Þjóðviljinn - 14.03.1954, Blaðsíða 7

Sunnudagur 14. marz 1954 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Það var fyrir réttum aldar-
fjórðungi að Haraldur Bjönis-
son lék Klenow próíessor á
reykv'ísku sviði og vann mik-
inn og eftirminnilegan sigur.
Hann hafði þá lokið námi eigi
aJls fyrir löngu, lærður leik-
ari fýrstur íslendinga, stórhuga
brautryðjandi, ótrauður bar-
áttumaður. Margir dróg'u hæfi-
ieika hans í efa og tóku fólega
starfi hans, en aírek þetta
sýndi reykvískum áhorfendum
það svart á hvítu að hinn nýi
ieikari bjó yfir ótviræðum gáf-
um, mikilli kunnáttu, ósvikn-
um þrótti. Það er þessi leikur
sem nú er endurvakinn a sviði
Þjóðleikhússins, og er öllum
fengur að kynnast honum, því
ber sízt að neita. En Haraldur
Björnsson er ekki kominn á
þann aldur að hann þurfi að
ííreka sín fyrri hlutverk, þvert
á móti — hann er enn á
þroskaskeiði, list hans eflist
og auðgast með hverju ári. Ég
myndi velja honum ný verkefni
óg stór úr sígildum verkum
eða merkurn, nútímaleikritum.
Þótt iangt sé urn liðið er
mér leikur Haralds enn í furðu
góðu minni, og enn greini ég
mynd Soffíu Guðlaugsdóttur í
lilutverki Agnetu, en efni sjón-
íeiksins sjálfs hafði ég gleyint
að mestu, og mjög að vonuni.
Þar segir frá Klenovv prófessör,
frægum heimspekingi, rhanni
sem er öðrum skarpari að gáf-
úm en um leið ljótari ásýndum
— hann er augnveill kryppl-
ingur, bæklaður og háltur, kon-
um hryllir við honum, ganga
úr vegi harís. Þetta ömurlega
hlutskipti sýkir og eitrar sál
hans, fyllir hugann sárri beizkju
ðg hatri til guðs og manna,
starlir eigingirni hans og
þrjózkán járnharðan vílja. Þá
ber það til tíðinda að hann
hirðir unga og umkomulausa
stúlku upp úr sorpinu, Agnetu
að nafni, einmitt þegar hún er
að því komin að sviíta sig lífi,
Sorgleg er saga þessarar
stúlku, faðir hennar, hinn purk-
unarlausi óþokki, hefur kúgað
hana til saurlifnaðar, haft fcg-
urð hennar og æskuþokka að
féþúfu, en hún varðveitt sak-
leysi sitt óskert þrátt fyrir allt,
og prófessornum- tekst að
mennla haua á ótrúlega
skömmum tíms, afmá fortíð
hennar. Hinn vanskapaði, hug-
sjúki spekingur eLskar þessa
ungu, fallegu stvilku af öllum
sínúm ástríðuþunga, hún er
honum ímynd alls þess sem
hann þráir mest cn fær aldrei
að njóta, fegurðar og ástar,
bixtu og yls. En hann eignast
hac-ttulegan meðbíðíl áður en
varir, ungan og fríðan mynd-
höggvara, og hann öðlast hug
og hjerta Agnetu; og baráttan
heíst á samri stundu. Sú bar-
átta er hörð og tvísýn og misk-
unnarlaus og hér verður ekki
frá henni skýrt; þess er nóg r.o
geta að enginn reynist „sá
sterkasti“ að lokum, allir bíða
fullkominn ósigur.
Mér er ekki Ijóst hvað skáld-
konan ber helzt fyrir brjósti
í leikriti þessu, en auðsætt er
að hana hefur fýst að kanna
mátt viljarís, „viljans krafta
Quantum satis“ eirís og Ibscn
kemst að orði. Kenni er mest
í mun að skapa sterk átök og
ólgu a sviðinu þótt það verði
stundum á kostnað sennileik-
ans, og henni tekst að halda at-
hygli áhorfenda vakandi allt.
ÞiöSlelkhúsiS
eftir Karen Bramson
Leikstjórn, þýðing og aðalhluiverk:
Haraldsr ijenissoit.
nr skuggi hinnar snjöllu fyrir-
myndar þrátt fyrir alla sína
mælgi og kokhreysti. Uppgerð
fyrirlitningin á mammoni verð-
ur jafn ankannaleg i munni
hans og hún er eðlileg og sjáif-
sögð af vörum Jakobs Eng-
strands. Mesta rækt leggur
skáldkonan að sjálfsögðu við
prófessorinn, aðalpersónu leiks-
ins, og lýsir honum bæði skýrt
og skemmtilega í fyrsta þætti,
sýnir hann frá öllum hliðum,
góðuin sem illum. Síðar verður
mjmd hans helzti einha'-f og
dökk, hann á að lokum að-
eins eitt vopn og beitir því
sí og æ — hótunina um sjálfs-
morð. Áhugi okkar hlýtur að
dofna þegar á leikinn liður,
við efumst jafnvel um mikil-
mennsku hins fræg'a prófessors.
— „Sá sterkasti“ er að mörgu
leyti vel samið leikrit og einn
þeirra fjölmörgu sjónleikja er
njóta verðskuldaðrar lýðhylli
á sinum tíma, en eru hyorki
nógu frumleg og veigamikil til
að þola ágang áranna og hljóta
að falla, i gleymsku fyrr eða
s-tðar. ‘Leikskráin segir skáld-
konuna enn á lífi, en Karen
Bramson andaðíst í París fyrir
átján árum og liggur þar graf-
in.
Sýningin er verk Iiaralds
Björnssonar, hann hcfur af
henni allan veg og vanda. Þar
er hvert atriði hugsað út í
æsar oc mikill vandvirknis-
bragur ú öllu, en sýningi er ef
Gu3I»jörg Þorbjarnardóltir og Haraldur Björnssou
í hlutverkum sfuum.
til vill nokkuð hátíðleg ög
þung í vöfum á sumum stöð-
um. Athyglin beinist að leik
Haralds, og mun ekki ofmælt
að hann veki einlæga hrifn-
ingu allra er á hlýða, en jafn-
stórbrotinn, heilsteyptur og
raunsannur leikur er fáscður
hér á landi. Gerfi, svipbrigði
og lu'eyfingar eru með miklum
ágætum, framsögnin afburða-
skýr og auðug að tilbrigðum,
leikurinn mjög hófsamur en
um leið áhrifamikill og mátt-
ugur. Kaldhæðni, beizkja, yfir-
borðsró og innibyrgður ofsi
hins hugsjúka, vanskapaða
spekings birtist í skýru ljósi,
skjTidileg reiði háns og illska
er hann heldur að einhver ætli
að leggja stein í göíu sína,
sár þrá hans eftir ást og hlýju.
Toryelt mun að benda á eitt
atriði öðru sniailara, en cf
til vill verður mér leikur Har-
alds minnisstæðastur þegaf
prófessorinn fremur siti versta
óþokkabragð og neyðir Agnetu
til að giftast sér — það eina
atriði birtir heila sögu, þar er
hægt að lesa alla skapgerð
þessa manns.
Guðbjörg Þorbjarnardóttir
leikur Agnetu og er ánægjulegt
að sjá hina vinsælu leikkonu
í stóru hlutverki.-í meðförum
Guðbjargar ber Agne.tn engin
merki síns fyrra lífs, enda mun
ekki til þess ætlast af hálfu
höfundarins, en hún lýsir sorg-
arsögu hinnar ungu stúiku af
mikilli nærfærni og smekkvís.i,
míld rödd hennar, fallegt úth't
og íullkomið látleysi tala beirít
til hjartans; leikur hennar éx’
ekki verulega áhriíamikill, eji
sannur og lifandi engu að síð-
ur. Baldvin Halldórsson er
Framhald á 11. síðu
til loka, og það er vissuiega
mikils \irði. En glöggur sál-
könnuður er Karen Bramson
ekki,. og mannlý-singar hennar
ekki djúpstæðar né verulega
lifandi, hörmuleg' örlög þessa
fólks snerta okkur vonum
minna. Það er torvelt að tengja
saman fortíð og nútið Agnetu
og skilja til hlítar skapgerð
hennar og hugarstrið, og svo
fátæklega er elskhuga hennar
lýst að nær ógerlegt er að finna
til með honum og fá hug á
orðum hans eða gerðum, hann
er svonefnd manngerð, ekki
einstaklingur. Og Forsberg
Guðbjörg Þorbjamardóttir
gamli, sá gerspillti þrjótur, er
bersýnilega tekinn að láni úr
„Afturgöngum“ Ibsens ásamt
lúalegri framkomu hans við
dóttur sína, en er aðeins dauf-
t
A hverju ári heíur þurft að
gera fjárfreliar ráðstafanir til
stuðnings bátaútveginum svo
ekki dragi til algjörra.r stöðv-
unar. Bátagjaldeyrisstuðning-
urinn mun nú nema um 80
milljónum króna á ári, en auk
þess fj'Igir svo bvi fyrirkomu-
lagi að minnsía kosti önnur
eins upphæð í aukaálagningu
verzlunarstéttarinnar a báta-
gjaldejTisvörur.
Þessar ráðstafanir hvíla með
gífurlegum þunga á almenn-
ingi í landinu. Þær eru afsak-
aðar með þvx að ekki sé um
annað að gera.
í þessu sambandi verður
manni hugsað til olíusölunnar,
— til verzlunarinnar með eina
aðal-nauðsynjavöru útgerðar-
innar.
Það er löngu kunnugt, að olíu-
félögin græða stórfé árlega.
Þau byggja upp þrefalt
dreifingarkeríi uin allt, land og
reisa hverja stór-birgðastöðina
af annarri. Það er athyglisvert,
þegar rætt er um óhjákvæmi-
legan stuðning við útgerðina,
að aldrei hefur mátt hreyfa við
gróða-aðstöðu olíufélagarína út-'
gerðinni til hagsbóta.
f hvert skinti, sem fram
koma tillögur þess efnis, rís
Sjálfstaéðisflokkurinn upp ti!
vai-nar Shell og B. P. cn Fram-
sóknarflokkurinn til varnar
Olíufélaginu h.f.
• Olíuflutningar
Nú þessa dagana haía olíu-
íélögin verið alltilþrifamikil
ixm kaup á olíuflutningaskip-
utn.
Þau hnfa kej-pt 2 sldp 900
tonna til olíuflutninga innan
lands.
Ríkið hefur í nokkur ár átt
eitt slíkt olíuflutningaskip, sem
flutt hefur olíur frá Rej'kjavík
til staða út um allt land.
Þetta olíuskip ríkisins hefur
grattt ttm ci.na milljón á hverju
ári. Uppfærðu.r gróði þess í 4
ár, 1949—52, var kr. 3.868.574,--,
Gróði þess mun þó raunveru-
lcga hafa verið nokkru mciri,
ef allt væri réttilega talið.
Oliuflutningaskip ríkisins hef-
ur ekki eitt annað olíuflutning-
unum út á land. Full þörf var
því á að kaupn annað skip í
þessu sk.vni, enða mikið um
það talað.
En framkvæmd málsins varð
ekki sú að rikið kejmti annað
skip til þessára ábátasömu
ííutninga, heldur liin, að olíufé-
lög stjórnarflokkanna hafa
keypt sitt skipið hvor aðili.
Engum getur blandast hugur
urn, hvað hér cr að gerast.
Gróðinn af olíuflutningunum
til útgerðarinnar úti á landi á
hvorki að remxa til ríkisins né
útgerðarinnar, heldur eiga olíu-
hringamir að hirða gróðann.
Kaup þcssara skipa er enn
eitt dæmið uro btiej’ksLið í olíu-
rr.álunum,
Gæðin ga r r í kisst j ómarinn ar
gera með sér bandalag um að
skipta á milli sín olíugróðan-
um, í franihaldi af þessu
leggja svo stjórnarflokkarnix-
fram frumvarp á alþingi um að
ríkissjóður takizt á hendur 100
milljón króna ábj’rgð fyrir olíu-
hringana til þess að þeir geti
keypt 2 15—18 þúsund tonna
ólíufiutningaskip.
r*
J> ' ’
Ríkissjóður má ekki eiga slík
olíuflutningásldp og reka þau
til hags fjTÍr útgerðina í laxxd-
inu. Nei, slíkt mú ekki eiga
sér stao. En olíu-okrarar Fram-
sóknar mega eiga annað skipið
og olíu-okrarar íhaldsins mega
eiga hivt skipið. Helmingastaðá-
skipti hefur orðið samkomti-
lagsgnxndvöllur okraranna.
Franth. ú 11. síðu.