Þjóðviljinn - 08.05.1955, Qupperneq 7

Sunnudagur 8. maí 1955 — ÞJÓÐVTLJINN_ (7
Hinn áttunda maí eru tíu
ár liðin síðan sovéthersveitir
undir stjórn Konévs mar-
skálks leystu Prag, höfuðborg
Tékkóslóvakíu, úr viðjum
þýzks hemáms. Landið hafði
þá verið undirokað af naz-
istum í sjö þungbær ár og
hafði einatt ríkt þar skefja-
laus ógnaröld; engir þeir sem
lesið hafa bók Júlíusar Fuc-
iks, sem nefnist á dönsku
Med rebet om halsen (og
höfuðskömm má teljast að
ekki skuli enn vera til á ís-
lenzku), munu nokkum tíma
gleyma frásögn hans af morð-
æði hinna þýzku ofbeldis-
manna um það leyti sem hann
var tekinn höndum, — og
allur heimur hefur heyrt um
og minnist Lidice.
Mig langar til að fara
nokkram orðum um Prag
sjálfa í tilefni af þessum
minningardegi borgarinnar,
sem um leið er þjóðhátíðar-
dagur lýðveldisins. Eg hef séð
tiltölulega fátt af fegurstu
borgum Evrópu, hvað þá held-
ur alls heimsins, en ég hef -átt
því láni að fagna að sjá
Prag nokkra fagra haustdaga
fyrir hálfu öðru ári, og mér
veitist því auðvelt að festa
trúnað á ummæli þeirra
manna sem fullyrða að Prag
sé fegursta höfuðborg heims-
ins.
Hinn frægi þýzki náttúm-
fræðingur og rithöfundur Al-
exander von Humboldt, sem
ferðazt hafði óvenjulega víða
á sínum tíma, hafði fullyrt að
þrjár evrópskar borgir aðeins
hefðu fegurri afstöðu en
Prag: Konstantinopel, Napoli
og Lissabon, — raunar allt
borgir sem njóta þess að
þær standa við sjó. En Hum-
boldt hefur ekki þekkt neina
borg fjarri sjó sem væri
fallegar í sveit sett en Prag,
og það kemur manni ekki á
óvart.
í Prag er hafið víðsfjarri,
en þar er fljótið Vltava
(Moldau) sem líður í breiðum
bugðum milli kletta og hæða,
en borgin stendur í kvosum
og á hæðadrögum báðum
megin fljótsins og uppi á
hæstu hæðinni stendur hin
foma konungshöll ásamt höf-
uðkirkju og gnæfir feikna breið
og mikilúðleg yfir borginni.
Þetta em þau stórhýsi sem
allra mest ber á, en auk
þeirra er í borginni fjöldi
frægra mannvirkja frá fyrri
öldum, kirkjur, hallir, ráð-
hús, virkistumar, brýr, mörg
hver meðal mikilfenglegustu
smíða í sögu byggingarlistar-
innar, sum jafnvel óviðjafn-
an’eg hvert sem leitað væri.
Eins og geta má nærri
hrekkur fárra daga dvöl í
Prag skammt til að skoða öll
þessi mannvirki að nokkra
gagni og þar við bættist að
sinna þurfti ýmsum öðrum
hlutum samtímis; hér mundi
ekki veita af margra mánaða
dvöl með leiðsögn fróðra
manna auk lesturs stórra rit-
verka. Eg skal aðeins geta
að nokkm sumra þeirra
mannvirkja sem ég sá, en fátt
verður sagt um það sem fyr-
ir augu bar af tilviljun og
oft skamma stund í gegnum
bílglugga.
Að sjálfsögðu ber að byrja
Karlsbrúln, eitt mesta lista%erk veraldar í brúarsmíði
1 dag era liöin rétt tíu ár
siðan nazistaherimir gáfust
endanléga upp fyrir Rauða
hemum. t tilefni þess birtir
Þjóðril.iinn í dag kveðju til
Prag, sem endurheimtí frelsi
sitt þann dag, eftir Bjama
Einarsson lektor \ið Kauj>-
mannahafnarháskóla.
hafa haft höfuðskeljar í
þykkara lagi enda varð þeim
lítt meint við byltuna, hins
vegar varð keisari allreiður
og varð byltan til að hrinda
þrjátíuárastríðinu af stað. I
höllinni er nú eftir því sem
ég bezt veit aðsetur rikis-
stjórnar lýðveldisins og bú-
staður forseta.
Bjarni Einarsson:
KVEÐJA TIl PRAG
á sjálfri háborginni, Hra.d-
cany, með hinni fögru og fyr-
irferðarmiklu konungshöll og
hinni miklu höfuðkirkju, sem
kennd er við Vitus helga og
er gjörð í gotneskum stíl,
auk margra annarra merkis-
bygginga, þótt hér verði ekki
Frá torginu í „Gamla bænum.“ Á miðju torgi er minnismerki Húss
en handan þess Nikulásarkirkjan. 1 baksýn má grelna hina forau
konungsliöll og Vituskirkju,
getið nema Loreto-kirkju sem
síðar kemur að. Bæði þessi
fyrrnefndu stórhýsi eiga sér
foma fyrirrennara sem nokkr-
ar menjar eru eftir en á
þessum mannvirkjum báðum
var byrjað skömmu fyrir
miðja 14. öld, og var höllinni
lokið í núverandi mynd sinni
á síðari hluta 18. aldar, en
smíði Vituskirkju lauk ekki
fjrrr en árið 1929, enda hafði
verkið legið niðri um eitt
skeið.
Auðvitað kom ekki til mála
að líta á nema fáar einar af
hinum 711 vistarvemm hall-
arinnar, þar af 4 salir, einn
af þeim stærstur þeirra sala
í Evrópu sem em án loft-
súlna. En við sáum nóg til
að fá töluverða hugmynd um
hina höfðinglegu skipan húsa-
kynnanna og íburðarmikla
skreytingu, þó yfirleitt án ó-
hófs og í samræmi við
strangar kröfur listar og
smekkvísi á hverjum tíma.
Meðal annars sáum við hinn
forna sal, þar sem Bæheims-
konungum var fyrrum gefið
konungsnafn, feiknamikill en
einfaldur að útbúnaði og held-
ur skuggalegur, svo að
manni koma hér fyrr í hug
réttarhöld miðalda en hátíð-
leg samkvæmi. Þá var og lit-
ið á hið svonefnda landstjóra-
herbergi, en það er sögulegt
fyrir þá sök, að bæheimskir
höfðingjar létu einn góðan
veðurdag í maímánuði árið
1618 varpa þar út um glugga
ráðhermm keisarans, þar eð
þeim þótti sýnt að skynsam-
legar fortölur mættu sín síð-
ur. Ráðherrar þessir virðast
I nágrenni hallarinnar og
innan víggarða hennar er
götukríli eitt sem alkunnugt
er með nafninu Gullgerðar-
mannagata. Hér er löng röð
lágra hreysa upp við múrinn
og voru upphaflega smíðuð
af varðmönnum keisara á 16.
öld og notuð til íbúðar af
þeim og afkomendum þeirra
og eftirmönnum, þótt þjóð-
sagan hermi að keisari hafi
hýst hér gullgerðarmenn sína.
Þessi smáhýsi hafa nú verið
færð í sitt fyrra horf og eru
höfð til sýnis.
Það var margt um mann-
inn í þetta skipti í Vitus-
kirkju, bæði útlendra og inn-
lendra. I höfuðkirkju þessari
og afhýsum hennar er feikna
margt að sjá, m.a. steinþrær
sjö Bæheimskonunga og hið
geysi-íburðarmikla silfurskrín
Nepomúks helga, sem Bæ-
heimskonungur lét drekkja í
Vltava á sínum tíma, en
skrínið er gert nokkm fyrir
miðja 18. öld. Þetta er svo
mikið og margbrotið smíði að
undram sætir, og engin leið
að lýsa í fáum orðum, er
enda hálfsmeykur um að
grandvart fólk færi þá að
líkja mér við nafna minn
hinn vellygna. í kapellu einni
afar skrautlegri stendur lík-
neski Vaclavs helga sem er
þjóðardýrlingur Bæheimsbúa
og var líkneskið gjört árið
1367, en í kómum er heil-
mikið minnismerki um Karl
keisara fjórða (1346—1378)
sem látið hefur gjöra helztu
mannvirki borgarinnar í got-
neskum stíl og er stofandi há-
skólans. Fyrir utan kirkjuna
stendur riddaralíkneski
Gyrgi helga, á árinu 1373.
Enn er þó ógetið ógnarlegs
minningarmarks sem síðustu'
stórlaxar braskaraaldarinnar
hafa látið gjöra sér í kirkjunni,
maður gengur um kirkjuna
niðursokkinn í skoðun fornra
listaverka og stendur þá allt
í einu andspænis veggmynd
af þremur kjólklæddum, knjá-
krjúpandi burgeisum. Eg hef
gleymt nafni höfuðpaurans,
en það hafði verið voldugasti
auðkýfingur landsins á ámn-
um milli stríðanna. Þessi of-
bjóðlega mynd í miðjum helgi-
dóminum mun vera það end-
urgjald sem þessir höfðingjar
hafa áskilið sér fyrir skerf
til að ljúka kirkjusmíðinni;
lýsir það miklu umburðar-
lyndi núverandi ráðamanna
að ekki skuli svo mikið sem
dregið tjald fyrir ófögnuðinn.
Mætti það raunar virðast ágæt
lausn: granlausum listaverka-
skoðurum og saklausum
kirkjugestum yrði þá hlíft við
óþægilegri tmflun, en hins
vegar væri þarna varðveittur
vitnisburður um menningu og’
smekkvísi burgeisanna. Að
vísu er nóg af slíkum vitnis-
burðum í borginni, sem síð-
ar víkur að, en þeim er ein-
att þannig háttað að ekki er
unnt að láta afskiptalaust.
Fyrir sunnan Hradcany
blasa við þök hins mynd-
fagra borgarhluta Mala strana
(Litlasíða), þar sem tignustu
höfðingjar Bæheims fyrr á
öldum létu byggja hallir sín-
ar, afar skrautlegar. Á torg-
inu stendur hin mikla Nikulás-
kirkja sem er með merkustu
barokbyggingum borgarinnar.
Þetta nafn og fáein önnur
kannast maður við úr hinum
frægu smásögum Neruda, en
satt að segja kom umhverfið
dálítið á óvart. Ástæðan er
auðvitað sú að hallir höfð-
ingjanna koma lítt við frá-
sagnir Neruda en eru hins veg-
það sem ókunnugir reka um
fram allt augun í.
Frá Litlusíðu liggur beint
við að ganga yfir Karlsbrú
og líta á Staré mesto (,Gamla
bæinn‘) á fljótsbakkanum liin-
um megin. Af því gat þó
ekki orðið í þetta skipti en
tækifæri gafst litlu síðar, en
tími var þá því miður orðinn
mjög naumur. — Karlsbrú er
kennd við Karl keisara og er
nú brátt 600 ára gömul. Hún
nýtur alþjóðaorðstírs sem eitt
mesta listaverk veraldar í brú-
arsmíði og verður ekki annað
séð en hún sé vel að því orð-
spori komin. Stöplarnir eru
digrir vel og bogar fremur
krappir, en mesta athygli
vekja miklir vígturnar á brú-
arsporðum í gotneskum stíl
og líkneskjur þær sem standa
á brúnni með nokkru millibili.
Gamla bænum get ég því
miður lítil skil gjört eftir
fremur fljótlegan akstur um
hann í bil með leiðsögumanni,
sem að vísu var vel mælskur.
Þótt byggingar séu misgamlar
er heildarsvipur ævaforn og
virðulegur með fjölda merkis-
bygginga. Bygging á að hafa
hafizt hér árið 795. Mikilfeng-
legasta mannvirkið hér er
gríðarstór og glæsilegur turn
í gotneskum stíl, gjörður t
lok 15. aldar og var þá virkis-
tum og hlið bæjarhlutans að
austan. Um hliðið er nú fjöl-
farin akbraut; kom mjög á ó»
Framhald á 10. síðu.