Þjóðviljinn - 09.06.1954, Síða 7

Miðvikudagur 9. júní 1954 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Eg trúi á ást við fyrstu sýn,
og þó hvergi fremur en í mynd-
list.
List Gunnlaugs Ó. Schevings
varð mér í fyrstu sjónhending
ógleymanleg af skærbláum lit
í einni af sjávarmyndum hans
er mig minnir að heiti Við
Grindavík og hafi verið á sam-
sýningu í Reykjavík 1941.
Þessi skærblái litur snart mig
heitum loga sem hinn eini eðli-
iegi litur sjávar, og uþp frá
þvi hefur Gunniaugur staðið
mér fyrir sjónum sem málari
er hafi lykil að hafinu, sé
jafnvél einn af sjávarguðun-
um, og siðan finnst mér enginn
sjór er eigi ber þennan lit úr
mynd Gunnlaugs, og ég fer
ekki með ósatt mál, að ég hef
Ieitað hans æ síðan.
Trú á Gunniaug sem drottn-
ara hafsins hefur fengið marg-
háttaða staðfestingu í myndum
hans. Sjávarplássið í skjóli
hamra og kletta, sjóhetjur á
óþnum íleytum með fjallháar
öldur rísandi fyrir stafni, eru
endurtekin viðfangs.eíni hans.
Honum liggur í blóði, senni-
lega frá dögum víkinga og
kappsfulíra sjósóknara .allra
.ald'á, eðlísskyldleiki við hafið
og ástríða til að mæla afl sitt
við það og verða ofjarl þess
með því að kunna á lögmálin
sem það hlýðir. Eg læt þeim
eftir sem fróðari eru að skil-
greina með hvaða tæknilegum
galclri listamaðurinn gerir okk-
ur sýnileg átök og eðlistengsl
rnanns og náttúru, hvernig
hann skapar það afl og öryggi,
þá spennu milli andstæðna og
einingar sem einkennir myndir
haps. Mér er það nóg að ég
sé í þeim dæmi um hetjulegt
viðhorf gagnvart Iífinu og sig-
urkennd. Skip Gunnlaugs eru
sterkbyggð og traust í hafrót-
inu og maður er öruggur meo
sjókörlunum sem stýra eða
sitja. bar undir árum.
Hvort sem leyfilegt er eða
ekki að dómi nútímans að
tengja höfund og verk, langar
mig til að víkja örfáum orðum
að persónuleik Gunnlaugs.
Mér virðist sem menn þurfi
ekki lengi að kynnast myndum
þessa listamanns ti! að sjá tvö
skýr einkenni hans sjálfs, er
persónuleg kynni um leið stað-
festa: djúpan næmleik fyrir
lögmálum náttúru og mannlifs
og hugrekki, tvö undirstöðuat-
riði allrar listar. Sá einn er
skynjar náttúru og samfélag
með næmum skilningi, og þó
spönn lengra með taugum og
samkennd. er hæfur til að
skapa mikil listaverk, og bresti
hann hug til að standa heill
maður bak við verk sitt og
lífsskoðun fellur list hans i
mola.
Eg vil með þessum línum
þakka Gunnlaugi Scheving
jafnt manndóm hans sem list.
Hann hefur verið maður til að
standa við ást sína á íslandi
þá er speglast í verkum hans.
Mér er minnisstætt að hann
gekk opinberlega í lið með
okkur sósíalistum þegar við
börðumst einir flokka gegn af-
sali landsréttinda. Þá tók hann
sér oftar en einu sinni penna
í hönd til að mótmæla, og hef-
ur staðið við þau mótmæli
jafnan síðan.
Og loks vil ég minnast á eitt
i skapgerð Gunnlaugs, gaman-
cpn-i han« og frásagnarhaefi-
leika. Og ég bið hann því að
fyrirgefa ef honum finnst ég
hafa verið hér of hátíðlegur.
Kr. E. A.
*
Sumir segja ótalmargt ljótt
um afmæli: hégómi, bjána-
háttur, smáborgaraskapur; af-
rnælisgreinar í blöðin og það
eru ekki lengur til orð. Svona
læt ég líka stundum.
að teikna, einkum hjá Guð-
mundi heitnum Thorsteinssyni,
en lagði síðan leið sína eins
og þá var títt til Kaupmanna-
hafnar og stundaði um nokk-
urra ára skeið nám á listaaka-
demíinu þar, aðallega undir
handleiðslu Einars Nielsen,
sem mun hafa verið hinn
strangasti kennari. Þrátt fyrir
hið tízkubundna níð og nagg
ing heim. Þar biður hans verk-
efni tvíþætt í höfuðdráttum.
Að tiléinka sé», að sam-
sama vitund sína þeirri list-
sýn er efst var á baugi i
heimsmenningunni og hann ný-
snortinn af en um leið að
ganga inn í og bera uppi svo
undurunga listhefð ættlands
síns, langkúgaðrar nýlendu á
norðurhjara veraldar með ný-
Það sem gerir myndir Schev-
ings svo eftirminnilegar, er
þessi sérstaki heimur sem hon-
um tekst að skapa í þeim og
er svo sterkur að hann neyðir
okkur til að taka nýja aístöðu,
skoða okkur sjálf og umhverf-
ið í nýju Ijósi, þessi frábæra
listræna sýn. Vart getur um
meira afrek hjá einum lista-
manni en að breyta þannig
sjónum okkar. Auk þess hefur
hann verið ungum starfsbræðr-
um sínum eftirsóknanleg fyrir-
mynd bæði .sem maður og
listamaður. Fordæmi hans er
okkur ómetanfegt.
8. júní, 1954.
Hörður Ágústsson.
*
Heiðraður jafnt sem kær
starfsbróðir Gunnlaugur Óskar
Scheving er fimmtugur í dag
(8. júní).
Gunnlaugur er góðúr málari,
hefur meðfætt form- og lit-
skin, — undirstöðu málarahæfi-
leika. En enda þótt þessi nauð-
synlega undirstaða sé fyrir
hendi og það í ríkum mæli og
jafnvel i tilbót ríkt geð og
sniðugur heíli, mundi þetta
samt enganveginn nægja til
þess að úr því einu saman
yrði góður málari, eða mikill
listamaður.
Þeir eru margir sem hafa
undirstöðu eiginleika og það
í ríkum mæli, án þess að úr
verði nerpa mynd og mynd á
stangli, sem benti til, að þeir
gætu kanske einhverntíma orð-
ið málarar, já, ef lukkan væri
með.
Ég kann ekki segja, hvað
það er, sem kann að hafa gert
hann Gunnlaug að málara öðru
fremur eða öðrum að fremri.
Mæti maður honum t.d. úti á
miðjum Laugarveggnum (veg-
inum), er hann jafn rólegur og
æðrulaus í fasi eins og maður,
er sæti á ölbekk, og jafn orð-
var og vandaður í tali og orð-
knappur og sá, er ætti á hættu
að verða tungu skorinp fyrir
blaður.
Ef það er ekki háttvísi og
siðferðisþrek Gunnlaugs Schev-
ings — jafnt í mynd hans sem
persónulegri umgengni, er hef-
ur gert hann öðru fremur að
málara og öðrum fremri, þá
þekki ég hann ekki rétt.
Efni þessara fáu lína er að
flytja Gunnlaugi innilegustu
þakkir og heillaóskir starfs-
bræðra í Félagi íslenzkra
myndlistarmanna á fimmtug-
asta afmælisdegi.
Til hamingju, vandaði félagi,
og þökk fyrir liststarf þitt,
það sem af er!
Svavar Guðnason
Það er afskaplega mikill
ósiður að láta menn ekki í
friði þótt þeir eigi afmæli en
það er nú orðinn mikill vani
. í þessu bráðabirgðaþjóðfélagi
sem við búum við að stilla
mönnum upp á svoleiðis dög-
um og þylja afrekaskrár þeirra
og æviatriði rétt eins og búið
væri að krossfesta mennina
fyrir okkur. Og það er þá
stundum á slíkum dögum sem
verðleikar er virka daga vilja
gleymast eru dregnir fram í
dagsljósið og jafnvel kemur
fyrir að menn reyni að telja
sér trú um að þeir hafi gert
skyldu sina gagnvart lista-
FramhaJd á 11. siðu.
miaii
Ftanmtiigfgp í gær
En svo er önnur hlið á mál-
inu. Við erum því miður svo
sinnulaus og deyfðin er eins
og ský fyrir augum okkar að
það þarf einmitt hina marg-
niddu bórgaralegu venju, að
minnast fæðingardags og árs,
til þess að ýta við okkur. Væri
það ekki fyrir hana létum við
ef til viil hina merkustu menn
hverfa sjónum okkar án þess
að láta svo Iítið að minnast í
eitt skipti afreka þeirra og
þakka þeim, þó ekki sé nema
í orðum.
Tvímælalaust einn merkasti
myndlistarmaður þessarar þjóð-
ar og einhver mætasti maður
,er ég hef kynnzt, Gunnlaugur
Scheving, hefur að baki sér
fimm tugi af svokölluðum ár-
um í dag.
Lífsferill Schevings virðist
greinast í þrjá þætti: námsárin,
mótunarárin og skeið hins full-
þroska og sterka listamánns.
Hugur hans snerist strax í
bemsku að myndum. Hann
teiknaði áður en hann skrifaði
eða læsi. Það var aldrei neitt
hik á hc.num, mjmdlistin
skyldi eiga líf hans.
Hann fæddist i Reykjavík en
fluttist snemma austur á Ilérað
og ólst þar upp.
Eftir fermingaralclur mun
hann haía farið suður að læra
um slikar stofnanir hefur skóli
sá verið gott veganesti fyrir
Scheving. Þar var kenndur
heiðarlegur natúralismi upp á
danska vísu, enda eru fyrstu
myndir Schevings undir hans
merkjum unnar, samanber
„Bassabátinn" á Listasafni rík-
isins.
En þótt naturalismi sé góður
fyrir sinn hatt voru dagar hans
samt taldir sem lífvænlegrar
listastefnu um þær mundir er
Gunnlaugur lýkur námi.
Það voru nýir tímar, þessir
eilífu nýju timar þegar ungir
menn leggja út i lífið og list
að verða til. En það voru einn-
ig veðrabrigði og ungur, næm-
ur og spyriandi listamaður
fin.nur þau fljótt á sér.
Það mun hafa verið hinn
norski expressionisti Karsten,
sem mestan þátt átti í því að
stugga við hinum viðtekna
gamla heimi, og bjóða Schev-
ing í stutta samfylgd fyrstu
skrefin í áttina til hinna heill-
andi viðfangsefna er brotið
hafði verið upp á um þær
mundir suður í löndum: þetta
brennandi spursmál um frelsi
litar og forms. (Sbr. Göm-
ul kona i Markusar ívarssonar
safninu til húsa á Listasafni
ríkisins).
Um líkt leyti kemur Schev-
fengið sjálfstæði eins og fjör-
egg í höndunum og slitinn
hafði verið miskunnarlaust úr
tengsíum við listmenningu Ev-
rópu um aldabil.
Þeir sem á undan höfðu farið
og voru frumherjar, drógust
óstöðvandi afli að landslaginu,
að fjöllunum sibláu, hinni
tæru vídd öræfanna. Annað
var óhugsandi í landi þar sem
engin þétt byggð var fyrir.
En það var einmitt um þess-
ar mundir, að fólkið og landið
tóku snörum stakkaskiptum.
Það mjmduðust smátt og smátt
bæir og þorp er vart höfðu
þekkzt áður, húsgafl og gata
með iðandi íólki rammaði inn
fjöllin í fyrsta skipti.
Þetta virðist hafa blasað við
augum hinna u.ngu málara, er
komu heim frá námi í kring-
um 1930.
Ekkert var því eðlÞegra en
að þorpið, húsin og fólkið þar,
yrði Gunnlaugi Seheving höfuð-
viðfangsefni. Enda verður
hvort tveggja i senn áð hann
finnur sjálfan sig og gefur
okkur nýja sýn á landið:
Hann er fullmótaður listamað-
ur. Þar hefst það skeið er við
þekkjum bezt og þekkjum
hpnn mest fyrir: hinn fríski,
beiski, kaldi sjávarplássins.
Þetta islenzkasta af öllu is-
iT zku: bátur og maður. Bátur
á s.ió, bátur við bryggju og
nokkur hús fyrir ofan, á bakk-
anum fyrir ofan bryggjuna,
eins og dottin niður af himni
af tilviljun, og það eru nokkr-
ar hræður á gangi.
Og nú er svo komið ef við
förum með ströndum og við
lítum á veðrið og húsin og
mennina og bátana sem við
mætum þar, þá segjum við,
nei, þetta er alveg eins og mál-
verk eftir Gunnlang Scheving.
Hann hefur með list sinni bent
okkur á og gefið nýjan þátt í
lífi landsins sem við gáfum
ekki gaum áður.