Dagur - 10.08.1996, Blaðsíða 6

6- DAGUR - Laugardagur 10. ágúst 1996
„Nú dregur að Bólu,“ segir
presturinn, þingmaðurinn og
hagyrðingurinn sr. Hjálmar
Jónsson þegar við ökum fram
Blönduhlíð í Skagafirði. Á
einum af sælustu dögum
sumarsins hittumst við á
förnum vegi á Sauðárkróki.
Einmitt þá hafði Hjálmar á
orði að rétt væri að við not-
uðum tækifærið, úr því hvor-
ugur væri stórkostlega bund-
inn af klukkunni, og færum í
nokkurskonar pílagrímsferð á
slóðir Bólu-Hjálmars, langa-
langalangafa hans. Að undan-
förnu hefur sr. Hjálmar verið
önnum kafinn við undirbún-
ing 200 ára minningarhátíða
skáldsins. Þessar samkomur
verða í dag, laugardag.
„Mörgum ferðamanni, sem á
leið norður yfir Vatnsskarð, verð-
ur á að nema staðar á einkennileg-
um sjónarhóli við þjóðveginn,
nokkru ofan við Víðimýri. Þaðan
er einna best útsjón yfir allan
Skagafjörð. En þetta heiðarland er
sögufrægt í sambandi við tvö af
þjóðskáldum landsins. Til annarr-
ar handar eru rústir af þeim bæ,
þar sem Klettafjallaskáldið var
borið og bamfætt en hinum megin
við Víðimýrarána eru fjárhúsin á
Brekku, þar sem Bólu-Hjálmar
andaðist, nálega áttræður, eftir
stormasama vegferð frá Sval-
barðsströnd og vestur yfir Héraðs-
vötn,“ segir Jónas frá Hriflu í
kverinu Ljóðmælum sem kom út
1942, en það gaf Menningarsjóður
út undir merkjum íslenskra úr-
valsrita.
Fósturmold góðskálda
Rétt er að Skagafjörður hefur
fóstrað mörg góðskáld, rétt einsog
flest önnur héruð landsins. Óneit-
anlega er Skagafjörður tengdur
nafni skáldsins frá Bólu, sem þar
bjó á 19. öld. Enn í dag ganga
sögur um fjörðinn af skáldinu er
notaði kveðskap sem hvassan
byssusting í baráttu sinni.
„Eg stend ég í þeirri meiningu
að Skagfirðingar, og þá helst
Blöndhlíðingar, hafi alveg óvart
fallið á prófi. Fólk sem á þessum
slóðum býr er yfirleitt glaðsinna
gæðafólk, og það einkennist í dag,
öðru fremur af glaðværð, gestrisni
og velvilja. Ég held að það sé orð-
um aukið að enn ríki fjandskapur
eða óvild í garð Bólu-Hjálmars og
ég hef notið þess að vera afkom-
andi hans en ekki goldið fyrir það.
Hitt er svo annað mál að skammt
er um liðið síðan ofan foldu voru
menn sem báru kala til hans. En
reyndar er það svo að í lifanda lífi
var hann síður en svo vinafár;
hann átti marga vildarvini. í veisl-
um var hann aufúsugestur, þar
sem hann flutti kveðskap af ýmsu
tagi og gamanmál. Þá orti hann
brúðkaupsljóð, þakkarkvæði og
erfiljóð fyrir vini sína og um sam-
ferðamenn. Enginn maður hefur
ort jafn mikið og jafn fallegt um
Skagfirðinga og Húnvetninga og
einmitt Bólu - Hjálmar og því má
ekki gleyma, né þrástara á
skammar- eða klámvísur sem urðu
til á stundinni og í hita augnabliks
- og voru ekki ætlaðar til varð-
veislu,“ segir sr. Hjálmar, þegar
við ræðum um forföður hans.
Fæddur á Svalbarðsströnd
Bólu-Hjálmar var fæddur árið
1796 á bænum Hallandi á Sval-
barðsströnd. Móðir hans var
Marsibil Semingsdóttir frá Hól-
Séra Hjálmar Jónsson í skógarlundinum að Bólu og minnisvarði skáldsins er í baksýn. Varðinn og reiturinn voru
gjöf til héraðsins frá Skagfirðingafélaginu á Akureyri, árið 1955.
Minningarhátíð Bólu-Hjálmars haldin í dag:
„Skáldskapur
er íþrótt og
sköpun"
- segir séra Hjálmar Jónsson, afkomandi skáldsins
koti í Reykjadal. Ekki gat hún séð
bami sínu farborða og því var
sveininum unga komið til hrepp-
stjóra Svalbarðsstrendinga - og
þaðan í fóstur til Sigríðar Jóns-
dóttur á Dálksstöðum. Þótti Sig-
ríði förusveinninn ungi gjörvuleg-
ur að sjá, en helst til gæfulaus að
eiga á svo ungum aldri að sæta
hlutskipi sveitarómaga.
Um átta ára aldur fór Hjálmar í
fóstur til föður síns, sem var bóndi
á Blómsturvöllum í Kræklinga-
hlíð. En þau umskipti voru honum
miður heppileg, því hann naut lít-
ils ástríkis af stjúpu sinni. Af
leiddi að hann varð brátt kargur
og ódæll og komst strax þá í æsku
í andstöðu við marga samferða-
menn sína. En enginn þeirra dró á
hinn bóginn í efa hæfileika hans
við kveðskap eða útskurð, þótt
boðskapurinn, sem hann kom á
framfæri með þeim hætti, væri
ekki allra.
Dæmdur maður
Ungur var Hjálmar dæmdur til
fimm daga fangavistar fyrir níð-
kveðskap og óviðurkvæmilegar
rúnaristur. Hann flýði þá vestur í
Skagafjörð og bjó að mestu þar
síðan. Lífsförunauti sínum Guð-
nýju Ólafsdóttur, frá Uppsölum í
Blönduhlíð, kynntist hann þegar
hann var vinnumaður að Silfra-
stöðum. Miðja vega milli þessara
bæja var hjáleigan Bólstaðargerði
og þar sátu þau Guðný og Hjálmar
saman yfír fé. Þar hófust kynni
þeirra, sem síðar leiddu til hjú-
skapar og einmitt á þessum stað
bjuggu þau síðan um skeið á
þriðja áratug 19 aldar. Þá nefndu
þau Bólstaðargerði Bólu. Við
þann stað voru þau svo jafnan
kennd.
Þau settu saman bú; fyrst að
Bakka í Öxnadal, en fljótlega lá
leið þeirra að Nýjabæ í Austurdal.
Þar búnaðist þeim vel og margt
hefði sjálfsagt farið á annan veg í
lífi þeirra ef ekki hefðu verið til
staðar ofríkir nágrannar, þeir Jón
Höskuldsson á Merkigili og Guð-
mundur Guðmundsson í Ábæ.
Þeir fögnuðu lítt nábýli við
Hjálmar og töldu að sér þrengt
þegar hann hóf búskap að Nýja-
bæ, en sú jörð hafði þá um nokk-
urn tíma verið í eyði.
í mótlæti
Eftir fimm ára búskap í Nýjabæ
töldu Hjálmar og Guðný sér ekki
lengur vært þar, ekki aðeins vegna
slæmra viðskipta við nágranna,
heldur átti Hjálmar einnig í úti-
stöðum við Ábæjarskottu, sem
draugfróðir menn telja einn magn-
aðasta draug Norðurlands fyrr og
síðar. Skotta varð þó að hörfa
vegna magnaðs kveðskapar Nýja-
bæjarbóndans.
Þau hjón bjuggu í Blönduhlíð
eftir þetta, meðal annars að Upp-
sölum og Bólu, einsog áður sagði,
- og síðan að Minni-Ökrum.
Sá atburður sem skipti sköpum
í lífi þeirra varð í búskapartíð
þeirra á Bólu þegar þau voru
ásökuð um sauðaþjófnað, en ekk-
ert verra var á þessum tíma hægt
að saka menn um. Engar líkur
benda þó til þess að þau hjón hafi
í þessu tilviki haft neitt misjafnt á
samviskunni og að áburður þessi
hafi átt við rök að styðjast. Hér
hafi einungis verið á ferðinni
uppátæki óvildarmanna sem vildu
nota þessa sérkennilegu aðferð til
þess að ná sér niðri á Hjálmari.
Það tókst þeim að vissu leyti því
mál þetta gekk mjög nærri þeim
hjónum. Dómur féll þeim í vil, þar
sem þau voru sýknuð af öllum
sökum.
Sokkið í sorgina
Guðný Ólafsdóttir lést af tauga-
veiki sumarið 1845. Sr. Hjálmar
segir að forfaðir sinn hafi sokkið
djúpt í sorgina eftir fráfall hennar,
en sum sinna fegurstu kvæða hafi
hann hinsvegar ort í minningu
hennar. Þegar Guðný féll frá voru
börn þeirra ung að árum, en hann
hélt heimilinu saman og ól önn
fyrir þeim og upp komust þau og
áfram í lífinu þótt þau byggju
jafnan við fátækt. Hjálmar hætti
búskap árið 1871, en þá hafði
hann búið að Minni - Ökrum í
röskan aldarfjórðung. Eftir þetta
var hann um skeið á ýmsum bæj-
um í Skagafirði, fyrst í Blönduhlíð
en síðar vestan Vatna.
Vorið 1875 var Hjálmari feng-
inn bústaður í beitarhúsunum á
Brekku hjá Rannveigu Sigurðar-
dóttur og Bjama Bjamasyni,
bændum þar. Hann lést 25. júlí
það ár og var jarðsettur 4. ágúst í
kirkjugarðinum að Miklabæ, þar
sem nú stendur hár og efnismikill
bautasteinn á leiði hans og Guð-
nýjar, og blasir steinninn við veg-
farendum, þar sem hann stendur
við NA hom kirkjunnar.
í angandi grasinu
Nú rennum við sr. Hjálmar í hlað
minningarreitsins við Bólu, sem er
sannkallaður hitapottur í hnúka-
þeynum, sem steypist ofan af há-