Þjóðviljinn - 16.11.1955, Blaðsíða 6

6). — ÞJÓÐVILJINN — Miðvikudagur 16. nóvember 1955
Kjaztan Guðjónsson:
SKs ’
Hvað er sósáeclistískarcE ezi llsft
sem hefur hugnýfto þýðingu?
r~~----------------------- !
Útgefandi:
Samelningarflokkur alþýðu
— Sósíalistaflokkurinn —
--------------------------J
i f þjónustu
íhaldsins
Á síðustu mánuðum hefur af
eðlilegum ástæðum vaxið og
magnazt óánægjan innan Fram-
sóknarflokksins með núverandi
stjórnarsamstarf við flokk
braskaranna og milliliðanna,
S jálf stæðisflokkinn.
Almennir kjósendur og fylgj
endur Framsóknar eiga erfitt
með að skilja að vit eða sam-
ræmi sé í þeirri framkomu
flokksforkólfanna að lýsa ráða-
mönnum Sjálfstæðisflokksins
sem ótíndum ræningjum og
skaðsemdarmönnum en sitja
samt sem fastast með þeim í
sameiginlegri ríkisstjórn og
láta í vaxandi mæli undan kröf-
um þeirra og yfirgangi á öllum
sviðum þjóðlífsins.
Lýsing Tímans og Framsókn-
arforkólfanna á viðhorfum og
áhugamálum samstarfsflokks-
ins er i öllum meginatriðum
sannleikanum samkvæm. Þetta
vita óbreyttir Framsóknar-
rnenn um allt land og þess
vegna standa þeir undrandi
gagnvart þeirrí staðreynd að
engu er líkara en sumir for-
ingjar flokks þeirra séu tengdir
braskaraklíku Sjálfstæðis-
flokksins órjúfandi böndum sem
ekki verði með nokkru móti
leyst eða slitin.
Fyrir Framsóknarflokkinn
þýðir þetta ástand að hann á í
vaxandi mæli þá hættu fyrir
Jiöndum að missa allt traust
umbjóðenda sinna. Fólkið yfir-
gefur flokkinn bæði til hægri og
vinstri. Heiðarlegt vinstra
fólk styður ekki þegar til
lengdar lætur flokk sem í verki
stendur með auðmannastéttinni
og flokki hennar gegn hags-
munum almennings. Hin hægri
sinnuðu öfl Framsóknar halla
sér hins vegar í vaxandi mæli
að sjálfu íhaldinu, sem hinum
sterlca aðila, ráðandi yfir ótak-
mörkuðu fjármagni sem hik-
laust er beitt í áróðri þess, beit-
ir gylliboðum og beinni mútu-
starfsemi sem að því beinist að
kaupa upp svo mörg kjördæmi
landsins að íhaldið komist í
hreina meirihlutaaðstöðu og
geti farið sínu fram á Alþingi
og í ríkisstjórn án minnsta til-
lits til annarra flokka.
Þetta er þróunin sem aftur-
haldið i Framsóknarflokknum
orsakar með afstöðu sinni og
stefnu. Eysteinn Jónsson og
nánustu samstarfsmenn hans í
Framsóknarflokknum eru með
stefnu sinni og starfsemi bein-
línis að hlaða undir alræðisvald
íhaldsins og fórna Framsókn-
arflokknum á altari þess.
Gegn þessu þurfa heiðarlegir
vinstri menn í Framsóknar-
flokknum að rísa áður en það
er um seinan. Ráðið er að sam-
eina öll vinstri öfl í eina fylk-
ingu og gera þannig einræðis-
drauma ihaldsins að engu. Sú
sameining má undir engum
kringumstæðum stranda á örfá-
um mönnum, sem eru nátengd-
ir svartasta afturhaldi landsins
og raunverulega í þjónustu í-
haldsins.
Þann 14. sept. s.l. las Bene-
dikt Guðmundsson grein í
Þjóðviljanum og botnaði lítt
sem ekkert í. Grein þessi varð
honum tilefni til skrifa 1. nóv.
og honum fer sem mörgum
trúboðanum í baráttu við villu-
trú, heilagur sannfæringar-
kraftur verður allri rökvísi yf-
irsterkari. Hann er orðinn hel-
blár og búinn að taka sér
penna í hönd löngu áður en
hann hefur vegið og metið rök-
semdir villutrúarmannsins, eða
þá hann skilur ekkert í þeim.
„Listin er leikfang manns-
andans“ las Benedikt og á varla
orð yfir svo kapítalíska léttúð.
Kapitalistar leika sér alla ævi,
alþýðan ekki nema til 16 ára
aldurs. Benedikt er víst mik-
ill alvörumaður. En hvað ætlar
hann annars að gera við frí-
tíma sinn þegar 40 stunda
vinnuvikan er orðin að raun-
veruleika? Maðurinn verður
líklega að fara að læra að
leika sér á ný. þ>að er álita-
mál hvort maður sem hefur
misst hæfileikann til þess að
leika sér sé ekki orðinn full-
orðnari en hollt sé, hvað sem
efnahag hans líður. Benedikt
fer á hundavaði út í stjóm-
málasögu seinustu 160 ára eða
svo, reynir að tengja hana list-
sögu en fer á handahlaupum
út í annað áður en hann kem-
ur með nokkuð raunhæft. Með
byltingunni 1789 segir hann að
Frakkar hafi tekið forustuna
á sviði íista og menningarmála.
Hann er víst höfundur þeirrar
söguskoðunar. Frakkar höfðu
forustu í menningarmálum
löngu fyrir byltinguna þrátt
fyrir aila kóngana. Það mætti
nefna Voltaire, Rousseau,
Vatteau og marga fleiri, enn-
fremur að franskra áhrifa gæt-
ir í okkar ágætu Njálu. Hvorki
kóngar né kapítalistar geta
stöðvað hjól menningarinnar
því að lífið er þrátt fyrir allt
sterkara en dauðinn. Annars er
það ekki hlutverk mitt að veita
Benedikt undirstöðu i gagn-
fræðaskólamennt hér á síðum
Þjóðviljans. En ekki sakar þótt
getið sé, að upp úr byltingunni
reis einn maður að nafni David
og er talinn höfundur klassis-
ismans. Tók við tímabil með af-
brigðum fáskrúðugt svo að
fárra er getið utan Davids eins
svo merkilegur sem hann var
nú. Myndlist fór ekki að blakta
aftur fyrr en með rómantíkinni
og Delacroix. Um likt leyti varð
byltingin 1848. Þessar byltingar
eru upphaf að þjóðfélagshátt-
um nútímans. Annarri fylgdu
breytingar á list til hins verra,
hinni til hins betra. Stjórn-
málaþróun og myndlistarþró-
un fylgjast hreint ekki alltaf
að. Mestu byltingar í myndlist
hafa gjarnan orðið þegar allt
var í kyrrstöðu að kalla á sviði
stjórnmála. Impressíónisminn er
eitt dæmi. Benedikt segir að
list hinna „borgaralegu lífsvið-
horfa“ hafi náð hámarki um
aldamótin síðustu. það eru að
vísu fleiri en ég sem hafa hald-
ið að borgarastéttin hafi þá
þegar verið orðin illa haldin
af uppdráttarsýki enda þótt
hún hjari enn' í dag og varla
um hámark að ræða þar sem
löngu er farið að halla undan
fæti. En málaralist stóð með
miklum blóma um aldamót, ekki
fyrir tilstilli borgaralegra lífs-
viðhorfa heldur þrátt fyrir þau.
Og þeir listamenn áttu í jafn
miklum brösum við þröngsýna
benedikta samtíðar sinnar og
abstraktlistamenn í dag. Ég
ætla ekki að elta Benedikt út i
„abstrakt bókmenntir", hef
enda aldrei á þær minnzt, þótt
honum hafi einhvernveginn
sýnzt svo, en það er ekki nema
eitt af mörgu sem hann hefur
misskilið.
Hann lætur fljúga einhverja
merkilegustu hugmynd sem ég
hef séð lengi: minnimáttar-
kennd gagnvart Ijósmyndavél,
og hefur líklega engum dottið
neitt jafn snjallt í hug síðan
Freud „fann upp komplexana“.
Hann ætlar mér svo „abstrakt"
komplex. Ég drap á að sovét-
málarar virtust hafa gefizt
upp fyrir þessari vél en dró
engan veginn í eía jafn aug-
ljósa staðreynd og þá að ljós-
mynd og málverk eru „tvö
listform“.
Og svo um myndbyggingu.
Þróun hennar má lesa gegn um
listsögu nokkurra árþúsunda
og fer ekki milli mála að
hún er hinn rauði þráður og
uppistaða í viðfangsefnum lista-
manna allra tíma. Engan hefði
órað fyrir að á íslandi mundi
fæðast maður þess umkominn
að afskrifa þetta allt með einu
pennastriki. En það dugir víst
ekki að deila við dómarann.
Á íslandi er risinn upp lítill
hópur einskonar kjarnorku-
kommúnista. „L’état, ce moi“,
ríkið það er ég, sagði kóngur-
inn. Alþýðan, það er ég, segja
þessir einbeittu menn. þægar
þeim dettur í hug abstraktmál-
ari er sem þeir sjái óðar fyrir
sér nábleikan mannhatara á kafi
í köngulóarvefjum uppi á hana-
bjálka í ósátt við allt nema ef
til vill kapitalista. Samkvæmt
paragraff la í kokkabókinni:
Allt sem Ég fæ ekki skilið er
á móti alþýðunni og hlýtur
þess vegna að vera runnið und-
an rifjum kapítalista. Þeir
sem halda að þeir séu svona
langt til vinstri segja: abstrakt-
kapitalistar (á vist við um Ás-
mund Sveinsson), þeir hinum
megin við girðinguna segja:
abstraktkommúnistar (á víst
við um Valtý Stefánsson).
Hvort eiga abstraktmenn að
gráta eða hlæja?
Þessu landi hefur undanfar-
ið verið stjórnað af svindlurum,
föðurlandssvikurum, og þegar
bezt lætur, kjánum sem halda
að þeir séu að gera rétt, Fyrir
tilstilli hvers halda slíkir menn
um stjórnvölinn? Er það ekki
alþýða þessa lands sem kýs sér
þá fyrir leiðtoga ár eftir ár?
Hvers vegna? Vegna þess að
hún er villuráfandi, þótt sósíal-
istar gangi manna bezt fram í
að leiða hana frá villu síns
vegar. Að segja alþýðunni að
hún viti eitthvað sem hún veit
ekki er lýðskrum, hvort sem
um list, stjórnmál eða annað
er að ræða.
Þorri manna á íslandi, ríkir
sem fátækir, ber næsta yfir-
borðslegt skynbragð á mynd-
list og liggja til þess margar
orsakir. Ein er sú að mynd-
list hafði ekki skilyrði til að
festa hér rætur í þeim skiln-
ingi sem á við meginlandið,
að minnsta kosti ekki síðan í
pápisku. Við fengum því ekkert
í arf frá forfeðrunum, og það
litla sem kann að hafa verið
til er brotið og týnt.
Alþýðulist (folkekunst) var
eina tjáningarformið en alþýðu-
listin á sér hliðstæður i öllum
löndum. Hún fer eigin götur,
ekki háð stökkbreytingum, er
sameign án framúrskarandi
einstaklinga og hefur oft haft
mikil áhrif á hina svokölluðu
æðri list. Hefði alþýðulistin
þróazt órofin fram á þennan
dag væri alþýða manna, svo og
listamenn, eflaust betur sett.
En því miður fór ekki svo.
Reykvíkingar og aðrir bæja-
búar á íslandi eru sveitamenn
sem hafa flosnað upp. þ>eir eru
hreint ekki ennþá hagvanir í
hinum nýju heimkynnum.
Heima í sveitinni skildu þeir
eftir ýmis menningarverðmæti
án þess að höndla neitt í stað-
inn. Þeir skildu eftir rúmfjalir,
aska, myndvefnað, spæni og
aðra kjörgripi og fengu sér
verksmiðjuvarning. Það sem
varðveitzt hefur af þessum
gripum ber þess vott hve glöggt
formskyn þessara bænda hef-
ur verið. Vandfundinn er sá
maður sem ekki skynjar hina
„Komposition“ eftir Eirík Smith. „Þeir sem ekki mega heyra
á abstralctlist minnzt, Iáta glaðir inála íbúðir sínar undir bein-
lun áhrifuin frá abstralctmálurum“.
einföldu byggingu i ferskeytlu,
jafnvel dróttkveðinni visu þótt
hann botni annars kannski
ekkert í henni og kunni ekkert,
í bragðfræði. Þetta er kallað
að hafa brageyra, En þann
hinn sama vantar gjarna sams-
konar tilfinningu fyrir einfaldri
byggingu í myndlist, vantar
þar sem sé „brageyra". Bónd-
inn flutti bókmenntirnar með
sér á mölina, þar sem þær
náðu að festa rætur, góðu heilli.
Líklega eiga þær eftir að værða
okkur til lífs, eins og svo
oft áður, nú þegar skellur í
skoltunum í amerískum krókó-
díl á hlaðvarpanum hjá okkur.
Myndlist alþýðunnar lifði því
miður ekki af þennan þjóð-
flutning og verst er að hún
leið einnig undir lok í sveit-
unum.
íslendingum er þannig nokk-
ur vorkunn þótt ekki hafi
þroskað' myndlistarskyn. Mér
hefur alla jafnan fundizt sjó-
menn og verkamenn fremur
hleypidómalausir. þeir viður-
kenna fúslega þegar þeir eru
vankunnandi á einhverjum
sviðum, og þar sem heldur er
fátítt að þeir hafi efnahags-
lega aðstöðu eða tíma aflögu
til þess að sökkva sér niður
í listir, láta þeir gjarnan mál-
in liggja milli hluta.
Koma tímar koma ráð, heil-
brigður lífskraftur ásamt
hleypidómaleysi gerir að verk-
um að ekki er vonlaust með
þetta fólk. Það kann áltént
listina að vera manneskjur.
Öllu verri viðureignar er hin
hálfmenntaða milli- og yfirstétt.
f>að fólk heldur gjarnan að
það sé sjálfsagður dómari í
skjóli þekkingarhrafls. Þeir eru
búnir að halda svp á lofti al-
þýðumenntun sinni, að mæti
þeir einhverju ofar skilningi.
sínum verða þeir snakillir og
snúast eins og ljón til varnar
— miðlungsmennskan skal
standa. þ>eim kjamorkumönn-
um verður tíðrætt um borgara
og borgarastétt, sem þeir hafa
lesið eitthvað um í útlenáum
fræðiritum. Með orðinu borgari
afgreiða þeir fyrirhafnarlaust
jafnvel samherja sína í pótitík,
ef þeir hafa að einhverju íeyti
skoðanir sem þeir eru fráhverf-
ir. Það er næsta hjákátlegt að
tala um borgara á íslándi.
Að visu er hér fólk nýkomið
úr sveit, sem hefur áskotnazt
talsvert af skotsilfri og gjarnan
vill tileinka sér siðu og háttu
borgarastéttar álfunnar, er. ár-
angurinn orðið misjafn. Oft
eru tilraunir þess til eftiröpun-
ar á borgaralegri siðfágun
næsta broslegar. Hinir nýriku
„borgarar" kaupa t. d. 10 þús-
und króna pelsa á kerlingar
sínar og kóróna síðan verkið
með plasteyrnalokkum á sex
pens. Sumir úr þessum hóp eru
kallaðir hámenntaðir, en sýna
það aftur og aftur í verki að
þeir eru analfabetar i flestu er
lýtur að menningarmálum.
Ljóst dæmi er hringlandinn á
háskólalóðinni, hasablaðaindí-
áninn við Aðalstræti og nú sein-
ast þessi bastarður sem þeir
ætla að fara að steypa austur
í Skálholti.
Borgarastétt álfunnar gat
státað af menningu og er það
meira en sagt verður um kapí-
talistana arftaka hennar. Kapi-
talistar hér eru aftur ósvikn-
ir.
Framh. á 10. síSti