Þjóðviljinn - 25.03.1953, Qupperneq 7

Miovikudagur 25. marz 1953 — ÞJÖÐVILJINN — (7
BJÖRN ÞORSTEINSSON :
»
Lýðiir,
bíð ei Iausnarans«
Fyrir réttum hundrað árum
barst hingað til lands með vor-
skipunum 13 árgangur Nýrra
félagsrita Jóns Sigurðssonar.
Meðal annars efnis, sem þetta
rit hafði að geyma, var aðsent
bréf frá Jóni Hjaltalín, síðar
landlaekni, þar sem hann ræðir
hag iands og þjóðar. Þar segir
hann m. a.:
Or bréfi Jóns læknis
Hjaltalín.
Aumastir allra.
„Áður en ég lýk bréfd þessu,
þykir mér ekki óviðurkvæmi-
legt að segja þér meiningu
mína um ástand lands vors,
eims og það er núna og eáns og
það hefur útsjón til að vera
fyrst um sinn, og vona ég þér
blöskri ekki, þó ég sé berorður
og táligi ekki utan af orðunum,
því mér þykir altént mest sam-
boðið sannleikanum að nefna
hvern hlut með sínu rétta
nafni, en vera ekki að fitla við
nöfnin og meiningarnar, eins
og. sumir gjöra, svo að lesend-
urnir geta naumast í'áðið í,
hvað rithöfundurinn meinai'.
Eg þekki ekkert land í allri
Norðurálfu heims, hvar ásland
manna í samanburði við þjóð-
arandann er jafnaumlegt sem
á íslandi. Skrælingjar eru má-
ske dálítið verr á sig komnir
en vér í ýmsum greinum, en
þess er gætanda, að þeir finna
minma til eymdar sinnar, þar
sem þjóðarandi þeirra og upp-
lýsing er enn þá skemmra kom-
in en hjá oss. Vér höfum af
forfeðrum vorum erft þjóðar-
anda og almenna upplýsingu,
og það hafa menn ekki getað
tekið frá okkur, þó að sumir
hafi raunar viljað stela því á
seinni tíð og bæla það á allan
hátt. (Þú ætlast ef til vill til
þess að ég þakki skólunum
okkar fyrir þjóðaranda þann
og upplýsingu þá, er hjá oss
er, og ég skal gjarnan gjöra
það, þegar þú getur samnfært
mig um, að menn nú séu fram-
ar í þessum efnum en menn
voru í heiðni og áðúr en skólar
hófust). En við höfum misst
það, sem hverri þjóð ríður hvað
mest á, en það eru ráðin yfir
okkar eiigin efnum og ástandi,
og því erum vér nú vesælingar
og munum verða svo, á meðan
hér er engin bót á ráðin. Það
hefur nú í mörg undamfarin ár
veriið hin mesta árgæzka hjá
oss bspði ,á sjó og landi, en
hvar iiftW. ávextirnir eða ábat-
inn afnþ?ssum góðu árum? Það
er raunar satt, að við höfum
máske fengið nokkur hundruð
'fleiri brennivínstunnur imn í
landið en fyrrum, en ég kalla
það nú rýran ábata og litla
framför.
Meiri lífsháski að búa á
íslandi en standa í stór-
orustu.
Fólkshrunið hjá oss í þess-
um góðu árum gegnir furðu, og
er allt að helmingi meira en
nokkurs staðar í allri Norðui-
álfunni að Grænlandi einu und-
anteknu. Þó skiptir enginn sér
af þessu, og helztu menn okkar
sjálfra hafa staðið á móti því
með höndum og fótum, að
sjúkrahúsi verði komið á í
landinu. Þegar allt er lagt sam-
an, þá nær fólk hjá oss ekki
tvítugsaldri að öllum jafnaði,
og- svo hefur dr. Schleisner
sýnt og sannað, að af hverjum
1000 fæddum börnum hafa að-
eins rúm 500 börn von um að
ná fermingaraldrinum, þar sem
lík tala í öði'um löndum hefur
að öllum jafnaði von um að
ná fertugasta aldurs ári. Þegar
léttvægar landfarsóttir, svo
sem mislingar eða kvefsótt
koma hér að höndum, þá deyr
18. eða jafnvel stundum 15.
hver maður, en slíkar sóttir
koma jafnaðarlega að á 10 ára
fresti og stundum fyrr. I kvef-
sóttinni, sem gekk 1843, dóu
3.227 manns, og í mislingunum,.
sem gengu 1846, þremur árimi
seinna, önduðust 3.329 mann-
eskjur. í fyrra vetur var sagt,
að tíundi hver maður hefði and
azt í Fljótshlíðinni, og fyrir
vestan dóu í vor eð var nær-
fellt öll ungbörn, bæði i Barða-
strandar- og Dalasýslum. Það
er samt sem áður enginn, sem
skiptir sér af þessu, heldur láta
menn það eins og vind um
eyrun þjóta, og sumir spotta
jafnvel þá og níða niður, sem
vilja ráða nokkra bót á því.*)
*( Eg vona að landar minir muni
enn þá, hvað herra amtmaður
Melsteð ritaði um spítalamálið,
og er ekki góðs von af hinum,
þegar slíkur merkismaður tekur
undir slikt máiefni eins og hann
gjörði.
Þar sem nú svona stendur á,
þá sýnist svo sem menn skeyti
alls ekki um líf manna og
heilsu, og þarf því naumast
að spyrja að, hvern veg ganga
muni um aðra hluti, en skeyt-
ingarlausa stjórn kallá ég það,
sem lætur slíkt viðgangast, án
þess menn gjöri nokkuð, sem
i'áð og dáð er í til að varna
'Slíkum áföllum. Það er nú sem
stendur vart helmingur þeirrar
fólkstölu, sem var í fomöld
tveim hundruð árum eftir að
landið byggðist, og komi nú
slík óár, sem verst hafa verið
"6 þeim seinustu öldum, þá er
landið nú sem stendur allt eins
hjálparlaust og það var um
þær mundir. Þú manst, að á
áliðinni 18. öld dóu einu sinni
■ niu þúsundir manna á þremur
árum, og þóttu það þá býsn
og eitthvert mesta mannfall
eftir stóru bólu, en það er mú
orðinn mjög lítill munui'inn hjá
okkur á þessari öld, því frá
1843 til 1847 hafa dáið á ís-
landi nærfellt sjö þúsundir, og
er það meira en tíundi hver af
allri fólkstölunni. Læknar
nokkrir enskir, sem hafa ritað
um heilsufar fólks og mann-
dauða á Englandi, telja það
með býsnum, að í Liverpool
deyi 29. hver maður að öllum
jafnaði, og segja þeir og sanna
með skýlausum reikningi, að
það sé í rauninni meiri hætta
að búa í Liverpool en þó menn
ættu að vera í bardaga allblóð-
ugum; en hvað heldurðu, að
þessir menn segði um ástandið
á íslandi? eða heldurðu, að
nokkur bardagi í heimi hafi
nokkurn tíma verið svo blóð-
ugur, að i honum hafi fallið á
þriiggja ára fresti rneira en tí-
undi liver . f heilli þjóð? —Það
er hreinn ój'arfi fyrir prestana
okkar að vera að gjöra þakkar-
bænir fyrir rósemd þá og frið,
er við eigum að lifa í, því það
Jón Hjaltalín.
er hægt að sýna og sanna’það
með Ijósum og ómótmælaoleg-
um reikningi, að vér heyjum
bið hættumesta stríð á hverju
ári, þó aldrei sjáum vér manns
blóð og þó aldrei eigum vér
eina grélu til að verja okkur
með, hvað sem okkur er boðiið
og hvað sem að höndum kem-
Arðrán
flótti.
Þar sem ég segi, að okkur
vamti kunnáttu til að nota efni
landsins eins og vera bæri, þá
mun þetta heldur þykja orð-
um aukið nú, þegar yfir 50
ungir menn eru að nema hin
„hœrri eða æðr; vísindi“ í skól-
anum (þ. e. Menntaskólanum),
en hvernig sem bví er nú varið,
þá eru hin þarflegu eða verk-
legu vísándi enn þá óþekkt á
landi voru. Það er ekki von á
því, sagði Friðrik mikli Prússa
konungur um Knistján konung
hinn s.iötta í Danmörku, ,,að
þessir miklu menn, sem hér á
jarðríki ætia sér að leggja
himnaríki umdir sig, muni
skipta sér mikið af binnj jarð-
nesku mold“, og svo má segja
um þessa „æðri menntunar-
menn“ hjá oss, því þeir eru
helzt of .stórlátir til að leggja
sig niður við hina ,,óæðri“
menntun og lærdóm.
Þó ísland bæri gull og ger-
semar i skauti sínu, þá mundi
það eins og nú er ástatt iað
litlu haldi koma, þar sem land-
ið er öldungis peningalaust að
kalla má, svo að engu verður
til leiðar komið fyrir peniniga-
leysinu. Það koma nú á ání
hverju vart svo miklir pening-
ar inn í landið, að það nemí
ríkisda.1 á mann, og getur hver
einn lifandi maður séð, að m;eð
slíku verður engu til leiðan
komið.“ — Jón reiknar út, að
þjóðiin sé féflett m. a. á þannl
hátt, að sauður leggi sig á 18
ríkisdali á frjálsum markaðí
til útflutnings, en „Islendingar1
fá aðeins hér um bil 5 rikis-
dali í brennivími og öðru þessl
háttar fyrir beztu sauði sina.
— — — Er nú til nokkurs að
spyrja eða hugs-a um, hvað
fengizt geti hjá oss, meðan.
svona stendur á högurn vorumi
og vér reynum ekki betur fyrir
oss.“ — Þannig endar Jón.
læknir bréf sitt, og við hijóiumi
að þakka honum hreinskilnina
og heiiðarleikann. Þegar hann,1
andast árið 1882 hefur lítið
raknað úr fyrir þjóðinni, en.
fádæma harðæri gengu þá yf-
ir landið. íslendingar höfðu háð
sleifulausa baráttu fyrir þvi að
losna úr ánauð, en varð 'itið
á-gengt, svo að um 1880 gáíust
margir upp á því að freistd
Iengur að draga fram lífið á
þessani fangaeyju, þar sem úr-
ræðaleysi og hungur drottnaði.
Menn flýðu l^nd þúsundum!
saman til þess að bjarga lífii
sínu og sinna. En afturhald og
kúgun eiga sér einrng skapa-
dægur.
*í
Kraftaverk alþýðunnar.
Um aldamótin sigruðu róttæk
öfl úti í Danmörku og hér útii
var slakað smám saman á
Framhald á 11. síðu.
FYRIR FJORUM ARUM _
Þúsundir Reykvikinga mófmæía
Fyrir réttum fjórum árum,
25. marz 1949, birti Þjóðvilj-
inn frétt um einn fjöimenn-
asta stjórnmálafund sem þá
hafði verið haldinn á Islandi.
Blaðinu sagðist svo frá:
„Hálft þriðja þúsund manns
sótti fund Sósíalistaflokksins
í Listamannaskálanum í gær-
kvöld, en ótölulegur fjöldi.
varð frá að hverfia • • • Fund-
urinn samþykkti með öllúm
atkvæðum gegn þrem (Heim-
dellinga) eftirfarandi:
„Fjöltnennur fundur í Lista
mannaskálan-um haldinn 24.
marz 1949 að tilhlutan Sósial-
istafélaganna í Reyltjavík
krefst þess að núverandi rík-
isstjórn segi af sér, þar sem
óstjóm hennar og ranglæti
hefur þegar bakað þjóðinni
stórtjón og sýnt er að hún
verður þjóðinni því skaðlegri
sem hún situr len-gur að völd-
um.
„Jafnframt skorar fundur-
inn á Albingi, að fella tillögur
um inngöngu íslands i hern-
aðarbandalag Norðuratlanz-
hafsríkjanna og lýsir yfir
þeirri skoðun sinni, að engin
nema þióðín sjálf í almennum
kosningum eða þjóðarat-
kvæðag'reiðslu geti, svo bind-
andi sé, tekið svo örlagaríka
ákvörðun, -sem frelsi og til-
vera þjóðarinnar getur oltið á.‘
Löngu áður en fundurinn
átti að hefjast streymdi al-
þýða Reykjavíkur í Lista-
mannaskálann cg náði mann-
fjöldinn þegar fyrir k-1. hálf-
níu út á götu.
Sæti voru ekki nema í
nokkrum hlut.a salarins og
stóð fólkið eins þétt og unnt
var alla leið inn gólf. Fyrir
utan húsið stóð maður við
mann langt út á götu og eftir
að hliðardyrnar voru opnað-
ar þy.rpíust menn einnig þang
að.
Alla-n tímann var látlaus
fólksstraumur að fundarhús-
inu, en varð að hverfa frá
vegna þess að hann gat ekki
heyrt til ræðumanna því
dómsmálaráðherra bannaði að
settir væru bátalarar utan á
húsið. Leppamir er höfðu-
svo slæma samvizku að þeir
— fyrstir íslenzkra ráðherra
— ferðuðust undir lögreglu-
• vernd á þjóðvegum íslands
óttast nú mest af öllu að þjóð-
. in féi .gð hlusta á málstað Is-
lands.“