Þjóðviljinn - 24.12.1955, Blaðsíða 5

Laugardagur 24. desember 1955 — ÞJÓÐVILJINN — (21
Hvað seffir sólin?
Frá fyrstu tíð hafa
mennirnir fylgzt með
gangi himintunglanna,
sólarinnar, mánans og
hinna blikandi stjarna.
Þeir hafa tignað þau
sem guði, musteri hafa
verið helguð þeim og
Mynd tekin af sólinni við
alg'eran sólmyrkva. Tungl-
ið skyggir á sólina, en
geislabaugurinn umhverfis
hana, sem klallaður er kór-
óna, sést greinilega. Þessi
geislabaugur stafar af
kjarnorkusprengingum á
yfirborði sólarinnar.
þau hafa verið notuð til
að marka rás tímans.
Menn hafa gert sér
margar hugmyndir um
hvernig heimurinn væri
byggður. Þeir hugðu að
sjálfsögðu í fyrstu að
himinninn væri eins og
hjálmur sem hvelfdist
yfir jörðina og í gegn-
um skini ljósið frá
stjörnunum, en þeir áttu
erfiðara með að koma
sól og mána fyrir í þessu
hugmyndakerfi sínu,
höfðu þá skýringu
helzta, að þau væru
dregin yfir hvelfinguna
af vögnum.
Við brosum kannski
að þessum hugmyndum
í dag, við vitum svo
miklu meira! En minnizt
þess að það eru ekki
nema þrjár aldir síðan
sjónaukinn var fundinn
upp. Fyrsti nothæfi
sjónaukinn var smíðaður
af hollenzkum gler-
augnasmið.
Með sjónaukanum gáti
tækjum heyrðust oft
hljóð sem ekki gátu
komið frá jörðu eða
gufuhvolfi hetinar. Þau
hlutu að koma utan úr
geimnum. Nýjar upp-
finningar voru gerðar.
Mjög nákvæm viðtæki
og loftnet voru smíðuð
sem hægt var að hnit-
miða á ákveðna staði
úti í geimnum: útvarps-
kíkirinn var fundinn
upp. Með honum má
,,heyra“ miklu meira og
miklu lengra en sjá má
í öflugasta og langdræg••
asta sjónauka og með
margbrotnum tækjum
má breyta hljóðunum er
Fgrir telpur
og rfrengi
Bangsi borðar morgunmatinn sinn
önnur merki utan úr
geimnum sem eru enn
öflugri og það meira að
segja frá svæðum á him-
inhvelfingunni þar sem
engar stjörnur er að
finna í sjónaukunum. —
Fyrst töldu menn að á
þessum stöðum væru
,,dimmar“ stjörnur sem
gæfu ekki frá sér ljós-
geisla, heldur aðeins þær
raföldur sem útvarpsvið-
tæki geta tekið á móti.
Nú eru menn ekki alveg
Þannig lítur „dimm" 'stjarna út þegar hljóðmerkjun-
um sem hún gefur frá sér hefur verið breytt í ljós-
öldur. Myndin tekin af sovézkum stjörnufræðingum.
berast í ljós sem við
getum séð.
Hvað finnst ykkur um
að nú getum við heyrt
í sólinni? Já, víst er það
ótrúlegt, en samt er það
satt. Við höfum vitað
lengi að geysimikil
geislaverkun er á sólinni
og stafar hún frá vetn-
issprengingum sem þar
eiga sér stað. Það er
hitinn frá þessum
sprengingum sem berst
alla þessa óraleið, 150.
000.000 kílómetra frá
sólinni til jarðar og ger-
ir hana byggilega. Út-
vissir um að þessi hljóð-
merki komi yfirleitt frá
stjörnum, og halda sum-
ir að þau geti hafa átt
upptök sín í sprengingu
sem hafi orðið fyrir
löngu og að stjarna hafi
þá eyðzt með öllu og sé
ekki lengur til, geislarn-
ir frá sprengingunni sem
enn haldi áfram ferð
sinni um himingeiminn
séu einir til vitnis um
endalok stjörnunnar.
Nú vill svo vel til, að
fyrir 900 árum urðu kín-
verskir stjörnufræðing-
ar varir við að ný
stjarna birtist á himin-
hvolfinu og var hún svo
skær að hún sást jafnvel
um bjartan dag. En eft-
ir nokkurn tima hvarf
hún aftur og heíur ekki
sézt síðfin. En einmitt
. frá sama staðnum og
hin.it' : fornu kínversku
, spekingar sögðu stjörn-
una hafa verið heyrast
í dag hljóðmerki í út-
varpskíkjunum. Enginn
vafi er talinn á því að
merkin berist frá þeirri
sprengingu sem varð
fyrir 900 árum. Hvers
vegna sprengingin varð
er enn ekki vitað með
neinni vissu, þó margar
séu tilgáturnar, en sjálf-
sagt tekst stjömufræð-
ingunum með hinum
nýju tækjum sínum að
leysa þá ráðgátu eins og
svo margar aðrar.
Náðu í litina þína og litaðu reitina eins og hér seg-
ir: þeir sem merktir eru með tölustafnum 1 eiga að
vera grænir, 2 bláir, 3 ljósbláir, 4 gulir og 5 rauðir.
M ieikna mann
Þessum línum fylgja
þrjár teikningar, merkt-
ar A, B og C. Maðurinn
á myndunum sést á hlið
á A, að framanverðu á
B og að aftan á C. Tak-
ið eftir að myndunum er
skipt í 8 jöfn bil. Þessi
bil auðvelda okkur að
átta okkur á hve stórir
hinir ýmsu líkamshlut-
ar eiga að vera í hlut-
falli hver við annan.
Þegar teikna á mynd af
manni er ástæða til að
muna eftir þessari skipt-
ingu.
Höfuðið tekur eitt bil,
Hvolpar
i klipu
Látill hvolpur hefur hérna, troðið sér inn í glerkrukku
og kenlst nú ekki út aftur. Hann lítur bænaraugum
á félaga sinn sem horfir á, en hætt er við að hann
geti lítið hjálpað. Það ,fyl.gir ekki myndinni hvernig:
hvolpurinn iitli komst úr þessum háska, en sjálfsagt
hefur maðurinn sem tók myndina komið honum til
hjálpar.
Loftnet til iað taka á móti hljóamerkjum frá sólinni.
menn skyggnzt inn í
dularheima himinhvolfs-
ins og þeir komust að
raun um að jörðin, sem
áður hafði verið talin
miðdepill heimsins var
aðeins örlítið agnarbrot
af hinum ógnarstóra
geim.
En nú megið þið ekki
halda að við vitum allt
um himingeiminn. Því
fer f jarri. Þegar útvarp-
ið hafði verið fundið upp
fyrir ekki alllöngu, tóku
menn eftir því að í við-
varpsviðtækin taka móti
öldum frá þessari
geislaverkun og við get-
um heyrt þær í hátalara
sem urg og sarg sem
ýmist vex eða minnkar.
Útvarps-stjörnufræðing-
ar geta með því að
kanna þessi hljóð aflað
sér vitneskjir um þau
efni sem er að finna á
sólinni og hvaða nátt-
úruviðburðir eiga sér
stað þar.
Hljóðmerki frá sólinni
eru öflug, en það koma
Þéssi litli hvolpur hef-
ur orðið fyrir því slysi
að oddhvassir prjónar
hafa stungizt inn í haus-
inn á honum. Hann
kvaldist mikið þegar
komið var með hann til
dýralæknisins, en lækn-
irinn var fljótur að losa
hvolpinn litla við þessa
„skeggbrodda" og eftir
skamman tíma kenndi
liann sér ekki meins.
Hvolpurinn hér fyrir of-
an horfir á innramm-
aða röntgenmynd sem
tekin var af honum eft-
ir að hann hafði gleypt
stórt kjötbein. örin
bendir á kjötbeinið á
röntgenmyndinni. Dýra-
búkurinn þrjú, og fæt-
urnir fjögur, Handlegg-
urinn fyrir ofan olnboga
eitt og fyrir neðan lika
eitt, hendurnar einnig.
2 / ]
3 1
❖ A
S \ V
6
7 )
öJ (
/=?
Takið eftir að olnboginn
er beint út frá mittinu.
Hafið þessa skiptingu
hugfasta og reynið síð-
an að teikna myndir af
mönnum eftir t.d. ljós-
myndum eða myndum í
blöðum, myndastyttum
eða eftir lifandi fyrir-
myndum, t. d. félögum
ykkar.
læknirinn skar hvolpinn
upp og náði beininu úr
maganum á honum. —
Honum varð ekki meint
af þó litlu munaði að
kjötbeinið yrði banabiti
hans. Beinið er einnig
sýnt á myndinni, fest
við enda á stöng.