Þjóðviljinn - 07.04.1954, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 7. apríl 1954 — ÞJÓÐVTLJINN — (7
Varla stingur nokkur mað-
ur svo niður penna aé stend-
ur upp í ræðustól, að hann
fjargviðrist ekki um hinar
stórkostlegu framfarir, sem
orðið hafi hér á landi síð-
asta mannsaldur. Eg skyldi
verða seinastur manna til
þess að afneita stáðreyndum
framfaranna, en svo oft má
raunar tyggja upp almenn
sannindi, að maður vildi
stundum helzt að þau væru
farin fjandans til. Og það
ekki s’zt þegar fögnuður var
yfir framförunum, yfir hin-
um nýja gróJri þjóðlífs
vars, er blandinn söknuði
yfir því, sem hefur týnzt í
flaumi framsóknarinnar. Því
verður nefnilega ekki neitað,
að við ísle.ndingar, svo sem
allar aðrar þjóðir, höfum orð-
ið að gjalda hinum öru fram-
förum okkar gömul verðmæti,
sem eftirsjá er í og minnast
má með trega. Meðal þess-
ara verðmæta er sú kurteis-
islist að kunna að þakka fyr-
ir sig.
Ef ég væri beðinn um að
nefna þá kynslóð, er ég teldi
sælasta a’lra kynslóða ls-
landssögufinar, þá mundi ég
ekki vera í neinum vafa um,
að það væri sú kynslóð. sem
komst til þroska á árabilinu
184-0—1850, kyns’óð Fjölnis-
ma.nna og Jóns Sigurðssonar.
Yfiibragð þessarar kvnslóðar
var svo óspillt, unglingslegt
og sviphreint og fylgdi henni
til hárrar elli. Hún orðaði
fyrst allra sjálfstæðiskröfur
þióðarinnar, mótaði baráttu-
aðferðir hennar um áratugi;
vonir hennar og draumar eru
ekki líti'I þáttur í þeim veru-
léiíca, sem vér- búum vi5 í
dag. Ef hún mætti nú rísa
upp úr gröf si.nni og litast
um sveitaleg að klæðaburði
og tungutaki, þá mundi æsku-
iýður nútímans sennilega gera
aðsúg áð henni. Þó var Ufs-
afrek hennar meira en flestra
annarra kynslóða íslenzkra.
Meðal annárs heimti hún al-
þingi íslendinga aftur heim.
Það afrek eitt væri nóg til
] að halcia nafni hennar á lofti.
Mig langar til að minnast
þess að nokkru hér í kvö’d.
Það er þáttur úr sögulegum
samskiptum Dana og íslend-
inga á. 19. öld, þáttur úr
þeirri baráttu, þegar vér ís-
lendingar vorum sem óðast að
flytja sögu Islands aftur
heim, eins og Jón Sigurðsson
komst a.ð orði. Þeirri baráttu
er cnn ekki ’okið og verður
þá fyrst lokið. er handrit vor
hafa verið eudurheimt á sama
hátt og st.iórnarstofnanir vor-
ar er teygðar höfðu verið úr
landi.
Fáum gjöfum Dana hafa
íslendingar fagnað svo mjög
og boðskap Kristiáns konungs
Vin. 20. maí 1840, er þicð-
höfðinginn hét islenzkum
þegnum s'num ráðgjafaþingi
á íslandl. Islendingar þökk-
uðu konungsgjöfina í ljóðum
og lausu máli og Jónas Hall-
grímsson orti þá eitt af s!.n-
um svipmestu kvæíum. Til-
skipun konungs var sérstak-
lega merkileg fyrir þá sök,
að hinu endurreista alþingi
var ætlað sama stjórnskipun-
arvald og dönsku ráðgjafar-
þngin höfðu. En í a.nnan stað
var gert ráð fyrir því, að
skipulag alb’ngig þyrfti ekki
að vern snið'‘ð nð una hætti
cg lúnr.a dönaku þinga. Þess
Sverrir Kristjánsson:
UM
AÐ KUNNA AÐ
ÞAKKA
FYRIR SIG
var sem sagt kostur, áð kosn-
ingaréttur og kjörgerigi gæti
orðið með öðrum hætti en
tíðkaðist í Danmörku. I Dan-
mörku voru kosningaréttur og
kjörgengi bundin þvi skúyrði,
að menn ættu jarðeign eða
fasteign, en á Islandi varslíkt
kosningaskipulag með öllu ó-
hæft veg.na þess, að megin-
þorri bænda voru leiguliðar.
Sú nefnd íslenzkra háembætt-
ismanna, sem gerði tillögur
um alþingisskipanina, þræddi
kosningafyrirkomulag Dana
orði til orðs, hirti ekkert um
sérkenni íslenzkrar jarðaá-
búðar og réð Danastjóm til
:>'-i TTifaí'f p ii
sem utenþingsmönnum gæfist
kostur á að fylgjast með
störfum þingsins af þingpöll-
um og loks að islenzka skyldi
ein töluð á þinginu.
Sumarið 1842 lagði danska
stjómin fram fmmvarp um
skipan alþingig á ís’andi, og
var það í flestum efnum sam-
hljóða tillcgum íslenzku em-
bættismaimanefndartnnarfpem
rætt haföi málið á fundum
sínum tveimur árum áður í
Reykjavík. Frumvarpið var
rætt á stéttarþingi Eydana í
Hróarskeldu og kom brátt í
ljós, að meirihluti þdngfulltrú-
anna á þessu stéttaþingi
undir oki aðalsins í atvinnu-
legum efnum, þótt persó.nu-
legrí cg rétt,ar].egri ánauð
hennar hefði þá verið af’étt
fyrir nokkm'm áratugum.
Balthazar Christensen hafði
kynnt sér rækilega íslenzka
þjóðfélagshætti og skoðanir
íslendinga í Kaupmannahöfn
á skipan hins nýja alþingis,
svo sem ljóst er af ræðu
hans. Vér vitum nú hver var
aðálheimildarmaður hans í
þessum efnum: Fjölnismaður-
inn Brynjólfur Pétursson, síð-
ar forseti hinnar íslenzku
stjórnardeildar í Kaupmanna-
höfn.
Balthazar Christensen tók
fyrst fyrir það ákvæði í
stjórnarfrumvarpiau, að um-
ræður á alþi.ngi skyldu fara
að jafnaoi fram á ís’enzku,
en þó mættu þeir, sem Danir
væru fæddir, konungsfulltrúi
eða einhver a’þingismaður,
tala dönsku, ef þéim væri
ekki íslenzka tungutöm. Um
þetta atriði fómst Balthazar
Christensen svo orð:
„En að nokkrum skuli vera
leyft að tala dönsku á ís-
lenzku fulltrúaþingi, sem hald-
ið er á íslandi, það finnst
mér vera frábærlega óviður-
kvæmilegt og mundi særa svo
og erta sómatilfinningu þjóð-
arinnar, að ég verð að biðja
þingmp.nn þess mjög innilega
að ráða frá að slíkt verði á-
kvarðað. Mér þykir ekki þörf
að taka þetta betur fram, en
var’a munu það vera rang-
indi þó að það væri ákvarðað
við þá dönsku herrana góðu,
sem vilja fá embætti á ís-
landi, að þeir fái það ekki
nema þeir hafi það fyrir að
læra mál landsmanna."
BALTHAZAR CHRISTINSEN
að semja hið íslenzka alþingi
að dönskum stjórnmálahátt-
um.
Það reÍ3 þegar í stað mikill
ágrei.ningur um þetta mál og
raunar má til þessa ágreinings
rekja fyrstu skiptingu þjóðar-
innar í stjórnmálaflokka í nú-
tíðarskilningi. Annars vegar
var flokkur embættismanna,
er naut stuðnings og trausts
voldugustu stjórnardeildanna
i Kaupmannahöfn, hins vegar
flokkur íslenzkra mennta-
manna, einkum Hafnarstúd-
enta, sem studdur var megio-
þorra búandi bæ.nda, leigulið-
unum. Beggja megin hafsins,
meðal stúdénta í Kaupmanna-
höfn, og leiguliða á Isiandi,
reis upp mikil mótmæ’aaída
gegn tillögum embættismanna-
nefndarinnar. I hópi þessara
aðila voru bornar fram kröf-
ur um rýmri koeoingarétt og
kjörgengi til albingis um fleiri
þióðkiö"na fulltríia. um opin-
berar umræður á alþingi, þar
AKSEL LARSEN
mundi afgreiða málið i sam-
ræmi við tillögur stjórnar-
frumvarpsins. I umræíum
þeim, er urðu um málið,
kvaddi danskur má’aflut.n-
ingomaður, Balthazar Christ-
ensen sér h1 jóðs og hélt mjög
fram þeim kröfum um alþing-
isskipan, sem íslenzkir mennta
menn í Kaupmannahöf.n og
meginþorri þjcðarinnar heima
á Islandi höfðu borið fram.
BaJthazar Christensen hafði
ungur gengið í þjónustu
dö.nsku nýlendustjórnarinnar,
en varð að hverfa frá því
starfi vegna stjórnmálaskoð-
ana s'nna. Hann var í vinstra
fylkingararmi hins danska
þjóðfrelsisflokks og fjórum
árum eftir að hann varði mál-
stað Islands á Hróarskeldu-
þingi, stofnaði hann Bonde-
Vonnernes Selskab, sem barð-
ist jafnt fyrir auknum al-
mer.oum lýðréttindum og
hnsf-murium hinnar dönsku
bændastéttar, sem enn var
THORKILD IIOLST
Dönsku stettaþingin voru
lokuð þing, þ.e. engum utan-
þingsmönnum var leyft að
lilýða á umræður fulltrúanna.
Islendingar höfðu mælzt mjög
eindregið til þoss, að alþingi
yrði opið áheyre.odum. Þeir
fóru gein sagt fram' á rétt-
indi rom hinum dönsku þegn-
um Danakonungs var meinað
um. Balthazar Ghristensen
fór um þetta atriúi svofelld-
urn orðum:
..íslendingar þeir. er búa í
Kaunmaroahöfn, hafa og sagt
með berum o’’ðum að þeir
geti eigi imyndað sér að þing-
ií fái staðizt, nema hver megi
vera viðstaddur á þingi er
vil1, eins og siður var til um
800 ára, meðan alþing hið
forna stóð. Hugsan Islendinga
um þetta, cg endurminning
þess er svo samgró'n skoðun
þeirra á máli þessu, að vera
má að þeir þv’di eigi að þeim
væri syn.iað þess, e*o. ef til
vill, að þingið yrði þeim við-
urstyggð með því móti."
Að lokum dró Balthazar
Christensen saman þau atriði,
er ha.nn taldi a'ð danska kans-
ellíið í Kaupmannahöfn hefði
átt að setja í frumvarpið, ef
stjórnardeildin hefði gert
skyldu sína, í samræmi við
boðskap konungs og vilja
Islendinga: „Þá hefði verið
stungið upp á, að þingmen.n-
irnir væru 48, eins og ég hef
gjört, en eigi 26, sem nú er
gjört; — hverr mætti er vildi
hlýða á það, er fram færi á
þingi, og þá myndi eigi dansk-
ar tölur verða boðnar á þjóð-
þingi íslendinga, þær er meg-
inhluti fulltrúa mætti eigi
skilja, og einungis minna full-
trúa þjóðarinnar of mjög á;
hve drepið sé niður þjóðemis-
sóma hennar."
Islendingum í Kaupmanna-
höfn þótti slík nauðsjm bera
til að íslenzka þjóíin fengi
eitthvert veður af því, sem
rætt var um hagi Islands á
Hróarskelduþinginu, að þeir
tóku sig til og þýddu úr þing-
tíðindunum allt það, er Island
varðaði, og kostuðu útgáfu á
þessu. Rit þetta heitir Frétt-
ir af Hróarskeldaþingi við-
vikjandi málefnum Is'endkiga.
I inngangsorðunum að þ‘ng-
fréttum ársins 1842 segir m.
a.: „Það hefur lýst sé& áður,
en aldrei eins ljóslega og á
þessu þingi hversu hugarfar
Dana og álit er um hag lands
vors og ásigkomu'ag þjóðar-
innar og menntun, og væntum
vér þess, að hægra verði Is-
lendingum híðanaf að sjá
hverjir séu þeim hliðhollir og
hverjir ekki ..." (Undir-
strikun mín, Sv. Kr.). I þeirri
þjóðbaráttu, sem nú var að
hefjast, taldi hið pólitíska
foringjalið Islendinga mikla
nauðsyn á því, að greina á
milli vina og óvina í hópi
Dana, að selja þá ekki alla
undir sömu öxina, heldur
kanna afstöðu hinna sundur-
leitu stjómmálamanna í því
r!ki, sem Islendingar tóku nú
að glíma við. Þetta voru ekki
áðeins pó’itísk hvggindi hinna
ungu ísle.nzku stjórnmálafor-
ingja. Þetta var sjálfsögð
kurteisisskvlda við þá menn
meðal dönsku þjóðar’nnar er
báru skyn á kröfur Islendinga
og vörðu af dæmafárri dreng-
lund íslenzka.n málstað. Hinir
íslenzku sveitapiltar, sem
voru við nám í Kaupmanna-
höfn kunnu sem sagt að
þakka fyrir s’g. Og það stóð
ekki á þakklæti þoirra Balth-
azar Christensen hé’t íslands-
ræðu s’na á Hróarskelduþingi
24. ágúst 1842. Hinn 6. sept-
ember s.á. halda islenzkir
sríidentar fund með sér i
Kaupmannahöfn og scoda
baðpn Balthazar Christensen
þakkarbréf fyrir afstöðu ha.ns
á þingi Evdana. Bréfritararn-
ir segja fyrst, að ís’endingar
kunn.i öllum þakkir fyrir. er
vilja leiðrétta bað, sem ábóta
er vant ' stjórnarskipun Is-
lands. Síðan segir: „Yður
stendur e.nginn fremri — en
réttast er að segja eriginn
jafnsíðis — í þessari grein
og er tað því skylda vor,
Herra Balthazar Christensen,
að i'Otta ýður cinlæga og inni-
lega þökk fvrir það athvgli,
kmft rg snilld. er þér hafið
í liós látið í málefnum fnr-
jarðar vorrar á Eydanaþ:agi
Framhald á 11. síðu