Þjóðviljinn - 22.12.1956, Blaðsíða 4

20) — ÞJÓÐVILJINN — Laugardagur 22. desember 1956
„Blágrá min er bezta ær,
hún ber af öllum kindunum
Eg sá hana efst i gœr
upp á ffallatindunum",
Óneitanlega hefur mikið ver-
ið fyrir íslenzku sauðkindinni
hai't síðan land okkar byggðist,
og það jafnvel svo, að líkzt hef-
ur heimskulegri fjarstæðu.
Þetta hefur orðið skáldum yrk-
isefni og er eftirminnilegast
dæmi þegar Bjartur í Sumar-
húsum lagði land undir fót í
leit að heimalningi sínum og
lenti í miklum mannraunum og
æfintýralegum.
En enginn skyldi vera ógæt-
inn í orðum um samskipti
bóndans og sauðkindarinnar
fyrr og síðar, því án þeirra
samskipta hafði þjóðin ekki haft
nokkra lífsmöguleika í landinu.
Hrafna-Plóki gætti ekki að afla
heyjanna vegna veiðiskapar.
Péll búsmali hans um veturinn,
og varð hann fyrir þá sök að
yfirgefa landið.
menta og menníngar með því
að helga sig sagnagerð og leggja
rækt við skáldamál og frásagn-
arstíl — við þá stend ég í
stærri skuld en nokkra menn
aðra. Flestir þeirra stríddu og
dóu í fátæk, ókunnir og virtir
lítt, en ég er afspreingur þeirra
svo snemma föstudagsnætur
að ég næði í gangnafélaga mína
sem fóru að Þverá í Dalsmynni
á fimmtudagskvöldið. En þaðan
var meiningin að ná í tæka tíð
norður á Flateyjardalsheiðina á
föstudagsmorguninn til að hefja
gönguna, sem átti að ljúkast á
einum degi.
Ekki leit vel út með ganga-
veðrið á fimmtudagskvöldið;
var ausandi rigning og mjög
dimmt og svart í lofti. — En
Farið
í
Höfundur greinarinnar:
Olgeir Luthersson bóndi á
Vatnsleysu í Fnjóskadal.
//
r
A
gongur
Flate^inrdolsheiði
í þúsund ár hefur sauðkindin
staðið undir tilveru þjóðarinn-
ar ásamt kúnní og hestinum.
Hún gaf hina hlýju ull sína í
allan fatnað fólksins, mjólkina
í osta, skyr og smér. ketið og
feitina. í annan stað gaf hún
börnunum leikföng: hornin,
leggina og völurnar, og voru
þau áreiðanlega glaðari yfir
þessum gullum sínum en börn
nútímans yfir sínum fjölbreyttu
leikföngum.
Og ekki megum við gleyma
jólunum með tólga-rkertaljós-
um og veizlukosti, sem mest-
megnis var sauðfjárafurðir,
ríkulega skammtaðar þessa há-
tíðisstund.
Sú kynslóð sem í dag byggir
landið, hefði gott af að hugleiða
hvaðan hún er runnin. Nú þykir
allt byggjast á „erlendum
gjaldeyri" — en Nóbelsverð-
launaskáldið, hin dýra eign
þjóðarinnar, var ekki keypt
fyrir hann. Það er vaxið frá
þeirri þjóð, sem þraukaði af
margra alda áþján í landinu
með tilstyrk búsmaians og lét
eftir sig menningarverðmæti
þrátt fyrir allt.
Og skáldið segir:
„Metnaður minn var frá önd-
verðu sá einn að standa ekki
alltof langt að baki meðalgáf-
uðum skáldum og sagnamönn-
um á Islandi, hinum fyrrum
höfundum, sem í mörgu falli
létu ekki einusinni eftir nöfn
sín með verkum sínum og á
sérhverju tímabili þjóðarævinn-
ar sátu uppi að næturlagi víð
litla týru að loknu dagsverki,
oft í köldum torfhreysum og
skrifuðu bækur; — og þó þeim
væri stundum kalt á hendinni,
þá lögðu þeir ekki niður penna
sinn meðan hjartað var heitt.
Við þessa gleymdu menn,
marga hverja nafnlausa, sem
um lángar myrkar aldir ís-
landsbyggðar hlúðu að eldi
og vgrk mín meðl r*okkrum
hætti þeirra verk: ég er það sem
ég er vegna þess hvað þeir
bjuggu í hendur mér“.
Salka Valka hljóp létt-
klædd út í syngjandi vorið
og var ímynd frelsisins. Hún
heyrði lamb jarma og ílýtti
sér niður að hávaðasömum
læknum og fann lítið lamb í
nauðum statt. Hún tók það í
hlýjan faðminn og lagði und-
ir vanga sinn.
Ekki get ég sagt að mig fýsti
neitt í göngur að þessu sinni, en
hér var um skyldustarf að ræða
sem ekki varð umflúið. Þetta
voru aðrar göngur s.l. haust og
hafði ég óskað eftir að þurfa
ekki í fyrstu göngur að þessu
sinni. En ég vildi ekki leggja af
stað fyrr en í síðustu lög og fór
þessvegna ekkert áleiðis í göng-
urnar fýnmtudaginn 22. sept.
eins og venjulegt er, en ætlaði
Jónas vinur minn Árnason
kom um kvöldið í útvarpið og
lífgaði dálítið við tilveruna.
Hann var þá staddur í svarta-
þoku með krókinn sinn útá
Stóra-Skæling.
Stundum hef ég undrazt að
jafn lífrænn maður og Jónas
skuli hafa svona gaman að sái-
arlausum og afsleppum sjávar-
kvikindum, en minnist þá jafn-
framt að hann, hefur einnig
orðið hugfanginn af lífinu til
sveita og ort þar um brag.
Hér eru aðeins tvær vísur:
Hér er hamingja láfsins
hafin á efsta stig.
Krakkar kátir tína
krækiber upp j sig.
Blessað búkollukynið,
af beitinni heim nú snýr.
Á Elliðavatni eru
18 feitar kýr.
og þá skil ég að hann ann líf-
inu jafnt til „sjós og lands.“
Þegar ég hef sofið í 2V2 tíma
hringir klukkan, og nú verð
ég að hafa mig upp úr rúmhlýj-
unni hjá blessaðri konunni
hversu átakanlegt sem það er.
Úti er hætt að rigna en dimmt
í lofti, og myrkrið mjög svart.
Eg fer með ljós í húsið til hest-
anna, beizla þá og set hnakk á
báða svo ég geti verið fljótur
að hafa hestaskipti. Eg á sem
sé tvo hesta: jarpan og brúnan,
duglega og góða gangnahesta,
en dálítið myrkfælna. Þetta eru
sömu klárarnir sem ég reiddi
Jónas á þegar hann kom hér í
sína fyrstu kosningareisu, sæll-
ar minningar.
Síðan legg ég af stað ásamt
hundinum Smala sem ýlfrar og
skelfur af eftirvæntingu. Hann
veit að mikið stendur til þegar
ég legg af stað í úlpu með tvo
hesta, og hann fær að vera með.
Fyrsta áfangann ríð ég á Jarp
og verð að fara nokkuð hratt,
því ég má ekki vera nema
klukkutíma á leiðinni norður
að Þverá — verð að vera kom-
inn þangað kl. fjögur. Eg fer
fyrst meðfram Fnjóská að vest-
an og sækist ferðin strax vel
þó myrkrið sé svo svart að ég
sjái ekki til jarðar ofan af hest-
inum. Síðan þarf ég austur yfir
ána, og þá verð ég að gæta þess
að hundurinn Smali fari ekki
útí ána straummegin við mig
og berist svo undan straumnum
á hestana, því þá mundu þeir
fælast og ég sennilega falla í
ána. En ég sé glytta í hann und-
an straumnum, og þetta er allt í
lagi. Eg kem í land syðst í svo-
nefndan Végeirsstaðahólma, en
hann er kenndur við býlið Vé-
geirsstaði sem þarna er nærri.
Það hefur nú verið i eyði í rúm
30 ár.
Síðan ríð ég norðaustur eftir
holtunum og kem á veginn rétt
norðanvert við Végeirsstaða-
túnið. Þarna standa vegamanna-
tjöld á brekkubarði austan við
veginn, en það er enginn í þeim
því vinnan er hætt. Eg sé móta
fyrir þeim í myrkrinu, af því
þau eru hvít.
Nú er ég kominn á góðan veg
og ég er viss um að ég nái fé-

/ ♦
Höfundur, Jarpur, Brúnn og Smali að leggja af stað í göngur á Flateyjardalsheiði.
lögum mínum á Þverá. En — án
þess að ég skynji nokkra hættu
hafa hestarnir fælzt; þeir taka
feikna viðbragð og snúa við á
veginum. Brúnn slítur sig af
mér og hleypur í spretti suður
veg í þveröfuga átt við það
sem ferðinni er heitið, en ég
berst við að falla ekki af Jarp
og tekst með naumindum að
í'étta mig í hnakknum. Síðan er
ekki um annað að gera en að
fylgja Brún eftir og ég veit
strax að úr þessu verður 5—6
km sprettur sem ekki tilheyrir
þeirri ferð sem ég er að fara í.
■Mér vetrður ærið þungt í
skapi við þetta áfall því ég veit
að ég næ ekki Brún fyrr en við
túnhliðið í Veisuseli, sem er
austan við ána gegnt heimili
mínu. Vegurinn er upphækkað-
ur alla leið og enginn möguleiki
vegna myrkurs að komast út
af honurri og þannig' fram fyrir
Brún. Ég ríð þessvegna til hlið-
ar á veginum og reyni að nálg-
ast Brún, en hann herðir bara
á sér og ég skil ekkert í hvað
hann hleypur óhikað með laf-
andi beizlistauminn.
Eitt sinn er ég kominn mjög
nærri honum og hleypi þá
Jarp svo snöggt sem ég get í
þeirri von að komast fram fyrir
Brún, en hann var fljótur að
átta sig og tók grimman sprett
og varð á undan, en grjótið úr
veginum flaug undan hófum
hans umhverfis mig í myrkr-
inu.
Já, við Veisuselshliðið náði ég
honum og hann var alls ekki
með lafandi tauminn, heldur
hafði hann slegizt utan um háls-
inn á hestinum, þegar hann
rykkti sér lausum, og þvingaði
hann ekki á nokkurn hátt. Báð-
ir klárarnir voru nú spreng-
móðir, en ég flýtti mér á bak
Brún og reið geyst sömu leið
til baka án allrar vorkunnsemi.
Til allrar hamingju hef ég
aldrei verið neitt hjátrúarfull-
ur, því þá hefði ég sennilega
flýtt mér heim yfirkominn af
skelfingu og sagt mínar farir
ekki sléttar, og hætt við þessa
gangnaferð. Ég mundi sem sé
ekki eftir því fyrr en seinna,
að Galdra-Þorgeir bjó á Vé-
geirsstöðum á 18. öld og vakti
þá upp nautið Þorgeirsbola,
sem æddi um og dró húðina á
eftir sér.
Þessvegna hraða ég ferðinni
til baka, án allrar áhyggju af
fornu þjóðsagnarugli, unz ég
kem aftur á þann stað sem hest-
arnir fældust á og allt ætlar að
fara á sömu leið, nema hvað ég
er nú við öllu hinu versta bú-
inn. Hestarnir stinga við fótum
og blása, og nú sé ég örla á
einhverjum jjulgráum, fjanda
rétt framundan á veginum.
Mér tekst að halda hestunum
í skefjum og tekst að þoka
þeim á hlið við þessa þúst, og
þá sé ég hvað þetta er: steypu-
hrærivél, eign vegagerðarinn-
ar, hafði verið sótt vestur fyrir
Fnjóská á bíl kvöldið áður og
skákað þarna upp á veginn.
Litlu síðar kem ég að Böðv-
arsnesi og er Brúnn þá orðinn
svo móður að ég verð að hafa
hestaskipti á ný. Þá sé ég' að
slitnað hefur reiðinn við hnakk-