Þjóðviljinn - 29.03.1953, Blaðsíða 7

S’.mnudagur 29. marz 1953 — ÞJÓÐVILJINN —- (7
Löngiun höfum við beðið e£t-
ir nýjum leikritum íslenzkum,
renmt vonaraugum í allar áttir;
en skáldin hiafa þagað, þurft
. í önnur hom að líta. Nú hefur
Davíð Stefánssoin rofið þögnina
og vaeri betur að önnur skáld
færu að dæmi hans. Hið nýja
leikiú|t Daiviðs er ialþýðlegur
söguleikur líklegur til nokk-
urra vinsælda, en hlýtur þó að
bregðast ýmsra vohum.
,J-.andið gleymda" fjallar um
. Hans Egede, trúboð hans og
landnám á Grænlandi, og' hafa
blöð og útvarp keppzt um að
kynn.a landslýðnum efni leiks-
ins. Enginn skyldi ámæla skáld
inu þótt það sæki yrkisefni S'itt
til annarra þióða, en að ó-
■ reyndu hefði mátt ætla að ís-
lenzk sagia og íslenzk stórmenni
myndu því hugstæðari. Leikur-
inn virðist fremur við hæfi
Norðmanna en íslending.a, og
. sannarlega er hann ekki Dön-
um ætlaður — afstaða höfund-
arins til frændþjóðann.a virðist
ekki laus við hlutdrægni,. a-llir
■ Norðmenn í leiknum eru hin
mestu. vaimenni, en Danir flest-
ir fantar eða heimskingjar eða
. hvorttveggj a, og var þó Hans
Egede danskur í föðurætt og
sá er lagði grundvöllinn iað yf-
irráðum Dana á Grænlandi.
Þættimir éru f jórir, en atrið-
in ekki færri en sextán að tölu,
og hefst lei'kurinn í Bergen þá
. er Hans Egede býst til Græn-
landsferðar, liann á að mæta
úrtölum og spotti, en konung-
. ur leysir síðast vanda hans. Við
Grænkmdsstrpndur lendir skip
hans í arninm háska, en kerr.st
'lolcs til strandar heilu og
höldnu;., og ,sgra. Egede hefur
þegar trviboð meðal hinna frum
stæðu. og þeldökku íbúa, þótt
ekki skilji hann oi'ð í tungu
þeirra, og verður brábt ágengt.
Hann á andstöðu að mæta af
hendifangakokksins, ímdaprests-
ins, en brýtur hana á foak aft-
ur með hörku. Konungur send-
ir landstjóra til Grænlands, her-
menn og fáeina óhugnanlega
landnema — tukthúslimi og
dækjur úr Kaupinhafn, þessar
ráðstafanir eru Haiis Egede itil
angurs og' ama og Grænlend-
ingum til bölvunar eínnar. Ný-
lendan borgar sig ekki og kon-
I.okantrioi leiksins. — Hans Egede (Jón Sigurbjörnsson) í i'orgrunni fyrir miðju.
sagt en skáldið reki trúlega
feril hins grænlenzka postula.
Um smávægileg afbrigði yerð-
ur hér ekki rætí, og vart er
það tiltökumál þó að sumar af
orðræðum eskimóa íáti ekki
sennilega í eýrúm. Og þó víkúr
skáldið frá sögunni í veru-
legum atriðum, gerir Hans
Egede að róttækum nútíma-
manni í skoðuivum, leggur hon-
um í munn liugsanir okkar
tíma; og trú hans virðist. jat'n-
vel skyldari nýguðíræði tuttúg-
ustu aldar en rétttrúnaði á
dögum hins mikilhæfa trúboða.
Hans Egede telur eskimóa jafn-
góða hvítum mönnum, vill að
þeir stjómi sér sjálfir, stofni
sitt eigið rík'i: Græniand fyrir
Grænlendinga er stefna hans.
Og hann er í eðli sínu ósvikinn
byltingamaður, hatar eínveldið
af öllum sínum skapþunga,
kallar það „glæpastjórn“,
„vopnaða viHiménnsku", og
. þannig mætti lengi telja. En
úr uppreist hans verður ekk-
ert, sem ekki er heldur von,
■ hann verður að láta ■ sér nægja
orð í athafna stað.
Auðsær er hinn listræni til-
gangur skáldsins. Hugur Da-
víðs Stefánssonar fylgír þeim
kúguðu og snauðu, hann vill
berjast gegn „lygi og mann-
vonzku, ofbeld.i og þrælkuu,
ótta, örbirgð, hatri og styrj-
öldum,“ svo höfð séu orð pró-
fessorsins í leiknum. En. til
þess verður hann að gera séra
Bans Egede að skoðanabróður
sínum og talsmanni, en aúðjn-
ast alls ekki að ibeygja hann
undir vilja sinn, treystist ekki
til að ganga í berhögg við sög-
«na þegar á reynir, en H.ans
Eg-ede var í öllu barn sinnar
tíðar. Skáldinu tekst ekki að
veruiegu leyti'að fella hið stór-
brbtna og víðfeðma efni í
dnamatiskar skorður, drepur á
mörg v.andamál og stór, en
brýtur þau ekki til mergjar;
hverfur, frá þeim j afnh arðan,
þeirp sem á hlýða reynist torvelt
. að átta sig, vita sjaldnast hvert
;er stefnt; og liarmsaga post-
ulans. orkar minna á hugi
þeirra en.ofni standa tid. Verk-
ið. skorlir uppistöðu, meginhugs
;un er tengi saman hin fjöl-
. mörg'.u atriþi, J>að er höfuð-
' galli þessa leiks. Meir.a eða
minna. sundurlausar verða
myndir þær sem skáldið dregur
upp, aí iii'i Haris Egede,
baráttu hans og sálarstríði.
Ærið misjafnar eru myndir
þessar, en af sumum Jxiirra má
ráða næmt auga Davíðs Stef-
ánssonar fyrir leikrænum áhrif
um og því er vel má fara á
sviði. Hugþekk og minnisstæð
er landgaiigan á Grænlandi, en
særingar andaprestsins seið-
sterkasta atriði leiksins, og má
þar igleggst þekkja hið ágæta
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ |
\________>
UNDTÐ QLEyMDA
EFTIR DAVÍÐ STEFÁNSSON FRÁ FAGRASKÓGI
LEIKSTJÓRI LÁRUS PÁLSSON
skáld. Endir leiksins er geð»
felldur og talsvent skáldlegur,
en lítt í rökleigu samhengi við
það sem á undan er komið,
eftir honum að dæma mætti
æUa leikritið hugvekju út af
þeirn orðum meistarans frá
Nazaret að sá sem eígi ibaki á
mótii guðsiíiki eins og bam
muni alls eigi inn í það koma.
Ekki verður því neitað að of
oft grípur skáldið til þess var-
hugaverða ráðs að láta voveif-
lega hlutl gerast á sviðinu,
manndráp, kvalir og dauða;
sprengingin í gullgerðarskúrn-
um er að miinnsta kosti ó-
þörf með öllu. í fyrsta þættí
er annarri 'tækni beitt en í
hinum, og er það m'isræfni. tili
lýta; fapgaklefanum ætti að
sleppa íheð &UÍ1. Víða eru
snjöll tilsvör í leiknum, en per-
sónumar t'ala allar nútíðarmáli
oftast kjarngóða íslenzku. Þann
ig skiptast á kost'ir og 'g'allar
í þessum leik, ski-n og skugigar.
Leikstjóri er Lárus Pálssort
og hefur unnið crfitt starf og
umfangsmikið cg farizt með
ágætum og ekki þarf að efa!
réttan skilninig hans á verkum
Daviðs Stefánssonar. „Landið
gleymd'a" er fjölmennasta leik-
ri.t sem sýrit hefur verið á landi
hér, leikendumir rúmir sjötiui
talslns og fara þó sumir með
fleiri hlutverk en eitt; oft erm.
mangir tugir maiKa á sviðinui
í einu. Minna mætti sannarlega
gagn. gera, en hér er 'fylgit ský-
lausum fyrirmælum skáldsins.
Hóps.vningar hafa til þessa ver-
ið einn veikasti þáttur leilc-
hússins íslenzka, en hér er
enn stefnt fram á vdð, og á-
nægjulcgt að .sjá hversu vel
þessi stóri hópur er samæfðuP
og samtaka. Græn.lenzku bún-'
in'gamir eru fengnir að láni1
hjá Konunglcga leikhúsinu í
Höfn og bæði fjölbreytiiegir ó:g
fallegir sem vænta má.
Mikinn þátt á Lárus Ingólfs-.
son í sýningunni þar sem leik-
tjöldin eru, en þau eru raun-
ar næsfa misjöfn; rissmyndim-
ar ágætar og landslagið á stöku
stað, einkum er sumrinu græn-
lenzka íallega lýst í upphafl
annars þáttar, og fiaran þar
sem Hans Egede lendir með
Framh. á 8. síðu
ungur leggur hana niður, en
Hans Egede er kyrr á Græn-
landi og lætur ekki bugasli,'
reynir jafnvel að búa til gull
til Jiess að geta hialdið fram
starfi sínu, en þær tilraunlr fá
voveiflegan enda. Ógæfan dyn-
ur yfir, hræðileg drepsótt berst
til landsins með ungum Græn-
iendingum er presturirm sendi
til Hafnar, fcikið hrynur niður
sem hráviði, presthjónin gera
allt sem þau megma til hjálp-
ar. Frú Geirþrúður önnagnast
og deyr, en maður hennar fyll-
Lst örvæntin.gu og hörðu sáiar-
stríði, lnann bolir ekk.i að hlýða
á orð drot.tins, sér víti gína við
fótum sér, er ekki mönnum
sinnandi. Loks stíeur liann upp
frá heliu og öðlast af nýju trú
á lífið og' guð, og lýku.r þar
sjónleik Davíðs Stefánssonar,
en bæta má því við að Hans
Egede fór litlu síðar úr Græn-
landi o? lagði í skilniaðarræðu
sinni út af orðum spámiannsink:
,.Ég heí þre.vtt mi,g til einskis,
eýtt krafti minum stil ónýtis og
árangurslaust". •
Allt -eru þetta sögulegár stað-
reyndir, og verður ekki annað
B'®
tll MlItliif.MiistFBfiefMcIaír IIstamsumsiIafiiMa
í tilefni af nýlega lokinni
ráðstofun listamannfiár þykir
mér fyrir mitt leyti hiýða að
beina eftirfarand: til úthlutun-
arnefnd-ar:
A siðastliðnu ári var eiiefu
list.amönnum, þár á meðal mér
undirritúðum, skipað í hæsta
launaf.lokk. Við þessa árs út-
hlutun hafá hinsvegar tíu þess-
ara listamanna haldið sæti
síriu, cn ég einn felldur þaðan
niður.
Allir núverandi nefndannenn
áttu saeti í útMúturiarnefhd
fyiua árs og stóðu því að til-
nefn.ingu minni í hæsta flokk
]>á. Þar með felidu þeir sjálfir
sinn úrsi’itadóm, því hafi ég
verið fyrsta ftokks iiétamaðúr
í fyrra, hlýt ég eftir sömu for-
sendum að' \'era þoð enn. Þau
vetk min sem þá réðu ákvörð-
un nefndarinnar geta naumast'
f-remur hafa glatað listgildi
sínu á þessu eina áti en til
dæmis verlc hinna Kst'amann-
anna í þessum sarna flokki. Al-
menningur ály.ktar lílca tví-
mælalaust sem svo .að sá sem
eitt sinn lcemst í þann flokk
hafi þar með staðizt einslconar
fullnaðarmat sem tryggi hon-
'tim þár síðan örug'gan sess —
néma, ' éinhverjar óvenjulegar
salcir komi til.
Að þessu athuguðu hlýtur
tilefni néfhdrar ráðstöfunar að
vera það alvarlegs eði'is að
-nefndimii beri óyggjandi skylda
tiil að geria, bæði mér og þjóð-
•. irmi grein fyrir máiavöxtum.
Hvort heidur maður vill kalla
: fyrirbærið 'launalækkuti. að
tveim. fimmtu hlutum eða 6000
króna sekt, er ékki ólílclcgt. að
fleirum en mér slellci. nolckur,
forvitni á að kvnnast forsend-
um þessarar niðursíöðu, þó
ekki væri nema til nylsamlegr-
ar viðvörunar.
Svo lítur út scm ég hefði
sioppið við .lækkun þessa. eða
sekt ef ekkert verk hefði kom-
ið frá minni hendi á árinu —
eða að mlnnsta kosti gildir sú
regla um þá' starfsbræður mína
Davíð Stefá'Visson, Jalcob Thor-
arensen, Tómas Guðmundsson
og Þórberg . Þórðarson.
Að vísu voru afkö.-t mín sið-
ur en svo hræðii’.eg að vöx'.um
—* ekki nema ein.n ljóðaflokk-
ur: ævintýri í þjóðkvæðastil.
En sé það, svo ótrúlegt sem
það virðist, þctta litla kver sem
ákvorðun nefnd'3rinnar veldúr,
i
þá skora ég hér með á hana að
' birta opinber-a igreinargerð um
það, livað það er í nefndum
. ijóðaflokki sem hún telur slíkr-
■ m~' hegniing.ar vert.
Nefndinni hiýiur ,að vera
ljóst að hún er ekki að f-ara
með eigið fé, heldur þjóðarinn-
ar ai-lriar, og verður því að
krefji.ast 'þess 'að hún láti rök
fylgj.a athöfn þp.gar hún telur
fiig til þcss neyd-da að með-
höndia list.amann sem sökudólg5
á opinberum Vettvangi. Til þess-
mun aidrei hafa verið ætlazt af
laimenniog'i að „styrkur“ þessi
svokaUaðúr væri notaður jöfn-
um höndum sem refsitæki og
svetitæki í bágu ann'ar.legra
sjcnarmiiá. Brjóti listamaður
af sér með sönnu vi-rðist innan
handar að sækja hann að rétt-
um iiandslögum svo sem aðra
nrnsgerðarmenra þjóðfé’.agsins.
Þjóðviliinn hefur lofað að
taka á móti væm'aniegri'gVei.n-
•argerð nefndar.in.niar og birta
hana við fyrr*a tækifæri. eSjái
nefndin sér hinsvegar ekki fært
að f'i’ina kj’öfu minni verðnr
það ekki skoðáð nema á einn
veg.
Hveragcrði, 25. marz 1953.
Jóhannes úr Kötlum.