Þjóðviljinn - 06.12.1953, Page 7

Sunnudagur 6. desember 1953 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Annar bókaílokkur Máls og menningar — 2. bók:
Ættlr Austfirðinga
í. liÍKÚi mikils sitvsrks komið át
Á morgun er liðin öld frá fæöingu séra Einars Jóns-
sonar prófasts á Hofi í Vopnafirði. Af því tilefni er komiö
út 1. bindi af hinu mikla verki hans ÆTTIR AUSTFIRÐ-
INGA. en það er eitt mesta ættfræðh’it er samið hefur
verið á íslenzku. t
Islenzka þjóðveldið
Reykjavík Heimskringla
Prentsmiijan Hólar h.f.
MCMLUI
Mál og menning ætlar ekki
að þessu sinni fremur en fyrr
jað bregðast hlutverki sínu.
Tvær fyrstu bækurnar í bóka-
flokki þessa árs fjalla um sögu
þjóðarinnar. Fyrsta bók flokks-
'dns, Vestlendingar, eftir Lúðvík
Kristjánsson ritstjóra, segir frá
menningarviðreisn íslenzkrai
íalþýðu í Vestfirðingafjórðungi
um miðbik 19. .aldar. hinni ó-
skráðu sjálfstæðisbaráttu al-
múgans. Önnur bókin, íslenzka
þjóðveldii, eftir Björn Þor-
steinsson sagnfræðing, er yfir-
lit um sögu íslands fyrstu fjór-
ar aldirnar, þjóðveldistímabil-
ið. í Vestlendingum er skyggnzt
um íslenzkt þjóðlíf á öndverðri
öld sjálfstæðisbaráttunnar. Is-
lenzka þjóðveldið rekur sögu
þeirra alda, setn íslend-
ingar hafa jafnan dáð mest
og miklað fyrlr sér, en lýkur
með missi sjálfstæðisins. Með
báðum þessum bókum er því
innra samhengi, þótt aldir skilji
á milli þeirra viðburða, er þær
fjalla um.
Það stappar nærri illgirnr's-
legri fyndni, að Söguþjóðin og
Sögueyjan, svo notaðar séu
nafngiftir norrænnar samvinnu,
skuli ekki eiga sér neina heild-
arsögu skrefstærri. skólabókar-
ágripum. Þeir einstakljngar,
sem færzt hafa í fang að skrifa
slíka heildarsögu, hafa ekki
komizt að leiðarlokum, og enn
mun mega bíða í nokkur ár áð-
ur en hinni miklu Íslendinga-
sögu Menningarsjóðs og Þjóð-
vinafélagsins verði skilað heilli
í höfn. Fyrir þessar sakir hefur
íslenzka þjóðin aldrei eignazt
heildarmynd af þúsund ára
sögulegri tilveru sinni. Flestar
aðrar þjóðir veraldar hafa eign-
azt slíkar sögur. Þar hafá rök
sögu þeirra verið túlkuð( „hlut-
verki“ þeirra iýst, sögulegur
„tilgangur“ þeirra tjáður, þjóð-
larsagan gædd .algildu mikil-
vægi. Þótt auðfundnir séu
snöggir blettir á slíkum þjóð-
arsögum, þótt hæpnar staðhæf-
ingar þeirra nálgist stundum í-
skyggilega þjóðsöguna, þá haf.a
þær brýnt sögulegt skyn, sögu-
kenndina með þjóðunum, það
verður ekki komizt fram hjá
þeirri staðreynd, að án þessarar
sögukenndar fær engin þjóð
eignazt þá sjálfsvirðlngu, sem
henni er jafn nauðsynleg og
andrúmsloftið, er hún dregur
að sér. Islendingar eru hér ekki
undantekning — nema síður sé.
Það horfir því til mikils fagn-
aðar, að Björn Þorsteinsson
sagnfræðingur hefur samið ís-
lenzka þjóðveldið, yflrlit um
sögu og menningu þjóðarinnar
á fjórum fyrstu öldum tilveru
hennar, en ætlunin mun vera*
Björn Þorsteinsson
að framhald verði á þessari
sögu til vorra daga. Með þess-
ari bók hafa Því verið drög
lögð .að íslandssögu, sem fyrir
stærðar sakir er mjög heppileg
til almenningsnota. En h:tt
skiptir þó melra máli, að bókin
er öll svo úr garði gerð frá
höfundarins hend', að hún
mætti verða húslestrabók ís-
lenzku þióðarmnar í sögu henn-
ar sjálfrar. Það er sannfæring
mín, að íslenzka þjóðveldið eigi
eftir að flytja fortíð íslands inn
á he'mili þjóðarinnar, svo að
hún megi jafnan síðan hafa
húsguð sögu sinnar hjá sér.
Fyrgta setningin se-m ég lærði
barn í landafræði var á þessa
leið: ísland er eyja úti í regin
Hér í þættinum hefur stundum
verið vitnað í orð dahska
skáldsins Hans Kirk. Það er þvi
ekki óviðeigandi að minnast þess
hér, að um þetta leyti á hann
25 ára rithöfundarafmæli. Haust-
ið 1928 kom út fyrsta bók hans
Fiskimennimir, og með henni
komst hann í fremstu röð
danskra rithöfunda 9g hefur ver-
ið þar síðan. 1936 og 1939 komu
Daglaunamennirnir og Nýir tim-
ar, tvö fyrstu bindi trílógíu, sem
enn er ekki lokið. Kirk skrifaði
að vísu þriðja bindið á stríðs-
árunum, þegar hann sat í fanga-
búðum í Horseröd. Það var
danska lögreglan, sem handtók
hann samkvæmt fyrirskipun
danskra stjórnarva'da. Þegar
það kvisaðist, að Þjóðverjar
myndu taka við stjórn á fanga-
búðunum, gróf Kirk handritið
i jörðu, en Þjóðverjum tókst
samt að finna það, og síðan
hefur það ekki komið í leitirnar.
Eftir stríð kom út ská'dsagan
Þrællinn, sem var einnig
skrifuð meðan Kirk sat í fang-
elsi á stríðsárunum, og síðar
Sonur reiðinnar um Krist og
lærisveina hans. Samtíðarsögu í
blaðamennskustil skrifaði hann
og birti sem f ramha'dssögu i
Land og Folk: Peningar djöf-
uls.lns og Klitgaard og synir. Og
á 25 ára rithöfundarafmæH kom
út Skuggamyndir, en þar hverf-
ur hann aftur til ber-nsku sinn-
ar á Jót'andi.
Auk þess er Kirk einn afkasta-
mesti og vinsælasti blaða-
maður J Danmörku. Það sem
Samið hefur Björn
Þorsteinsson
hafi, Jangt frá öðrum löndum.
Fáir munu víst gerast til þess
að nelta þessari staðreynd.
Raunar er það nú öskrað dag
hvern í eyru manna af gleið-
mynntum stjómmálaloddurum
og landsölumálpípum, að þessi
staðreynd sé orðin að lýgi,
fjarlægðirnar ekki, lengur til,
og hafa það sér til afsökunar
þegar hverju erlendu stóðhrossi
er hleypt inn á grænt tún okk-
ar. Staðreynd'n um f jarlægð ís-
lands frá öðrum löndum hefur
mjög markað íslenzka söguritun
til þessa. Það hefur um langan
aldur verið mjög í tizku að
skrifa sögu Islands eúiangraða,
án samheng's við Evrópusögu.
Hafi ver.'ð minnzt á samband
með sögu íslands og umheims-
ins, hefur það iafnan verið æði
tilviljunar og yfirborðskennt.
Sannleikurinn *er sá, að ísland
og saga þess hafa verið tengd
nánum böndum við Evrópu
löngu áður en menn tóku að
gera sér mat úr að selja Fjall-
konuna á kostnað ,,atómaldgk-
innar“.
Bók Björns Þorsteinssonar er
sérstaklega merkileg fyrir þá
sök, að hann rekur uppruna ís-
lendinga, þjóðfélagshætti þeirr.a
og menningu til hins germanska
heims bæði á Norðurlöndum og
meg.'nlandi Evrópu og kannar
enn fiarlægari tengsl við Róma-
ríki. Hann skipar hinu ger-
Framhald á II. síðu
Austfirð.ngaíéiagið í Reykja-
vík gefur ritið út, en þeir Ein-
ar Bjamason endurskoðandi og
Benedikt Gíslason frá Hofteigi
hafa séð um útgáfustárfið. Rita
þeir báðir íjölmargar skýring-
ar, leiðrétting.ar og viðbætur
neðanmáls, og er að því mikill
fengur. Að öðru leyti er ritið
prentað því nær orðrétt eftir
handriti höfundar, og er gerð
grein fyrir vinnubrögðum út-
gefenda í formála Einars
Bjarnasonar um ritið í heild.
Benedikt Gíslason skrifar hins-
vegar um höíundinn í upphafi
bókar, en þeir voru nákunnugir.
Fyrir framan sjálft ritið er
einnig. prentaður formáli höf-
undar „Um rit'ð „Ættir Aust-
firðinga“, aðdraganda þess og
Sr. Einar Jónsson
tilhögun." Verða þeir er hyggj-
ast hafa full not verksins að
kynna sér þann formá’a vand-
lega áður en þeir hefja lest-
ur'nn; en uppsetning r'tsins er
mjög v'sindaleg og raunar held-
ur óárennileg við fyrstu sýn
þeim er ekki hafa tíðkað slíkan
lestur fyrr.
Þetta 1. bindi er 319 blað-
síður í mjög stóru broti, og eru
ráðgerð 4 bindi í viðbót af
svipaðri stærð. Má af því
marka hve mikið verk er hér
á ferð, og verður afrek höfund-
ar enn meira þegar það er haft
í huga að hann var lengst af
prestur austur á landi, fjarri
söfnum og gögnum, þótt honum
gæfust raunar nokkur tækifæri
til safnrannsókna er hann sat
á þingi fyrir Norðmýlinga.
Gerir höfundur grein fyrir að-
ferð sinni í áðumefndum for-
mála. Er þess að vænta að
Austfirðingar og aðrir er láta
sig ættvísindi nokkru skipta
taki þessari bók vel, eins og
hún mun eiga sklið.
Einar Bjarnason segir sv.o um
ritið m. .a. í foi’mála sínum:
„Formið á ritinu ,,Ættir
Austfirðinga11 er niðjatalsform,
hið algengasta ættartöluform
hér á landi, mjög svipáð því,
sem er á hinum íyrmefndu
niðjatölum (Ólafs Snóksdalíns,
Jóns Espólíns og Steingríms
biskúps Jónssonar). Höfundur
byrjar á þeim manni, sem
lengst verður rakið til, reynir
að gera grein fyrir honum og
rekur síðan nið^a hans á- Aust-
úrlandi. . . Niðjatölin eru ekki
tæmandi um fyrri kynslóðir,
enda er þess ekki von, er
margt er gleymt og grafi.ð, þótt
sjálfsagt hafi höfundur reynt
að ná öllu í þau um austfirzkar
ættir, sem hann gat. . . . má
engan henda að misvirða það
Framhald á 8. síðu.

Um BÆKUR og annaS
Skáld og blaöamaður — Bréf frá Feuchtwanger
eftir hann liggar á því sviði
mundi fylla mörg bindi, og enda
þótt mikið af því sé bundið við
líðandi stund, er lítill vafi á, að
margt af því verður muna£í,
þegar megnið af þeim bókum
sem undanfarin ár hafa orðið
frægar í Danmörku eru gleymd-
ar. Á nær hverjum degi síðan
stríði lauk hefur hann skrifað
þáttinn N.B., þar sem hann beit-
ir penna sínum gegn misfebum
auðvaldsþjóðfélagsins, pótentát-
um þess og þá ekki sízt krata-
broddum, stundum af .góðlát-
legri kímni, en stundum nöpru
og sárbeittu háði. Veigameiri
greinar skrifar hann vikulega
undir samheitinu Af ugens debaí
og einnig vikulega birtast heil-
s'.ðugreinar, þar sem hann flett-
ir ofan af þeirri örbirgð og
eymd, sem mikill hluti dönsku
þjóðarinnar býr við þrátt fyrir
áratuga stjórnaraðstöðu sósí-
aldemókrata. Og ótaldar eru þær
greinar og ritdómar sem hann
hefur birt í blaði sínu undan-
farin ár.
Enginn vafi er á því, að fleiri
og snjallari skáldrit hefðu
komið frá penna hans, ef hann
hefði ekki ta’ið það skyldu sína
áð leggja fram alla sina krafta
í þágu hinnar daglegu baráttu
verkalýðsins. En störf hans við
Hans Kirk
Eand og Folk munu áreiðan’ega
halda nafni hans lengur á lofti
en mq.rgra félaga hans i rithöf-
undastétt, ekki sízt fyrir þá sök,
að hann er einn þairra fáu
blaðamanna,, aem hafa rækilega
afsannað þau fleygu orð Chest-
ertons gamla, að „writing badly
is the definition of journal-
ism."
. . V.:-; ■
ion Feuchtwanger, hið kunna
þýzka sagnaskáld, sem hrakt-
ist úr heimalandi sínu eftír
veldistöku nazista og undanfar-
in ár hefur vel'ið búsettur í
Kaliforníu, var fvrir skömmu
sæmdur þjóðarverðlaunum aust-
urþýzka lýðveldisins. 1 því til-
efni ritpði hann Johannes B.
Becher, skáldbróður sínum og
einum áhrifamesta manni í
menningarmá’um Austur-Þýzka-
lands eftirfarandi bréf:
„Kæri Beoher. Hjartanlegar
þakkir fyrir bréf yða.r frá 29.
september, þar sem þér skýrið
mér frá, að ég hafi verið sæmd-
ur þjóðarverðlaunum.
Eg fékk bréf yðar seint, svo
að ég hafði þegar fengið vit-
neskju um þetta frá Ur.ited
Fress.
Má ég ítreka það við yður, að
mér er það sérstök ánægja að
þiggja slíkan sóma af Þýzka al-
þýðulýðve’-dinu. Mér virðist það
ótvíræð sönnun fyrir víðsýni
þess í baráttunni fyrir samein-
ingu alls sem þýzkt e:\ að það
skuli verðlauna i'ithöfund, sem
ekki býr innan takmarka þess.
Það er mér fagnaðarc'fni, að
þeir lesenda minna, sém mér
standa næst hjarta, þeíp- þýzku,
skuli ekki hafa gleymt mér.
Færið þakkir minar 'öllum sem
áttu þátt í þessari, ákvörðun.
Með heztu kveðjum og( óskum,
yðar Lion Feuchtwahger. — ás.