill er grænn.
Augu gul. Kollan er hins vegar á
litinn eins og aðrar stöllur hennar í
flokki grasanda, þ.e.a.s. brún-
flikrótt (fölust að neðanverðu), en
þó ljósblá á öxlum (framvæng),
eins og blikinn. Spegill er svart-
leitur. Augu brún.
Bæði kynin hafa æði skringi-
legt nef, er greinir þau frá öllum
öðrum öndum, og þau bera reynd-
ar nafn sitt af. Það er langt og
breitt (á karlfuglum grágrænt, en á
kvenfuglum grábrúnt með rauð-
gulum skoltfjöðrum), og endar
þannig fremst, að útkoman minnir
á skeið. Nöglin er smá, blásvört á
lit.
Fætur rauðgulir.
Skeiðöndin verpir á tempruð-
um svæðum norðurhvels jarðar,
þ.e.a.s. á Islandi, um löndin kring-
um Norðursjó og Eystrasalt, Rúss-
landi, Síberíu, M-Asíu og vestur-
hluta N-Ameríku. Á fyrri hluta
þessarar aldar hefur öndin breiðst
út norður á bóginn í Evrópu, en
austur á við í Ameríku.
Deilitegundir eru engar; mjög
líkar endur í S-Ameríku, S-Afr-
íku, og Ástralíu teljast sjálfstæðar
tegundir.
Skeiðöndin er láglendisfugl;
kjörlendið örgrunnir, næringarrík-
ir og gróðursælir pollar, tjamir og
vötn, einkum í grennd við sjó.
Hún er sjaldgæfust þeirra anda, er
verpa að staðaldri hér, enda nýj-
asti landneminn í sínum flokki.
Það var nefnilega ekki fyrr en árið
1931, að menn fundu hana verp-
andi. Næsta hreiður fannst árið
1933. Og síðan árlega upp frá því.
íslensku varpheimkynnin eni að-
allega norðanlands, í Aðaldal,
Kelduhverfi og við Mývatn. Ein-
hver reytingur er vestan- og sunn-
anlands.
Skeiðöndin er eindreginn far-
fugl, og er að koma upp til lands-
ins í marslok og byrjun apríl.
Ólíkt öðrum grasöndum, helgar
þessi tegund sér óðal og gerir
hreiður sitt ýmist í blautu gras-
lendi, eða þá sendnu eða kjarri
vöxnu óræktarlandi. Það er dæld í
jörðu, fóðruð í byrjun ýmsu jurta-
kyns og svo að lokum miklum
dúni. Eggin, ljósbrún eða gulgræn,
eru yfirleitt á bilinu 8-12 talsins.
Kollan sér ein um ásetuna, sem
tekur rúmar 3 vikur, og annast svo
oftast ein um hreiðurfælna ung-
ana. Þeir verða fleygir 40-45 daga
gamlir, og flestir kynþroska á 1.
aldursári, að talið er.
Á sundi ristir öndin djúpt að
framan og veit nefið þá alltaf nið-
ur á við. Hún nærist einkum á
jurta- og dýrasvifi, sem rótað er
upp og síað frá öðru sem fíngerð-
um nöddum skoltrandanna, með
höfuð teygt fram. Einnig tekur
hún mýflugur og önnur skordýr.
Þessi andartegund er ekki mik-
ið á sjó.
Vængir sitja óvenjulega aftar-
lega á bolnum og flug hennar, sem
jafnan er lágt yfir, er þunglama-
legt, sem og gangur á landi. Þó
ber hún vængi ótt og títt og það
reyndar svó að hvín í.
Rödd blikans, einkum að vor-
lagi, er lágt, hrjúft garg, en kollan
á sér ívið hreinni tóna.
íslenski varpstofninn, sem árið
1951 var álitinn 30-60 pör, er enn
mjög lítill, að því er best er vitað,
eða á a.g. 50-100 pör. En síðla
hausts leita þessir fuglar, ásamt
mað afkvæmum sumarsins, yfir
hafið, að líkindum til írlands og
Bretlands, og hafa þar vetursetu.
Á árunum 1956-1957 voru 27
skeiðendur fluttar á Reykjavíkur-
tjörn. Þrjú hreiður fundust í
Vatnsmýri árið 1959, en kollumar
afræktu þau. Og árið 1960 urpu
þar tvær kollur, en ekkert komst
úr hreiðri. Þetta munu vera einu
hreiður tegundarinnar á Suðvest-
urlandi, að því er best er vitað.
Elsti fugl, sem ég á heimildir
um, reyndist vera a.m.k. 20 ára, 5
mánaða, og 7 daga gamall. Sá
hafði verið merktur fullorðinn í
Sovétríkjunum 19. júní 1935 og
náðist aftur 26. nóvember 1955.
UTAN LANDSTEINA
UMSJÓN: ELSA JÓHANNSDÓTTIR
Fall er
fararheill
Einhvehjar stelpur ættu nú að
kannast víð svípínn á þessum
kappa. Jú, þetta er eínhver eftír-
sóttasti leikarí Hollywood í dag,
Brad Pítt. Héma er hann í frum-
raun sinní í sjónvarpsseríunní
Glory Days, sem rúllaði í
bandaríska sjónvarpinu áríð
1990. En það tókst ekkí betur tíl
en svo að þættimír voru bara
sýndir í þrjá mánuði, hlutu eng-
ar vínsældir og framleíðslu
þeírra var hætt. Ári seínna,
1991, fékk Pítt hlutverk í bíó-
myndínní Theltna and Louíse,
sló þar í gegn sem f}anmyndar- um í tilboðum um leið og hann
legur kúreki og nú veður hann gerír kvenþjóðína vítlausa.
setja kappanum úrslítakosti og
þjarma svolítið að honum með
að ákveða giftingardagínn en
það hrífur lítið á Andre og fer
hann bara undan í flæmíngi.
Segíst bara eínfaldlega ekkí
vera tílbúínn til að gifta síg.
Nú nýlega brá kærastan út af
vananum og lét Andre fara
eínan tíl Moskvu í keppnísferð
og spumíng hvort það sé
merkí um að þolínmæðín sé
að bresta. „Ég er búín að
leggja alltof míkínn tíma og til-
finningar í þetta samband og
fer því ekkí að gefast upp
núna. Ég er sannfærð að hann
er réttí maðurínn fýrir mig." Og
hún hefur stuðníng frá tengda-
pabba: „Þau myndu fá blessun
mína eíns og skot! Þau eru
eins og sköpuð fyrir hvort ann-
að.“
Tennisstjarnan Andre Agassi
vírðist eitthvað vera smeykur
víð að festa ráð sitt endanlega
og nú er faríð að reyna á þol-
rifin í kær-
ustunní,
Brooke
Maðurinn með músarhjartað
Shields. Ekkí hefur mönnum
sýnst annað en paríð hafi ver-
íð ástfangíð upp
fýrir haus
gegnum
þessí tvö
ár sem
þau
hafa
veríð
saman.
Brooke
er nú
farin að
„Bond“ finnur
gleðina á ný
Það má með sanni segja að nú
leíkí gæfan víð Píerce Brosnan,
sem er að slá í gegn sem hinn
nýí James Bond. Nýjasta Bond-
myndín, Goldeneye, þykír eín-
hver sú besta sem gerð hefur
veríð í þessarí seríu og nýtur
míkilla vinsælda. En gæfan var
ekki tíl staðar í lífi
Brosnan fýrir fjó
um árum þega
eíginkona hans
Cassandra, lést ú
krabbameíní, os
að sögn
Brosnan var þaí
honum svo gífur-
legt áfall að eftir
útlítinu að
var engu Iíkara
en hann hefðí
dáíð með henní.
Það var eínmítt
hún sem sagðí
honum að hann
værí alveg kjör-
ínn í hlutverk
James Bond og
hvattí hann tíl
að grípa tækí-
færið, en Brosnan bauðst það
fýrir nokkrum árum. Vegna
anna gat hann ekkí tekið það að
sér og þar að aukí hló hann
bara að vítleysunni í konu
sinní. Nú hefur annað komið á
dagínn og á frumsýníngu mynd-
arinnar var hans heitasta ósk að
Cassandra sæti stolt víð hlíðína
á honum og segði eitthvað á
þessa Ieíð: „Sko, ég sagðí þér
það!“
Nú vírðist „Bondínn" hafa
fundíð ástína á ný en hann hef-
ur sést reglulega í fýlgd með
dökkhærðri og glæsílegrí
blaðakonu,
Keely Shaye
Smíth, sem
hann kynnt-
íst á góð-
gerðarsam-
komu í
Bandaríkjun-
um. „Ég var
eínu sínni ofl
borínn saman
víð Cary
Grant, sem
mér fannst al-
veg út í hött.
Núna er mér
líkt við Sean
Connery en
hann er nú
sjálfsagt aðeins
Iágvaxnarí en
Cary. Þegar ég
verð orðínn gamall og skropp-
ínn saman verður mér sjálfsagt
Iíkt víð mjög lágvaxna Ieíkara...
þá verð ég kannskí kallaður
hínn nýí Míckey Rooney, hver
veít?“