Þjóðviljinn - 18.12.1955, Side 9

Þjóðviljinn - 18.12.1955, Side 9
Sunnudagur '18. desember 1955 — ÞJÓÐVILJINN — (9 v.■■■■■■■■»-•; Flatneskjiileg ferðabók ÞaS sem vmdurinn sagði Stefán Jónsson: HLUSTAÐ Á VINDINN. Tólf sögur. — 221 blaðsíða. — Isafoldar- prentsmiðja 1935. Hverju hvíslar blásandi vindurinn i eyra skáldsins? Þar er fremst Skugginn, sagan af hinu undarlega 'háttemi lítils drengs sem finnur á sér að eitthvað ein- fkennilegt hefur gerzt í bænum: amma hans var að deyja — og sagan af baráttu föður og stjúpu, innbyrðis og um drenginn. Þar er sagan Dans, af drengnum sem verður viti sínu fjær af afbrýði og hefur styrjöld gegn næsta umhverfi sínu og sjálfum sér. Þar er Eftirmáli, sagan af ríka mann- inum volduga sem kemur heim í gamla þorpið sitt eftir hálrrar aldar uppgang í út- landinu, heldur að hann sé mikill maður, enda allir boðn- of og búnir að vegsama hann, en kemst að raun um sann- leikann á fundi gamallar konu sem hann þekkti unga stúlku. Lágt mælir vindurinn, og ekki er öllum gefið að skilja mál hans. Og lágt talar Stef- án Jónsson: maður þarf að leggja eyrun við til að missa ekki af neinu. Sögur hans eru ekki fremur en fyrri dag- inn af voveiflegum atburðum, eða þeim tíðindum sem grein- ir frá í blöðum, eða þeim mál- um sem rædd eru á Alþingi. Sögur hans eru af sálinni: viðbrögðum hjartans, sefans sorg. Misjafnar eru þessar sögur, og þó er ég ekki til þess kjörinn að gefa þeim einkunnir, hverri um sig. En hins skyldi spurt: hver ís- lenzkur höfundur er nær- færnari um sálina en Stefán Jónsson- Eru aðrir öllu rat- vísari heimagangar í hugskot- unum og launkofunum? Þar er ein saga sem heitir Vitið sigrar. Það er gaman- saga, nærri því skrítla, og verður í heild ekki talin þung á metunum. En bygging sög- unnar er alger; og þó hún sé gamansaga eru í henni hár- nákvæmar lýsingar á andlegu ásigkomulagi tveggja pilta sem ung stúlka héfur heimsótt. Það er aðeins á færi skyggnra listamanna að skrifa samtöl eins og þau sem fara fram milli drengjanna í tjaldinu. Lok sögunnar eru einnig dæmi um hina undirfurðulegu stíl- gáfu höfundar. Sá sem í sögu- lok man loforðið á blaðsíðu 47 skilur snilld síðustu setn- ingarinnar; sá sem hefur gleymt því veit ekki hvaðan á sig stendur veðrið: þannig þarf ætíð að lesa þessar sög- ur með mikilli gát. Þær leyna á sér. Það er einmitt eitt helzta stíleinkenni höfundar að skírskota á síðari blaðsíðu til einhvers sem segir á hinni fyrri. Annað einkenni stílsins er hin óbeina framsetning, í ætt við útilokunaraðferð rök- fræðinnar. Um það er upphaf einnar sögunnar skýrt dæmi: „Þegar ekkert annað var að gera, sat hún við gluggann og horfði á fólkið á götunni fyrir neðan.vÞað var oft ekk- ert annað að gera.“ Og hvað er þetta annað en stílsnilld: „— Segðu mér eitt, Snorri. Segðu mér alveg eins og er. Er ég lagleg ? Hann sagði henni eins og var.“ Hitt getur komið fyrir að lesandanum finnist sagan ekki án .Joíisson öll, þegar höfundur setur endapunktinn — hún sé ekki sjálfstæð listheild. Þannig fæ ég ekki skilið dýpri merkingu þeirra orða sem eiginmaðurinn mælir seinast á öftustu síðu bókarinnar; — er ekki sagan hespuð af án þess efni hennar séu gerð full skil? Á sama hátt kann ég ekki að meta niðurlag Eftirmála; yfirleitt er heldur óþægilegt að láta karlmenn gráta í skáldskap. Tvær sögur í þessu safni eru skrifaðar öllu hvassari penna og meinlegra háði en Stefán Jónsson hefur áður beitt, svo ég muni: hin póli- tíska saga Svar við bréfi og hin miskunnarlausa húðf letting unga mannsins sem ætlar sér að komast áfram, í lengstu sögunni: Eitt par fram .... í öllum sögum Stefáns Jónssonar eru verðmætir hlut- ir, er bera skáldskapargáfu hans trútt vitni. Jafnvel í þeim sögum hans, sem kunna að teljast vanheppnaðar sem heild, glitrar hvarvetna á gullið: mannþekkingu, sál- skynjun, mannlegan sannleik. Hitt er vafalaust að þjóð hans hefur ekki ennþá lærzt að meta þetta skáld sitt að verðleikum. Ástæðan mun sú ein að það er meiri vandi að lesa Stefán Jónsson en aðra höfunda flesta. Mönnum er vist ekki sérlega lagið nú á dögum að stilla strengi hjarta síns til samræmis við hinn lága, innilega og sannmann- lega klið sem einkennir verk hans. Sá kliður mun þó halda áfram að dýpka og skírast þegar hljóðnað 'liefur um ýmsa þá sem nú láta hærra. B. B. FRÉTTIR AF EKSKUM BÖKAMARKABI csga um sogu MAN ON HIS PAST The Study of the History of Hisfc- orical Scholarship. By Herbert Buttcrfield. Cambridge Uni- versity Press. 22s. 6d. ------------------- ÁT Settur hefur verið á stofn sjóður við Queen’s-háskólann í Belfast, sem verja skal til að standa undir. kostnaði af árlegum fyrirlestrum um sagnfræði. Þá fyrstu flutti Herbert Butterfield, prófessor í Cambridge, en hann þykir einn færasti sagnfræðingur Bretlands, þótt hann hafi get- ið sér meira orð fyrir gagn- rýni á verkum annarra sagn- fræðinga og almennar sögu- legar ritgerðir en sem sögu- ritari. Fyrirlestraflokkur Butter- fields hefur nú verið gefinn út í bókarformi. Butterfield ræðir um þiróun sagnfræðinn- ar síðustu tvær aldirnar. 1 ritdómi í Obgerver 13. nóvem- ber 1955 segir Arnold Toyn- bee að skilgreina megi efni fyrirlestranna sem: „Álit Vesturlandamannsins á síðari hluta Nýju aldarinnar á for- tíð sinni: Athugun á sögu sagnfræðinnar við Háskólann í Göttingen og aðra háskóla á Vesturlöndum frá því um það bil 1760 að kristnu tíma- tali“. Butterfield heldur því fram að sagnfræðin hafi ekki að öllu leyti tekið framförum á þessu tímabili. Sérgreining og sérhæfing hafa færzt i vöxt með þeim afleiðingum að þeir, sem stundað hafa sagnfræði- nám, líta á sig sem sérfræð- inga, aðra sem einungis „á- hugamenn". Vaxandi alúð við rannsókn og gagnrýni heim- ilda, þessi tvö skilyrði hald- góðrar söguritunar, eru oft naumast lengur tæki í hönd- um söguritarans, heldur hafa í stað þess hafizt til öndvegis, eru orðin markmið í sjálfu sér. Trén skyggja á skóginn. Og skráning sögunnar hefur smám saman komizt í hendur manna, sem hafa reynslu af litlu öðru en fræðum sínum. Sagan sýnir aftur á móti, að meðal þeirra sem bezt hafa skráð söguna eru menn, er þekkt hafa af eigin raun þjóð- mál einhvers konar. Og enn- fremur, að mörgum sagnfræð- ingum nútímans hættir til í umönnun um tækni sína að gleyma megin viðfangsefni sagnfræðinnar, hreyfingarlög- málum sögunnar, framvindu og þiróun: „Þegar öllu er á botninn hvolft, fást skáld, spámenn, höfundar skáldsagna og leikrita við æðri verkefni en ,tæknilegir‘ sagnfræðingar, þar sem þeir endurskapa lífið í heild sinni“. — alterego. Vilbergur Júlíusson. Austur til Ástralíu. Ferðasaga. — Setberg. 286 blaðsíður. Því verður víst ekki móti mælt, að Vilbergur Júlíusson hafi komið til Ástralíu, en þess sér raunalega lítil merki í þeim helmingi bókar hans sem um landið fjallar. Flesta kaflana um hið fjarlæga land hefði hann eins vel getað sam- ið með sæmilegan bókakost . við höndina, án þess að yfir- gefa ísland nokkru sinni. Þarna er saman kominn ýmis- legur fróðleikur um Ástralíu, af því tagi sem finna má í hverri góðri alfræðibók. Skýrt er frá fundi landsins, land- námi, atvinnuvegum, menn- ingarlífi, frumbyggjunum, ástralskri náttúru og ýmsu öðru. Til ferðabókar verður að gera meiri kröfur en að þar sé hrúgað saman sundurlaus- um fróðleiksmolum. Lesand- inn ætlast til þess af höf- undinum að hann fái fyrir milligöngu hans að lifa með nokkrum hætti framandi veru- leika. Vilbergur Júlíusson er ekki gæddur þeirri gáfu góðs ferðabókahöfundar að þeim sem skyggnist undir hönd hans gefi sýn í gegnum holt og hæðir og hnöttinn okkar. Þeir sem bók hans lesa fræð- ast vafalaust flestir um ýmis- legt sem þeir vissu ekki áður, en það er að mestu þurr fróð- leikur, lýsing utanfrá en ekki lifandi reynsla innanfrá. Helmingur bókarinnar fjall- ar um ferð höfundar frá London til Ástralíu, og þar reynir hann víða að gefa frá- sögninni líf og reisn, skapa lifandi myndir af samferða- fólkinu og lífinu um borð í stórskipinu. Því miður verður það lítið annað en tilferðin Frásögnin er sundurlaus, víð ast flatneskjuleg og sumstað- ar afkáraleg. Hér skulu til- færð örfá dæmi af mörgum Strax á fyrstu síðunni talar höfundur um það, hvernig garðyrkjumenn „rétta við hinn beinabera gróður" eftir vorhret í London. Hann get- ur þess að á skipinu hafi ver- ið „seldir áfengir drykkir og bjór“. Fyrr má nú vera svol- inn, sem ekki telur bjór til áfengra drykkja. Þá ræðir hann um að „Nelson ...... sendi sitt fræga skeyti“, nærri öld áður en loftskeytin komu til sögunnar. Úlfaldann kallar hann „bjargvætt eyðimerkur- innar“. Hann telur Nýja Sjá- land „á sömu breiddargráðu og Frakkland". Fólkið í Ástralíu er að dómi höfundar „blátt áfram og opið við fyrstu kynni“. Lesendur hljóta að taka undir þegar þeir rekast á þessa snjöllu setningu: „Það setti óhug að okkur við að heyra svona óg- urlegar hugsanir." Það versta við bókina er þó enn ótalið, mállýtin og málvillurnar. Vilbergur Júlíus- OG BÆKURNAR FÁST í Bókabúð Máls og menningar son er kennari og mikilyirkur barnabókahöfundur, en i eftir Austur til Ástralíu að dæma getur hann varla talizt sendi- bréfsfær. Bókin úir og grúir af slettum úr ensku og dönsku. „Stúlka um tvítugt hafði alveg brotnað saman“, segir hann í lýsingu á brott- förinni :"rá London. Honum verður tíðrætt um „mann- skapinn“, kvartar yfir að eng- inn kunningja sinna um borð hafi „slegið til“, talar um að „finna út hvað leyfilegt er“ og hneykslast á þeim sem „hella í sig fleiri lítrum af bjór.“ Sumar sletturnár eru óskiljanlegar, svo sem þegar sagt er að háskóli sé „eini fríi háskólinn I Ástralíu“. Þessi uppfræðari æskulýðsins veit ekki hvers kyns orðið fót- ur er („hafa framfætur svo að segja jafnlangar afturfót- unum“) og ruglaát í fölltrm í einföldustu orðasamböndúm („Háum upphæðum er veitt til verðlauna“). Pi’ýði þessarar bókar eru góðar og vel prentaðar mynd- ir. I þeim hópi er ein höf- undi til lítils sóma. Ilann læt- ur oft í ljós samúð sína með fátækri og lítilsvirtri ’ alþýðu landanna sem hann fer um, en hefur þó geð í sér til að láta. afdurhniginn Ceylonbúa, horaðan og tötralegan, d.raga sinn unga og sællega búk á sjálfum sér um götur Gblom- bo í tvíhjóla vagni, láta t.aka af sér mynd í þessu farar- tæki og birta hana síðan í bókinni. Þau undur hafa gerzt ,að einn mikilvirkasti ritdómari Vilberg'Ui• Júiíusson hérlendis birti ritdóm um Austur til Ástralíu í fíokks- blaði höfundar og hóf bókiaa þar til skýjanna. Hún „heíur bókmenntalegt gildi auk þess sem hún er stórfróðleg og skemmtileg", höfundur „myndi áreiðanlega frægur orðinn og ríkur, ef hann hefði ritað þessa bók á tungu stórþjóð- ar“ og hann hefur áuðgað bókmenntir með „gagnmerkri ferðasögu sem lengi mun vlð brugðið“. Slíkt fleipur' sem þetta sætir furðu, ekki sízt vegna þess að ritdómárinn kveður oít upp stranga og jafnvel óbilgjarna dóma um góð verk hinna snjöllustu og vandvirkustu liöfunda. Vægi- legasta skýringin á skrifi hans um bók Vilbergs er sú, að hann hafi ekki gefið sér tíma til að lesa hana eh"farið eftir sögusögnum óhlutýándra . :.manna. — M. T. Ó. ' m[‘

x

Þjóðviljinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.