Þjóðviljinn - 22.09.1953, Blaðsíða 4

4) — ÞJÓÐVILJINN — Þrið-judagur 22. september 1953
STEPHAN G. STEPHANSSON:
„FYS’sta stig vizkuimar"
Aí öllum fraéðigreirium ei-u
náttúruvisindin eflaust gagn-
legust fyrir mann frá hags-
munalegu sjónarmiði; en bæk-
ur, sem um þau fjalla, eru allt-
ef oft þunglamalega ritaðar óg
líkjást uta of forskriftum lækna
til lyfsala, registur yfir þurrar
beinagrindur og efna-reikning-
ar, sem skerpa meira minnið en
hugsunarþróttinn og verða því
leiðinlegar, nema fyrir einstaka
merai. Eg hef stundum æskt,
að hægt væri að rita sem flest-
'ar þess háttar bækur á sama
hátt og lýsing jarðarinnar á
einum af fyrri öldrufn hennar —
kolatímabilinu — í stuttri grein
um jarðfræði eftir Thoroddsen
í „Andvara", og niðurlagið á
sömu grein. En geti maður af
lögum og samböndum humið
mál náttúrunnar og skilið
„tungur fjallanna“, hefur mað-
ur með því lagt sér ævilangan
menntunargrundvöll og er fær
urti að byggja sér ófan á liann
óteljandi andlegar unaðsemdir.
Ég veit, að móti vísindum og
visindamönnum er til sú hús-
gangsskoðun meðal sumra guð-
hræddra alþýðumanna, að ár-
angurslaust sé að lesa nokkuð
þess háttar, því eftir allt sam-
an nái það svo skammt, láti
svo mörgu ósvarað, sem þeir
vilji fá að vita, vísindin viti yf-
ir höfuð svo fátt áreiðanlegt.
En fyrsta stig vizkunnar er þó
ævinlega að hafa menning til
a«5 spyrja, og það er ekki árang-
urslaust að gera sér grein fyrir
hve mikill hluti af manns eigin
skoðunum sé byggður á þekk-
in'g, og hve mikill hluti á get-
gátum, fyrir utan það, að óvist
er, að þessi mannheimur væri
eina ögn skemmtilegri, þótt
þekking okkar væri svo um-
íangsmikil, að hún skildi hvergi
éftir autt rúm fyrir ímyndan-
ína. « '
Á nútimabókmenntir okkar
iinnst mér tvenni skorta mest:
íjölhæf tímarit og góðar ferða-
-----------------------------^
Kafli sá sem hér
birtist er niðurlag
ræðu „Cm bóklest-
ur“ er Stephan G.
Stephansson flutti
fyrir Lestrarfélag
fslendinga í Al-
bertanýlendunni ár-
ið 1894. — „Samein-
ingin“ sem vikið er
að í ræðunnl var
vesturíslenzkt trú-
niálarit.
k____________________________✓
sögur. Það getur enginn getið
því nærri, sem ekki hefur sjálf-
ur reynt það, hve mikil mennt-
andi áhrif að felast í yfirgrips-
miklum tímaritum, þar sem svo
að segja öll hugsanleg málefni,
forn og ný, eru rædd frá ýms-
um hliðum, í stuttum og vel
sömdum ritgerðum, svo það get-
ur varla hjá því farið, að hvér
hugsandi maður finni þar eitt-
hvað, sem vekur hann til um-
hugsunar. Góð tímarit eru al-
mennings skólabækur fyrir full-
orðna, ritaðar fyrir þann alls-
herjar skóla, sem allir geta geng
ið á heima hjá sér, þar sem
námstíminn er lífstíð, en lær-
dómurinn er ekki bitaður upp í
ætlunarverk fyrir mann. Eg
býst við, að mönnum þyki kyn-
legt að kvarta um skort á tíma-
ritum, og vitni t. d. í „Surinan-
fara“ og „Sameininguna" og
sams konar rit, og segi, að við
meiru sé ekki að búast hjá fá-
mennri þjóð. „Sunnanfari“ er
vafalaust ágætur, svo langt sem
hann nær, en hann er of eyjar-
skeggjálegur, of bundinn við
allt íslenzkt einungis, t. d. ís-
lenzkar bækur og bækur um ís-
land- Hann víkkar ekki út inn
andlega sjóndeildarhring manns
á nógu margar hliðar. Eg segi
þetta ekki honum til lasts, hann
fyllir ágætlega ið litla rúm,
sem hann hefur tekið sér, og
fyrir honum er, ef til vill, ekki
nema um tvennt að velja: sitt
litla rúm eða ekki að vera til.
Það ætti hver íslendingur að
lesa „Súnnanfara“; það gæti
kannske vakið einhvern til að
vinna eitthvað það, sem mann-
dómur væri í, svo myndin af
honum kæmist þar með tíman-
um á eina blaðsíðuna; einkum
ætti það að vera ginnandi fyrir
stúlkurnar, sem vita, að þær
eiga fallegt andlit — þegar
„Sunnanfari" fer að prenta
myndir af kvenmönnum!
„Sameiningin", og sams kon-
ar blöð, eru aftur á móti ekki
tímarit í þeim skilningi, sem ég
á við. Hún er aðeins flokksblað,
sem fjallar um aðeins eitt mál-
efni, sem hún ræðir frá aðeins
einni hlið. Það verður heldur
ekki heimtað meira af henni
því hún lofar ekki meiru. En
þrátt fyrir það og þrátt fyrir
hitt, að ritstjóri hennar á í
henni nokkrar ágætar greinar,
bornar saman við sams konar
greinar eftir aðra, þá er hitt þó
sannleikur, að af þeim fáu
mönnum, sem ég hef kynnzt,
sem „Sameiningin" heíur haft
nokkur áhrif á, hafa þau ekki
verið menntandi. Þeir hafa
ekkert af henni lært nemá fá-
ein stóryrði um mótstöðumenn
sína og skoðanir þeirra, án þess
að hafa neina glögga hugmynd
um þá trúarstefnu, sem fyrir
höfundinum vakir. Og orð hans
hafa ekki vakið upp hjá sjálfum
þeim neitt andlegt afl, þau hafa
aðeins orðið þeim verkfæri, ný
sleggja, sem þeir reyna að nota
í stappi því, sem þeim finnst
vera sitt trúarstríð. — Fyrir
löngu síðan dró ég fisk á færi,
heima við ísland, fram með haf-
ísjökum úti á Skagafirði. Mér
þótti það undarlegt, að hver
fiskur, sem ég dró, hafði ský á
öðru auganu og var auðsjáan-
lega blindur á því. Eg spurði
manninn, sem með mér var,
hvernig á því stæði. Hann sagði
mér, að það kæmi til af því, að
fiskarnir hændust að Ijósglamp-
Framhald á 11. síðu
Minnumst fyrst á fréttaflutn-
ing þessarar viku og annarra
vikna. Á föstudágskvöldið var
furðúmikill hluti fréttanna end-
ursögn á fræðsluefindi, sem
ástralskur fulltrúi þrumar yfir
Rússunum um það, hvernig
þeir eigi að haga sér á alþjóða-
vettvangi. Það líður varla nokk-
ur vika svo, að sams konar er-
indi séu ekki flutt. En Frétta-
stofan verður að skilja það, að
þetta eru engar fréttir. Það er
þvættingur, sem Fréttastofan
getur ekki verið þekkt fyrir að
eltast við. Að minnsta kosti ætti
að spara tíma með því, næst
þegar svona ræða er haldin, að
segja bara svona blátt áfram,
að tiltekinn ræðumaður hafi
flutt leiðbeiningaræðu til Rússa
um stjórnmál. Það er nóg, því
að allar þessar ræður eru ná-
kvæmlega eins. — Annars væri
það ekki úr vegi, að Fréttastof-
an upplýsti einhverju sinni, á
hverju stendur í sambandi við
sameiningu Þýzkalands og frið-
arsamninga við Austurríki.
Rússarnir fnunu gera all-
ákveðnar kröfur um það, að
friðarsamningar verði ekki
gerðir við fyrri óvini nema
með því skilyrði, að þeir geri
ekki hernaðarbandalög til árása
í austurveg. Þetta mætti fólk
vita.
í framhaldi af þessu mætti
minnast erindis Axels Thor-
steinsson Frá útlöndum. Það
var með bezta móti. Hjarta Ax-
els var þrungið sínum barnslega
fögnuði, þar sem forustumaður
amerískra demókrata er frið-
samlega þenkjandi, svo sem
Bretar. Axel er ekki eins banda-
rískur og sumir aðrir, hann er
mjklu fremur brezkur, enda á
það miklu betur við hans með-
fæddu prúðmennsku. Því er
hann í essinu sínu, þegar hann
Kartöflumet, kartöflunef — Pönnukaka í andlitinu
— Gott að verzla á lögreglustöðinni
y,k ÉG EKKI að selja þér kart-
öflur?“ „Nei, ég er búinn að
'Jofa að kaupa kartöflur af
houum Kalla. Hann er alveg
í vandræðum með allar þess-
ar kartöflur". Svipuð samtöl
eiga sér nú stað daglega, þvi
lað allir garðeigendur eru að
kafna undan uppskerunni og
eru í hreiciustu vandræðun:
xaeö það sem þeir geta ekki
selt á stundinni. Hvern eir.-
asta góðviðrisdag streymir
fólkið inn í garðana með skófl-
ur, hjólbörur, fötur og poka
cg Tíminn setur kartöflumet
á hverjum degi.
Það er fei-kilega gaman að
taka upp kartöflur þegar vel
er> sprottið og veðrið er gott.
Það eru fjölmörg ár síðan ég
hef komið nálægt slíku en ég
tman enn hvað kartöflurnar
gátu verið fallegar 1 mold-
snni. Sumar voru hvítar og
Jangar og mjóar. Þær voru
aldrei mjög margar í hóþ en
þeim mun stærri. Aðrar voru
bleikar og hnöttóttar; sumar
gulleitar með rauð augu og
loks voru fjólubláu kartöflurn.
ar sem voru svo aásamlega
fallegar þegar þær Kornu und-
an grösunum, en þegar búið
var að sjóða voru þær el: ki
svipur hjá sjón, svartgráar og
ólystilegar. Og þá vav lagið
á kartöflunum ekki síður mis-
munandi. Sumar voru með
állkyns annarlegum útskoium,
haus og hala og aðrar voru
alveg eins og nefið á leigj-
andanum í næsta húsi,- Og
loks voru það stóru kartöfl-
urnar sem teknar voru frá ti’
að sýna gestum sem að garði
komu.
KVENKOLLUR skrifar: „Kæri
Bæjarpóstur. Það verður
þrautalendingin að snúa mér
til þín til þess að kvarta dá-
lítið yfir kveofolkinu. Að vísu
eru íslenzkar stúlkur yndisleg-
ustu stúlkur í heimi, en þær
gætu orðið enriþá yndislégri ef
þaer bættu dálítið ráð sitt.
Fyrst og fremst hef ég of-
næmi fyrir einhverju sem þær
klína framan í sig og þær kalla
pönnuköku eða pankeik. Mér
finnst alveg hræðilegt að sjá
ungar og blómlegar stúlkur
með þetta í andlitinu, það er
eins og kinnarnar á þeim séu
úr vaxi og ég hef það á til-
fkmingumii að ef ég ýtti með
fingrinum á slíka kinn þá yrði
eftir hola. Ég vil að þær stein-
hætti að nota þennan ófögnuð,
annars lít ég ekki á þær fram-
ar. — Kvenhollur".
UNGFRIÍIN VAR tæplega
meira en fimm ára gömul og
hún var svo glaðleg á svip að
ég tók hana tali. „Ósköp ertu
fín“. „Já, ég er að koma neð-
an úr bæ. Ég fór með afa
niður á lögreglustöð til að
verzla“. „Jæja, er hægt að
verzla á lögreglustöðinni ?“ —
„Já, og þar er nú gott að
verzla. Við keyptum „Lög-
reglubókina fyrir allt lsland“
talar um bandarískar ræður,
sem eru í brezkum anda og búa
yfir menningarlegu innihaldi.
Hins vegar var honum það
meiri vandi, er hann tók að fást
við ræðu Dulles, þá hvarf hans
eigin persónuleiki gersamlega á
bak við tjöldin, og var það lé-
legasti kafli erindisins.
Um nokkur önnur erindi vik-
unnar vil ég segja þetta: Um
daginn og veginn hjá Andrési
Kristjánssyni var mjög bragð-
laust, svo sem oít hættir til með
þann þátt. Hann var felldur og
sléttur, um garða í Reykjavík,
göngur, mæðiveiki og svo mjög
hátíðlegar hugleiðingar um
gleði vors og hausts. En spjall
hans var allt of almennt, eng-
inn fróðleiksmoli, engin athug-
un, sem gat festst í minni, eng-
in setning, sem maður hefur
ekki heyrt mörgum sinnum áð-
ur. Þessi þáttur má ekki vera
sneyddur allri hugkvæmni,
eins og hann hefur Verið nú í
tvö skipti. — Erindi Hákonar
skógræktarstjóra um gróður
landsins og þar á meðal blæ-
öspina, var mjög skemmtilegt,
svo sem vænta mátti af þeim
manni um það efni. — Hátíða-
höldin í Herjólfsdal í frásögn
Ása í Bæ vár hressilegt ný-
næmi. Þar er góður útvarps-
maður, bæði hvað samning er-
indis og flutning snertir. Þó
þyrfti hann að gæta þess, að
ekki væri til spillis að draga
eilítið úr skáldlegheitum lýs-
inga, enda ekki vafi, að svo
mundi verða við frekari æfingu.
Um íþróttaþátt Útvarpsins
hefur aldrei verið getið í þátt-
um þessum. Hann er vikulega,
og virðast flestir láta sig litlu
skipta, hvernig hann er ræktur,
en svo ætti þó ei að vera.
Sennilega hlustar æskulýður
ekki meira á annað mál en
íþróttirnar, og veltur því á
miklu um málvernd, hvernig á
þætti þessum er haldið. Eitt
sinn var þessi þáttur öruggast-
ur allra þátta með ljótt mál,
flámælgi og rassbögur, en af
er sú tíð. Þó þarf hér enn að
vera vel á verði og ekki sízt
vegna þess, að allmikið af þess-
um þætti er i viðtölum við
Frambalcl á 8. síðu.
og hún kostaði ekki neitt“.
Og svo lét hún móðan mása.
um allt það sem hún hafði
framkvæmt með afa niðri í bæ.
Hún hafði farið í bankann og
lagt inn peningana úr spari-
bauknum sínum nema krónu
sem hún þurfti endilega að
nota til að kaupa fyrir kon-
fektlakkrís, og svo mátti húm
líka til að kaupa sér glæran
pennastckk úr plasti. Og loks
hafði hún farið í símahúsið og^
vigtað sig fyrir tuttugu og
fimm aura. Þetta var vissulega
merkisdagur fyrir litla ljós-
hærða tátu með rauða topp-
húfu, enda var það auðséð á
baksvipnum á lienni þegar hún
gekk frá mér að hún hafði
upplifað sitt af hverju.
UR útvarpstilkynningu 18.9 r
„Skemmtun verðui- haldin að
.... Aðgangur við inngangiiin“.
Að hugsa sér!