Þjóðviljinn - 22.03.1955, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 22. marz 1955 — ÞJÓÐVTLJINN — (7
Haraldur Jóhannsson, hagiræðingur:
Hver ber sbnrðnn
blut frn borði?
f Morgunblaðið 15. marz
skrifaði Ólafur prófessor
Bjömsson grein um athugun
okkar Torfa Ásgeirssonar hag-
frasðings á breytingum á kaup-
ínætti tímakaups verkamanna
frá júli 1947 til febrúar 1951.
Grein sú er tilefni þessara lína.
Vikið verður að fimm atrið-
um: merkingu orðanna kaup-
máttur tímakaups, kaupmáttur
launa og afkoma launþega; að-
ferð okkar Torfa Ásgeirssonar
við athugun á breytingum
kaupmáttar tímakaups; áhrif
skattaívilnana, félagsmálalög-
gjafar og vöruskorts á afkomu
launþega; stærð þjóðartekn-
anna og skiptingu þeirra; fjár-
festingu og nægri atvinnu til
handa öllum landsmönnum.
IForðast verður misskiln-
ing eða hártoganir í um-
ræðum um afmörkuð svið.
Nauðsynlegt er þess vegna, að
menn séu ásáttir um merkingu
þá, sem lögð er í ýms þau
orð, sem notuð eru í þeim um-
ræðum. Mönnum verður nú tíð-
rætt um kaupmátt tímakaups,
kaupmátt launa og afkomu
launþega, þótt stundum sé
gerður minni greinarmunur
þessa þrenns en skyldi.
Kaupmáttur peninga er met-
inn í vörum almennt eða vör-
um í tilteknum flokki eða
flokkum. Venja er að meta
kaupmátt tekna verkamanna í
neyzluvarningi ásamt húsnæð-
iskostnaði. — Vinnulaun er
greiðsla fyrir selt vinnuafl.
Laun eru metin í vinnueining-
um, sem ýmist eru miðaðar við
áskilið magn vinnuafls, þ. e.
við ákvæðisvinnu eða við eitt-
hvert tímaskeið, klukkustund,
dag, viku eða mánuð. Laun
verkamanna eru þannig komin
uiidir fjölda og verði vinnu-
eininga þeirra, sem þeir inna
af hendi. En laun verkamanna
verða af ýmsum ástæðum ærið
misjöfn, þótt launum verka-
manna á sarna félagssvæði sé
það sameiginlegt, að vinnu-
einingarnar eru seldar sama
verði samkvæmt samningum
verkalýðsfélaga við atvinnu-
rekendur. Heimildir um laun
verkamanna undanfarin ár eru
af skornum skammti, en óyggj-
andi um verð vinnueininga. —
Kaupmáttur tímakaups (verka-
manna) er þannig miðaður við
þær vörur, (neyzluvaming og
húsnæðisafnot), sem keyptar
verða fyrir laun vinnustundar-
innar. Önnur sjónarmið en
þessi koma ekki til álita við
ákvörðun kaupmáttar tíma-
kaupsins. — Kaupmáttur
launa (verkamanna) er á sama
hátt miðaður við þær vörur
(neyzluvarning og húsnæðis1-
afnot), sem keyptar verða fyr-
ir launin. Álitamál er þó hvort
taka beri tillit til skatta og
félagsmálilöggjafar eins og oft-
ast er gert við ákvörðun kaup-
máttar launa.
— Afkoma launþega er
komin undir, auk upphæðar
og kaupmáttar launa, skattaá-
lögum og félagsmálalöggjöf á-
samt staðháttum. — Þessar
skilgreiningar á merkingu orð-
anna virðast vera í samræmi
við málvenju, þótt merking
þeirra sé stundum á reiki á
blaðamáli.
í grein sinni í Morgunblað-
inu 15. marz gerir Ólafur pró-
fessor Björnsson sér far um að
undirstrika mun kaupmáttar
tímakaups og kaupmáttar
launa og bendir á, að við Torfi
Ásgeirsson vöktum athygli á
þessum mun í álitsgerð okkar.
En Ólafur Björnsson kemst
þar svo að orði: „Lækkun
skatta og auknar tryggingar
eru auðvitað eins raunhæfar
kjarabætur og þær, sem bein-
línis auka kaupmátt tíma-
kaupsins. En á því tímabili,
sejn um er að ræða, hafa
beinir skattar verið lækkaðir
veruiega, svo sem kunnugt er
og fjölskyldubætur auknar. Má
gizka á, að ef tillit væri tekið til
þessara atriða, myndi rýrnun af
komunnar vart nema meiru en
10%, ef að öðru ieyti er byggt
á útreikningum hagfræðing-
anna.“ Af samhenginu virðist í
fljótu bragði hér mega ráða,
að kaupmáttur tímakaupsins
og afkoma launþega séu lögð
að jöfnu, en lækkun skatta
og auknar tryggingar nemi 7%
af launum, svo að um sé að
ræða 10%, en ékki 17% skerð-
ingu afkomu launþega. En
þessu mun fremur valda, að
greinin hefur verið skrifuð í
nokkrum fiýti en að sú hafi
verið ætlun höfundar.
í máisgrein þeirri, sem vitn-
að er hér í, heldur Ólafur
Björnsson því fram, að bezt
verður séð, að í umræðum,
sem nú eiga sér stað um launa-
mál beri að leggja til grund-
vallar afkomu verkamanna
fremur en kaupmátt tíma-
kaupsins.
Er þetta rétt?
Svarið veltur á því hvort 8
stunda vinnudagurinn skuli
viðurkenndur eða ekki. Ef það
er gert verður að sjálfsögðu
miðað við kaupmátt daglauna,
(sem er jafn kaupmætti tima-
kaups). Grundvallarstaðreyndin
í launamálum verkamanna verð
ur samkvæmt því sú, að kaup-
máttur daglaunanna hefur ver-
4ð skertur um 17% frá því í
júlí 1947, en það jafngildir
því, að tímakaupið þurfi að
hækka um 20% til þess að
verða jafn hátt og í júlí 1947.
Ef hinsvegar er neitað að
viðurkenna 8 stunda vinnudag,
er miðað við heildartekjur án
tillits til yfirvinnu og vinnu-
stundafjölda eða, öllu held-
ur, afkomu launþega, þeg-
ar rætt er um launamál.
En kemur það ekki úr hörð-
ustu átt, að formaður Bandalags
starfsmanna ríkis og bæja
skuli neita að viðurkenna 8
stunda vinnudaginn?
2Í þessari grein sinni
kemst Ólafur Björnsson
prófessor svo að orði um at-
hugun okkar Torfa:
..Ekki skal hér rejmt að vé-
fengja niðurstöður þessar, svo
langt sem þær ná, etida þyrfti
til slíks gaumgæfilega athug-
un á heimildum þeim, sem þær
eru byggðar á, en á slíku hefi
ég ekki átt kost. Nafn Torfa
Ásgeirssonar er og allgóð
trygging fyrir því, að beztu
fáanlegar heimildir hafa verið
notaðar.“
Hér er að vísu' viðurkennt,
að nafn Torfa Ásgeirssonar sé
trygging þess, að sennilega
muni rétt með farið, enda hlýt-
ur það að vera skylt hverjum
þeim, sem kynnzt hefur ná-
kvæmni og gerhygli hans í
starfi. Samt er tæpt á því, að
um val ólíkra heimilda hafi
hér verið að ræða. Það er ekki
rétt. Af þessum sökum og
vegna hins, að ástæða er til
þess að gera grein fyrir helztu
ágölium vísitölu framfærslu-
kostnaðar, skal stuttlega gerð
grein fyrir þeirri aðferð, sem
við Torfi notuðum við athugun
okkar, en hún er mjög einföld.
Eins og áður er sagt, er
kaupmáttur tímakaupsins kom-
inn undir tvennu: upphæð
tímakaupsins og verðlagi
þeirra vara, sem verkamenn
kaupa.
Um upphæð timakaups
verkamanna í Reykjavík eru
til óyggjandi heimildir, þar
sem eru annarsvegar samning-
ar Verkamannafélagsins Dags-
brúnar við Vinnuveitendasamb.
íslands og Reykjavíkurbæ og
hinsvegar vísitala sú, sem
kaupbætur vegna verðlags-
breytinga eru miðaðar við, þ.
e. vísitala framfærslukostnað-
ar fram til marz 1950, en vísi-
tala kaupgjalds upp frá því.
Hefð er að líta á vísitölu
framfærslukostnaðar sem
mælikvarða á verðlag neyzlu-
varnings 'iess, sem verkamenn
kaupa, enda var til hennar
stofnað í því skyni. Ekki er
vísitala framfærslukostnaðar
þó einhlít til þessara hluta.
Til þess að sýna rétta mynd
af framfærslukostnaði verður
vísitala að uppfylla tvö skil-
yrði: í fyrsta lagi verða hlut-
föllin milli útgjaldaliðanna í
búreikningi vísitölunnar að
svara til þeirra hlutfalla, sem
þessir liðir skipa í útgjöldum
verkamannafjölskyldna að
jafnaði. í öðru lagi verður vísi-
talan að miðast algerlega við
markaðsverð. En vísitala fram-
færslukostnaðar uppfyllir hvor-
ugt þessara skilyrða, eins og
málum er nú komið.
Búreikninga, sem vísitalan
hvílir á, héldu nokkrar verka-
mannafjölskyldur árin 1939—
’40, én þá var þrengra í búi
hjá alþýðu manna en síðan
hefur verið. í búreikningi vísi-
tölunnar eru þannig brýnustu
lífsnauðsynjar þyngri á met-
unum en þær eru nú í útgjöld-
um verkamannafjölskyldna, en
verðlagi nauðsynja hefur ein-
< att fremur verið haldið . í skef j-
um en annarra vara. Af þess-
um sökum hefur vísitala fram-
færslukostnaðar nokkra til-
hneigingu til þess að vanmeta
framfærslukostnaðinn.
Húsnæðiskostnaðurinn, einn
veigamesti liður vísitölunnar,
hefur frá upphafi verið reikn-
aður á lögboðnu verði, sem
verið hefur annað og lægra en
markaðsverð. Þá var um nokk-
ur ár við útreikning vísitöl-
unnar dreginn frá öðrum veiga
miklum lið, útgjöldum vegna
kjötkaupa, svonefndur kjöt-
styrkur, sem var fremur í ætt
við fjölskyldubætur en niður-
greiðslu vöruverðs, þar eð
hann hafði engin áhrif á mark-
aðsverð kjöts. Af þessum á-
stæðum hefur vísitalan enn-
fremur sýnt minni verðhækk-
anir en raun hefur borið vitni.
Til þess að unnt megi vera
að bera saman kaupmátt tíma-
kaups um árabil, þarf að vera
til fyrir þessi ár annars veg-
ar sameiginlegur mælikvarði á
upphæð tímakaupsins og hins-
vegar sameiginlegur mælikvarði
á verðlag þeirra vara, sem
verkaménn kaupa. Sem fyrr
eru hér engin vandkvæði, þar
sem upphæð tímakaupsins er,
þar eð timakaupið er metið í
löggiltum íslenzkum gjaldmiðli,
krónum og aurum. Aftur á
móti eru erfiðleikar við áætl-
un verðlagsbreytinga. Þeg-
ar hefur verið drepið á
stærstu ágalla framfærsluvísi-
tölunnar. En það er ótalið, að
vísitalan fyrir og eftir marz-
mánuð 1950 er ekki sambæri-
leg án leiðréttinga. Þá var
kjötstyrkurinn felldur niður
og húsaleiguliður vísitölunnar
stórum aukinn. (Hitt skiptir
ekki máli, að tekið var að miða
vísitöluna við niðurstöðu marz
1950, sem nefnd var 100).
Það leikur þannig ekki á
tveim tungum, að vísitala
framfærslukostnaðar er orðinn
vandræðagripur. Sú spurning
hlýtur þannig að vakna: er
til nokkur annar og raunhæf-
ari vísitölugrundvöllur? Því
verður svarað á þá leið: Kaup-
lagsnefnd lét árið 1953 fara
fram athugun á neyzlu laun-
þega í Reykjavík. Hefur síðan
verið unnið að nýjum búreikn-
ingi, sem orðið gæti grund-
völlur nýrrar framfærsluvísi-
tölu, ef þess væri óskað. Þessu
verki er enn ekki lokið. Til
er þó bráðabirgðayfirlit yfir
útgjaldaliði 25 verkamanna-
fjölskyldna sem telja 96 ein-
staklinga. Á útgjaldaskiptingu
þessara 25 verkamannafjöl-
skyldna grundvölluðu þeir
Klemenz Tryggvason hagstofu-
stjóri og Ólafur Björnsson pró-
fessor athugun sína á „Breyt-
ingum á kaupmætti launa frá
janúar 1953 til janúar 1955.“,
en þeir gerðu ráð fyrir að út-
gjaldaskiptingin væri hin sama
innan hvers flokks og er í bú-
reikningi vísitölu framfærslu-
kostnaðar.
Vegna skamms tíma og þess
að við athuguðum kaupmátt
launa fyrir hvern mánuð á
timabilinu júlí 1947 til febrú-
ar 1955 gátum við Torfi Ás-
geirsson ekki notað þessa að-
ferð, sem er seinleg. f stað
þess gripum við til þess ráðs
að sniða af búreikningi fram-
færsluvísitölunnar verstu ágall-
ana, utan rangrar hlutfalls-
skiptingar útgjaldaliðanna, þ.
e. fella niður húsnæðiskostnað-
inn og kjötstyrkinn. Vísitöluna
með þessum leiðréttingum köll-
uðum við vísitölu neyzluvarn-
ings og gerðum að mælikvarða
breytinga á verðlagi þeirra
vara, sem verkamenn eru tald-
ir kaupa.
Niðurfelling húsaleigunnar
úr vísitölunni hefur þau áhrif
að vísitalan sýnir mun minni
hækkun en ella. Önnur leið
var þó ekki fær, eins og bent
hefur verið á, ef samræmi ætti
að nást milli mánaða.
Rétt er þó að vekja athygli
á, að vísitala framfærslukosfn-
aðar í febrúar 1955 hefði verið
176 stig í stað 161, ef húsaleig-
an hefði verið felld niður úr
vísitölunni. Auðsætt er, hver
áhrif þessi ótvíræða skekkja i
framfærsluvísitölunni hefur á
kaupgjalds verkamanna.
3Eins og fyrri tilvitnun I
grein próf. Ólafs Björns-
sonar hér að f raman ber með sér
heldur hann þvi fram, að bein-
ir skattar hafi verið lækkaðir
verulega á þessu umrædda
tímabili og fjölskyldubætur
auknar, en hvort tveggja hafi
haft veruleg áhrif á kaupmátt
launa verkamanna. Þá heldur
hann því ennfremur fram, að
vöruskorturinn árið 1947 tor-
véldi allan samanburð kaup-
máttarlauna þess árs og árs-
ins 1954. Athugum þessar full-
yrðingar hverja um sig og í
þessari röð.
a) Hér á eftir fer tafla yfir
tekjuskatt og útsvar á tekjur
verkamanns, sem vinnur á hin-
um almenna taxta Dagsbrún-
ar 300 daga á ári og hefur 3
eftirvinnustundir að jafnaði i
50 vikur á ári. Sú aðferð var
höfð, að Skattstofunni voru
gefnar upp árstekjurnar, en
hún lagði síðan á þær.
Ár, kaupgjald Árstekjur
1.
Kaupgjald í júlí ’47 22.785
Kaupgjald síðari
árshelmings 1947 23.205
Kaupgjald í jan.’53 37.117
Kaupgjald í jan. ’55 38.562
Útsvar og
tekjusk. sem
Tekjusk. % árstekna
2. 3. 4.
910 283 5.24
980 296 5.50
1390 346 4.68
1600 402 5.19
Tekjuskattur og útsvar á tilteknar árstekjur
verkamanna 1947, 1953 og 1955 *
ÍTtsvar
Samkvæmt skattstiga ársins 1954.
Framhald á 10. síðu.