Þjóðviljinn - 22.12.1956, Blaðsíða 9

Laugardagur 22. desember 1956 — ÞJÓÐVILJINN — (25
Hverfið var líka undirlagt
fjöldaheimsóknum ferðama-nna
og þeirri starfsemi sem því
fylgir, þá fluttu listamennirnir.
Smám saman varð Montpar-
nasse aðalhverfi listamann-
anna. Þá var blærinn annar en
nú er. Ennþá tíðkuðust hest-
vagnar og eklarnir voru litrik
stétt sem hafði sitt mikilvægi
í skytningi viö skenkiborð veit-
ingahúsa sem ekki voi'u svo
dýrseld að andans menn væru
útlægir þaðan. Hinir fáu þrótt-
litlu leigubílar borgarinnar
voru ekki ennþá í röðum á
miðjum Boulevard Montpar-
nasse að bíða eftir viðskiptum
löngum stundum, þeir höfðu
nóg nær athafnamiðjunni að
stella.
Miðja þessa listamannahverf-
is var þar sem hin mikílláta
stytta Rodin af Balzac stendur
skökk. (Frakkar áttu sína
vatnsberafjendur í félagi sem
hét Socíété des Gens des Lettres
sem gerði þjóð sinni til skamm-
ar að afþakka styttu þá en
aldrei þessu vant kom stjórn-
málamaður og bjargaði málinu
við: það var Clemenceau).
Þarna stóðu veitingahúsin
Dome og Rotonde hvort and-
spænis öðru eins og tvö fjand-
samleg strandvígi að keppa um
að ná til sín tolli af vegfarend-
um með ærandi galdri veiga
sinna og sírenum. Nótt eftir
nótt sátu ýmsir hinna ölkærari
listamanna þessa hverfis og
þrösuðu og þjörkuðu og háðu
endglausar rökskærur fram á
morgun. Stundum fjöruðu þess-
ar ræður út í myrkt og torskilj-
anlegt hjal þegar viðkvæmir
hugirnir voru orðnir allmettað-
ir af órökfræðilegum gufum vé-
fréttarinnar hverrar upp-
sprettulind var áma bruggar-
ans. Og stundum urðu upphlaup
og pústrar af fáránlegustu til-
efnum, spánska skáldið Ramon
Comez de la Serra segir frá
því að hinn mikli mexíkanski
freskómálari Diego Rivera og
Modigliani flugust á út af því
; hvort landslagsmynd ætti rétt
á sér eða ekki í það mund er
' absinthlita morgunbirtuna tók
að drífa yfír heiminn. Pólski
málarinn Kisling lýsti furðu
sinni á efri árum yfir því að
hann og félagar hans hefðu
• haft þrótt til þess að lifa þessu
■ ofsalega lífi. Hann var mikill
vinur Modigliani: Hvernig í
ósköpunum gat maður staðið í
því að koma heim hálffullur um
átta níuleytið á morgnana og
stingá sér í bælið og fara svo á
fætur aftur nokkrum tímum
seinna þegar fyrirsæturnar
komu. Maður skvetti á sig vatni
og fór svo að vinna. Þannig
var það daginn út og inn árum
saman. Vinna fyrripartinn, ótal
gestir seinnipartinn og svo
apéritífar og gleðskapur sem
stóð fram á næsta morgun,
segir Kisling um tilveruform
sem fleiri listamannanna sættu.
Drykkjan hefst með flugeld-
um og andríki en fyrir mörgum
endar hún í ömurlegasta and-
leysi og fjötrum og þrældómi.
Á þeim árum könnuðust
margir við Modigliani á Mont-
parnasse. Hann var æ tíðari
gestur kránna og oft fór mikið
fyrir honum, Stundum var hann
í slagtogi með Utrillo. Hann
þótti stoltur og drembilátur og
vakti oft til andúðar á sér með
hrokafullri framkomu. Jafnvel
vinir hans kvörtuðu undan því
hve erfitt væri að umgangast
hann þegar hann hafði drukkið.
Fáir vissu að undir grímunni
var ofurnæm viðkvæmni sem
jafnvel jaðraði við móðursýki:
kannskil var þetta útrás úr
brennandi virki.
Þegar ModigJiani vildi það
við hafa gat hann verið allra
manna mest heillandi og hrifið
þá sem hann kærði sig um
með gáfum sínum mælsku og
andríki og glæsileik.. Ég hef
engan mann heyrt tala eins fal-
lega og Modigliani, sagði góður
vinur hans. Hann var fullur af
skáldskap og fegurð en stund-
um var eins og andskotinn hlypi
í hann. Þá voru fáir sem gátu
tjónkað við hann. Það var helzt
Zoborofski.
Hver var þessi Zoborofski?
Hann var pólskur og hafði
ætlað sér að verða skáld. En
nú var hann kominn á Mont-
parnasse og lifði við þröngan
kost en ef hann eignaðist pen-
inga notaði hann þá til að kaupa
málverk af ýmsum litt þekktum
listamönnum sem hann trúði á.
Helztur þeirra var Modigliani.
Vinátta þeirra var náin og
Modigliani tók stundum orð
Zoborofskis til greina þegar
hann vildi ekki hlusta á aðra.
En það var erfitt að koma þess-
um málverkum í verð. Einu
sinni var Modigliani svo reiður
að hann tók málverk sem hon-
um tókst ekki að selja því verði
hann bað aldrei um neitt, hann
heimtaði stundum. Hann vissi
vel af gáfum sínum og hæfi-
leikum. Hann vissi líka að hann
var dauðadæmdur af berklun-
um. Hann vildi að hið stutta líf
yrði ákaft og sterkt líf. Une vie
bréve mais intense segir mynd-
höggvarinn Lipschitz að hann
hafi oft talað um við sig. Jacqu-
es Lipschitz er einn frægasti
myndhöggvari hins svonefnda
Parísarskóla, pólskur að upp-
runa, hann hefur gefið út bók
um Modigliani. Hann talar um
Modigliani í samanburði við
auðuga og fyrirferðarmikla list
langrar ævi Michelangelo eð'a
Titiano: Lif Modigliani hafi ver-
ið sem eitt leiftur snilli. Mod-
igliani fór eins og halastjarna
um listhimin Parísar. Áður en
nokkur gat áttað sig var hann
allur.
Háttarlag Modigliani hlaut að
enda með ósköpum. Undir lok-
in er hann allur á valdi eiturs.
Alkóhólið dugir honum ekki.
Nú notar hann líka hassisch og
yfirleitt flest eitur sem hann
nær í.
Ðæmdur maður að nafni Mod-
igliani gengur á milli kránna
og heimtar peninga til að drekka
fyrir. Hann kemur úfinn og ill-
ur, sezt þar sem honum sýn-
ist, teiknar þann sem honum
sýnist, fleygir teikningunni á
borðið, skipar þjóninum að færa
sér drykk, skipar fyrirsáta sín-
um að borga.
Hann hrapar neðar og neðar.
Augun verða rauð eins og log-
Olíumálverk af Jean Cocteau
og eldflaug úr hæðum niður til
helvítis leiðsagnarlaust og einn
og dæmdur þangað sem hann
hafði áður ferðast með Dante.
Þeir sem er bezt til hans
reyna árangurslaust að ná hon-
um út úr þessu sjálfseyðingar-
fári. Fylgikona hans bíður í
vinnustofunni í Rue de la
Grande Chaumiére með litla
dóttur þeirra og er ófrísk aft-
ur og veit ekki hvað af hon-
um verður. En hann svamlar
helsár um hafsjóa eiturs; hann
Konumynd, olíumálverk frá 1919.
sem hann vildi hafa (100
franka): gerði gat á strigann,
brá bandspotta í gegn og festi
það upp á salerni eins af helztu
veitingahúsunum. Nokkrum ár-
um síðar seldist mynd eftir
Modigliani fyrir 30 þúsund
dollara í Bandaríkjunum. Þá
var hann dauður. Hálfærður af
hungri var hann að ganga á
milli veitingahúsanna og bjóð-
ast til að teikna menn fyrir
nokkra franka. Hann var si-
teiknandi. Oft svalt hann án
þess vinir hans vissu um það
fyrr en seinna. Hann var svo
stoltur að hann gat ekki þegið
nokkurs manns hjólp ef hann
þóttist finna þef af ölmusu,
andi sár sem aldrei munu gróa;
ljótur og hrakinn velkist hann
eftir ræsinu, oftúlkandi það sem
litla merkingu hefur, þrætandi
og þrasandi, jagandi og nag-
andi, meiðandi og meiddur
sárast sjálfur. Kunningjar hans
fiýja úr fagnaðarsamkomum
sínum á veitingahúsunum þeg-
ar hann birtist til að heimta af
þeim drykk. Honum er sparkað
út í ræsin af þeim veitinga-
stöðum þar sem hann hafði áð-
ur verið konungur og drottnað
með andríki sínu og þrumað yf-
ir hrifnum áheyrendum. Nú er
hann orðinn lassaróni sem vek-
ur fyrrum vinum sínum sárs-
auka: að sjá honum þyrlað eins
æðir um milli veitingahúsanna
stoltur og óþolandi og voðaleg-
ur. Af hverju í ósköpunum læt-
ur maðurinn svona segir públík-
um sem er alveg gáttað. Af
hverju lét hann svona? Hann
var hirtur á götu í ársbyrjun
1920 og fluttur i spitala til að
deyja úr berklum sínum og ó-
reglu. Seinast sagði hann: Cara
Italia. Kæra Ítalía.
VI.
Þá sendu yinir hans skeyti til
cara Italia. Til bróður Modigli-
ani sem var orðinn þingmað-
ur. Hvað á að gera? sögðu þeir.
Hann svaraði með stuttu skeyti:
Jarðið hann eins og fursta.
Já, einmitt, jarðið hann eins
og fursta. Þá rís Montparnasse-
hverfð upp. Listamenn veit-
ingafólk þjónar svallarar vænd-
iskonur smákaupmenn skáld og
fyrirsætur og ég veit ekki hver,
og skutu saman í veglegustu
útför sem sést hefur þar. Ör-
eigar hverfisins skunda að
kaupa sér hvíta líkfylgdar-
hanzka í verzluninni: Hanzkar
handa öllum. Gott ef ekki
gular gammasíur í verzluninni:
Gammasíur handa öllum. Aldrei
hafur athyglisverðari útfar-
arfylking farið um borgina
þvera frá Montparnasse að
kirkjugarðinum Pére Lachaise
þar sem Oscar Wilde undir
minnisvarðanum eftir Epstein
og Kamelíufrúin lágu dauð í
dökkri jörð eins og ort var á
Færeyjum um þann sterka
Gretti. Þar sem fylkingin fór
um þagnaði kliður og skraf og
krár og verzlanir tæmdust,
fólkið horfði þögult á hið sund-
urleita lið flytja sinn hvíta áss
til heljar.
Lögregluþjónar báru hönd að
kaskeiti eins og það væri sjálf-
ur lögreglustjórinn. Ymsir
þeirra höfðu litið á það sem
embættisskyldu að sparka í
hinn iátna meðan hann lifði
þegar þeir rákust á hann
drukk'nn á grúfu á bekkjum
g.angitéittanna eð»a jafj.ivel á
berum götusteininum.
Montparnassé átti nþ sinn
píslarvott. Goð'sögnin var feng-
in handa túristatrekkjurum
hverfisins. ,Nú gátu þeir helt.
órnælt brennivín ofan í ístöðu-
lausa aumingja með því að segja
sögur af hinum goðumlíka
Modigliani. Ennþá geta sumir
þeirra ekki stillt sig um að segia
sem muna hann frá kránum:
II était terrible, celui-lá! Hann
var alveg hræðilegur, þessi
maður. Færra heyrðist talað um
það að hann hafi nokkurn tima
lokað sig :'nni og unnið og urn-
ið og kannski ekki haft að éta.
Framhald á 26. síðu_.