Þjóðviljinn - 22.12.1956, Blaðsíða 8

24) — ÞJÓÐVILJINN — Laugardagur 22. desember 1956

I'non so ben ridir com’io v’entrai
Tant’era pien di sonno in su auel
punto
Che la ver: e via abbandonai.
(Darite: Inferno, Canto I.)
I.
Næturlífið á Montparnasse á
sér líka píslarvotta. Menn sem
komu með gáfum og hæfileik-
um og logandi af metnaði að
sigra heiminn með listrúnum
og skrifa nafn sitt inn í skyldu-
námsefni framtíðarinnar í skól-
um þeirra landa þar sem reynt
er að gera nemendur kúltíver-
aða með því að kenna þeim
listasögu: ég hef ekki orðið var
þeirrar námsgreinar í íslenzk-
um skólum. En fyrr en þeir
vissu af voru þeir komnir í fé-
lagsskap yfirlætislegra svall-
bræðra sem voru listamenn án
þess að þurfa að skapa nokkra
list og sátu langar nætur skrum-
andi við skál og fögnuðu rís-
andi sól með annarlega glýju
í vökurauðum augum og gengu
reikulir skuggar út í daginn til
að bíða dáðlausir næstu nætur
með sjónhverfingum og skyn-
villum sem urðu keyptar upp úr
flöskunum á kránum. Yfir
marglitum bikurum reis rang-
hverfa ævintýrsins og brá
slönguvað sínum utan um hinn
unga draumhuga og fyrr en
varði hafði limu hans svo fast
reyrða að hann fékk sig ekki
leyst. Sú list sem til stóð að
skapa varð aldrei til, draumur-
inn draup niður af þreyttum
fingrum á gólf kránna, var
kraminn fótsólum svallþrælk-
ara og svallþræla, var sópað
út með því sagi sem er sáldrað
um daga gráa yfir það sem
nóttin leifði fótumtroðið.
Á Montparnasse hlaut enginn
frægari píslardauða en málar-
inn Modigliani vegna þess að
hann skapaði list sem lifir hann
— þrá:t fyrir óreglu hans.
//.
Amadeo Modigliani, ítali,
faðingarstaður: Livorno, hafn-
arborg í Toskanahéraði og
stei'dr r við Tyrrhenska hafið.
Urn þá borg segir í ítarlegum
ferðamannaleiðarvísi um Italíu:
nokkrar klukkustundir nægja
til að skoða borgina.
Hann kom 22 ára gamall til
Parísar árið 1906 og settist fyrst
að á Montmartre. Til Parísar
voru óðum að safnast þeir
listamenn sem voru í fylking-
arbrjósti sinnar kynslóðar og
byltu veldi impressionistanna,
sköpuðu þær hugmyndir og þá
list sem er arfur okkar: þeirrar
kyns'lóðar sem í dag er að
reyna að skapa sér sína heims-
mynd. Picasso kom þangað
fyrsta sinni aldamótaárið frá
Earcelona, hann settist að hjá
skáldinu Max Jacob tveim ár-
um síðar alkominn; þeir komu
hver á fætur öðrum hlýðandi
sömu básúnu sem blés þeim
flestum til Montmartre til að
endurskoða öll listræn verð-
mæti: Braque, Gris, Brancusi,
Dufy, Matisse, Modigliani, Rou-
ault, Vlaminck, Derain, Picasso,
þessir menn eru að rekast hver
á annan um þær mundir í
París ungir og stórhuga og
hyggjast taka öll listvöld í sín-
ar hendur og bylta þeim gömlu
sem eru famir að dotta. Og þá
voru Klee og Kandinsky að
koma fram í Miinchen. Skáldin
Max Jacob og Guillaume Apoll-
inaire stóðu mjög nálægt þess-
um myndlistarmönnum. Flestir
lifðu þeir við lítinn kost, voru
löngum svangir, sumir voru
líka þyrstir, þeir voru til sem
svöluðu þorstanum með meiri
fjálgleik en þeir söddu sitt
hungur ef kostur gerðist. í þeim
hópi lenti Modigliani brátt.
Þegar hann kom til Parísar
fann hann fyrir sér gjörólíkt
umhverfi því sem hann ólst
upp í. Hann kom úr Toskana-
héraði, mestu menningarsýslu á
Ítalíu þaðan sem komu Giotto,
Dante, Michelangelo, Botticelli,
AMADEO MODIGLIANI
Savonarola, Simone Martini og
Englabróðirinn il beato Angel-
ico, og síðast Papini. í ætt hans
var Gyðingablóð og móðurkyn
hans varð rakið til sjálfs Spin-
oza eins mesta heimspekings
Vesturlanda, þetta hafði verið
efnað fólk en fengið fjárhags-
lega brotsjóa á sig. Hann ólst
upp við ljóð Dante og verk
gömlu myndlistarmeistara
Toskanahéraðs og Umbríu sem
hann mat ævinlega framar
öðru. Móðir hans var franskætt-
uð: gáfuð og mikið vel mennt-
uð kona talandi mörg tungumál,
hún lagði sérstaka rækt við
þennan efnilega son sinn. En
tignu Sienamálurum svo sem
Simone Martini og Lorenzetti-
feðgunum, og kannski ekki
síður umbrísku málurunum.
Þessi mikla fortíð var svo yfir-
þyrmandi: Modigliani þótti list-
in heima fyrir vera í spenni-
treyju hefðar, ósjálfstæð og
vanburða í skugganum frá
Renisans (endurreisnartíman-
um). Hann sleit sig lausan og
geystist til Parísar til að láta
lífsloft samtíðarinnar herja á
lungu sin. Það var gjörólíkur
heimur þar sem hann hafnaði á
Montmartre. Meðal ungu lista-
mannanna ríkti eldlegur upp-
reisnarhugur og borgaralegar
ræningjáflokk og er staðráðinn
í að heita maður með mönnum
meðal hinna nýju félaga. Hann
leitaði uppi þá sem báru sig
hvað heimsmannslegast og bar
sig að gerast lagsbróðir þeirra
og reyndi í snárheitum að Vinna
upp það sem á vantaði lífs-
reynslu. Hann varð brátt æði
svallsamur, og gekk á farar-
eyrinn. Skáldið Max Jacob
varð góður. vinur hans þá enda
var Modigliani mikill smekk-
maður á ljóðmenntir og var
gjarnt að fara með ljóð hástöf-
um, stundum á fáránlegustu
augnablikum. Sérstaklega voru
ljóð Dante honum munntöm og
oft heyrðist hann þruma upp úr
Inferno lýsingar frá ferðalagi
skáldsins um undirheima með
feiknstöfum:
Quivi sospiri, pianti ed alti guai
risonavan per l’aer senza sf.elle
che al comminciar ne lagrimai.
Inferno, Canto III.
Picasso var herbergisfélagi
Max Jacobs og Modigliani var
brátt kominn í kynni við gáf-
uðustu listamennina sem háðu
leiftrandi rökdeilur milli þess
sem þeir voru að skapa bylting-
arverk í list sinni sem nú er
orðin klassisk. Eihna þýðingar-
mest fyrir list hans voru kynni
hans við Konstantin Brancusi
myndhöggvara sem var nýlega
kominn frá Rúmeníu og hélt
fyrstu sýningu sina í París árið
sem Modigliani kom þangað,
þá var Brancusi þrítugur og
einn hinna fyrstu myndhöggv-
ara sem kölluðust abstrakt.
Brancusi leitaði frumstæðra
forma: í upphafi var eggið,
kenndi meistari Brancusi. Hann
hafð: svo mikil áhrif á Mondig-
liani að sá siðari vildi nú gerast
myndhöggvari. Modigliani
hreifst af negraskúlptúr og ým-
iskonar frumstæðri list, hann
hann var veikbyggður og
heilsutæpur, hann fór snemma
að mála. Ungur fékk hann
brjóstveiki, þá ferðaðist móðir
hans með hann suður á bóginn
í hlýrra loftslag og það barg
lífi hans. Málari ætlaði hann
að verða og málari varð hann.
Hann gekk á ýmsa myndlistar-
skóla á Ítalíu svo sem í Róm,
Feneyjum og Flórens en gat
aldrei gengið undir ok neinnar
skólaspeki, hann var alltof
sjálfstæður i hugsun og sér-
stæður i tilfinningum sínum
og varð að leita sjálfur að sín-
um yrkingarháttum í myndlist-
inni. En hann var handgenginn
hinum miklu málurum sins
lands frá endurreisnartímanum
eins og Botticelli með músikina
í línunni, og hinum eterísku og
lögmálstöflur voru muldar mél-
inu smærra.
III.
„Fyrstu kynni okkar af þess-
um unga tvítuga manni sem var
gagntekinn háleitum metnaði
voru ekki mjög uppörfandi“,
segir Maurice Raynal sem hefur
látið prenta minningar sínar
um marga listamenn þessa tíma
á Montmartre: „Okkur fannst
hann vera fælinn og alltof
móðgunargjarn. Smám saman
urðum við þess varir að hann
var raunar hjartahlýr og fól í
feimni sinni næstum unglings-
lega tilfinningasemi undir
hrjúfu viðmóti.“
Modigliani fór eins og fín-
legum manni sem er kominn í
En lungun voru of viðkvæm,
hann varð að flýja heim sjúkur
en skaut brátt aftur upp í París
og hélt sig síðan mest að því að
mála og teikna.
IV.
Montparnasse. Þangað fóru
listamennirnir að flykkjast þeg-
ar aðsóknin óx svo mjög á
Montmartre vegna þeirra að
það var orðið' of dýrt fyrir þá
sjálfa að búa þar. Montmartre
varð bæli ævintýraiegra
skemmtanabraskara, saurlifis-
miðlara, vændisfólks og ferða-
mannasvindlara og allskyns
leiguþrjótar og bandíttar höfðu
sina viðsk'ptamiðstöð' og ráða-
gerðabækistöðvar á kránum
kringum Place Pigalle og fyrir-
sát urðu tíð í náttmyrkri, á
kyrrum hliðarstrætum þegar
gleðskaparfólk reikaði út úr
unaðsbólum næturlífsins.
HöggmyncL eftir Modigliani
Stúlkumynd frá 1918
var alveg á móti öllum íeir-
klín'ngum og fannst áhrif Rod-
in hin skaðlegustu, hann vildi
bara höggva í stein. Frá þeim
árum eru nokkrar sérkennileg-
ar höggmyndir eftir Modigliani.
(Jio'i iJílkia
son:
Martyrium á Montparnasse
Hugleiðing vegna Modigliani