Þjóðviljinn - 14.11.1957, Qupperneq 7

Fimmtudagur 14. nóv. 1957 — ÞJÓÐVILJINN — (7
I
Fjögur skáld á einu fari
Ver hljóð, mín sál
íslenzk úrvalsrit: Fjögur
I'jóðskáld. — 110 + L blað-
síður. — Haones Pétursson
gaf út. — Bókaútgáfa
Menningarsjóðs, Eeykjavík,
1957.
Bókin flvliur „úrval“ úr
Ijóðum fjögurra skálda: Sig-
urðar Sigurðssonar frá Am-
arholti, Jóhanns Sigurjóns-
sonar, Jóhanns Gunnars Sig-
urðssonar og Jónasar Guð-
laugssonar. Ennfremur er all-
löng ritgerð eftir umsjármann
útgáfunnar: Hannes Péturs-
son skáld. Gerir hann þar
grein fyrir „nýrómantíkinni"
og síðan skáldunum fjórum,
hverju í sínu lagi.
Sígurður frá Amarholti
varð elztur þeirra fjórmenn-
inga og orti mest; hans verk
fá líka um tvo fimmtu hluta
af -kvæðarúmi bókarinnar. Jó-
hann Sigurjónsson hlýtur tólf
síður, enda er aðeins valið úr
þeim kvæðum sem hann orti
á íslenzku. Jóhanni Gunnari
Sigurðssyni eru úthlutaðar
tuttugu blaðsíður, Jónasi Guð-
laugssyni nitján.
Eg hef því miður litlar
mætur á „úrvalsritum", en
margir líta upp til þeirra, og
er sjálfsagt að auðsýna þeim
fulla nærgætni. Sjötugsafmæli
Jónasar Guðlaugssonar var á
síðastliðnu sumri, og hefði
mér þótt heildarútgáfa ljóða
hans svipmeira verk en þessi
bók — enda hefur honum ver-
ið minnstur sómi sýndur
þeirra fjórmenninga. Þess er
þó sízt að dyljast, að bókin
flytur eigi lítið af mætum
skáldskap sem fögnuður er að
lesa. Þrír þessara höfunda
dóu svo ungir, að okkur hef-
ur ætíð drejmt að margar
órættar vonir og óunnin af-
rek hafi farið í gröfina með
þeim; þeir munu verða okkur
hugstæðir meðan við kunnum
að sakna. Og einmitt nokkur
Ijóð, sem birtast i Fjórum
Ijóðskáldum, hafa löngu sung-
izt inn i vitund þjóðarinnar
og eru á hvers manns vörum.
Það er óþarfi að verða fyrir
vonbrigðum með bókina.
Eg skal heldur ekki þjarka
við umsjármann útgáfunnar
um kvæðavalið, enda efast ég
ekki um að hann gæti í flest-
um tilfellum fært rök fyrir
mati sínUi Eg sé þó ekki bet-
ur, svona í framhjáhlaupi,
en Gullnálarvísur Sigurðar frá
Arnarhölti séu misheppnuð og
að sama skapi leiðinleg
fyndni; og aldrei hef ég fund-
ið púðrið í gluggakvæði Jó-
hanns Sigurjónssonar, þessum
kynlega hrærigraut mynda og
ósamstæðra líkinga. Það
skyl.di þó aldrei vera, að val-
ið úr Dagsbrún Jónasar Guð-
laugssonar hafi ekki einvörð-
ungu miðazt við skáldskapar-
gildi. ljóðanna, heldur einnig
við það lxvað ætti heima í
„nýrómantísku11 kvæðasafni?
; Fc-rmáli Hanne'sar Péturs-
sonar ér á longum köflum á-
gæta vel skrifaður, vitnisburð-
ur um skáldlega nærfærni og
ljósa hugsun. Langbezt þykir
mér þátturinn um Jóhann
Gunnar Sigurðsson hafa tek-
izt; virðist enda vafalaust,
að höfundur beri til hans
hlýrri hug en hinna þriggja.
Athuganir hans um ræturnar
að skáldskap Jóhanns Gunn-
ars sýnast alveg laukréttar,
og þessi lýsing á hryggð hans
hæfir nákvæmlega í mark:
„Fyrir honum væri grátur í
Ijóði ólistrænn. Næstu skáld á
eftir vilja gráta, og þeirra
mikli harmagrátur verður
tákn, heimshryggðin, ekki per-
sónuleg tjáning hugarfars,
heldur bókmenntafyrirbrigði,
brot úr sjálfum ,,lífstóninum“,
ýmist vilja þau dansa tryll-
ingslega eða setjast niður og
gráta sem mest. Hryggðin er
stöðugur gestur í huga Jó-
hanns, og það er hans eigin
hryggð, en ekki menningar-
andrúmsloft eins og hún varð
skömmu síðar“.
Á öðru leitinu ber formál-
inn því vitni, hve örðugt er
að einkenna hóp skálda bók-
menntalegu lykilorði sem
gangi að verkum þeirra í
heild. Öll eiga þessi fjögur
skáld að vera nýrómantísk;
en þegar til kastanna kemur,
þarf höfundur einatt að slá
vamagla við sínum eigin full-
yrðingum. Á VII. bls. formál-
ans segir að „nýrómantísk
skáld“ hafi dregið „sig í hlé
frá öllu dægurþrasi.... “; en
á XLII. bls. segir að Jónas
Guðlaugsson hafi „nokkra
sérstöðu meðal fjórmenning-
anna“ — hann tók sem sé
„þátt i dægurbaráttunni“. Á
sama hátt er því réttilega
lýst að beztu kvæði Jóhanns
Gunnars hafi átt „rætur í
sjálfu lífi“ hans, persónulegri
reynslu, auk þess sem list
hans jós af lindum fornra
dansa, dró dám af kynngi ís-
lenzkrar þjcðsögu. Menn kom-
ast ekki miklu nær skilningi
á skáldskap hans með þvi áð
fjölyrða um ,,nýrómantískt“
„menningarandrúrrs'oft sem
að nokkru barst hingað á ár-
unum kringum aldamótin“ og
á í öðru oi'ðinu að hafa skap-
að kveðskap f jcrmenninganna
stíl og geðblæ. Jóhann Gunn-
ar sótti listrænt súrefni sitt í
aðrar lindir en þýzkt „menn-
ingarandrúmsloft", sem barst
Jakob Jóh. Smári: Við
djúpar lindir. Kvæði. í—
163 blaðsiður. — Bókaút-
gáfa Menningarsjóðs, —
Reykjaiík, 1957.
Árið sem Jakob Smári varð
fimmtugur, 1939, gaf hann út
þriðju ljóðabók sína: Undir
sól að sjá. Síðan hefur farið
fáum sögum af kveðskap
hans; trúlega hafa flestir í-
myndað sér, að skiptum þeirra
ljóðdísarinnar væri að mestu
lokið. En eftir 18 ár sendir
liann formálalaust frá sér 10
arka ljóðasafn — frumort
kvæði upp á nær 100 blaðsíð-
ur, þýðingar röskar 60 blað-
síður. Ljóðdísin var ekki að-
eins vorgyðja Jakobs Smára;
hún fylgir honum fram á
haust.
Jakob Smári var Ijúft skáld
á fyrri dögum, þótt hann sæti
ekki bekk með höfuðmeistur-
um. Hann kvað af lipurri hag-
mælsku, grómlausu þeli/ inni-
legri tilfinningu; kvæði' hans
buðu af sér einstaklega góðan
þokka, þau voru. ort heilum
huga. , Og hugarfar skáldísins
bregzt ekki í þessu safni
fremur en fyrri daginn; og
mun honum víst ekki þykja
annað lof betra. Hann er einn-
ig sjálfum sér líkur á þann
veg að hann lætur ekki glaum
aldarfarsins leiða hug sinn af-
vega frá lágtónum hjartans,
heldur hlýðir hann þeim og
stillir fiðlu sína til samræmis
við þá. Hin hljóðláta bifan
brjóstsins er aflvaki kvaéða
hans. „Ver hljóð, mín sáT’,
segir hann á einum staö; og
má það kallast kjörorð anda
hans. Hann sér líf i öllum
hlutum, skynjar allt líf sém
eina samræma heild. Sú er
jafnframt vissa hans, túlkuð
í einu kvæðinu af öðru, að
upp komi fegri sól „er þessi
er hnigin". Ljóðum Jakobs
Smára er af þessum sökum
léð æðruleysi og bjartsýni,
sem veitir lesandanum þægá
hvíld.
Jakob Jóh. Smári
Hitt er jafnrétt, að flest
kvæðin vantar einhvern
herzlumun svo að þau megi
kallast alsköpuð list. Það eru
lýti á kveðandinni, og hugs-
unina brestur stælingu: það
þyrfti löngum að hnykkja
fastar á henni. Eg er ekki að
orðlengja það, en birti í stað-
inn sonnettuna Kvöldljóð, eitt
haglegasta kvæði safnsins:
Sjá! fyrir himni fer um síð að
rofa,
og fölur ljómi birtist skýjum
á,
Sem út sé gengið, út úr dhrun-
um kofa,
nú opnast hvelfing, víð og
rökkurblá.
Allt hljóðnar. Blómin værum
svefni sofa, —
í sælum draumi vakir barnsleg'
þrá
og fyrirheit, sem fögrum
morgni lofa.
Á fjöllum aftanskinsins Iitir
gijá-
I öllu starfar lífsins mikli
máttur
og milda réttir þreyttri sálu
liönd.
Nú hnígur eins og hægur and-
ardráttur
frá liimni blær á vorsins frjóu
lönd.
Og eins og stillist órór hjarta-
sláttur,
leggst aldan dreymin injúkt
að sléttri strönd.
Þýðingarnar eru frá ýmsum
tímum og úr margri átt —
allt frá Ungverjanum Lenau
á 19. öld til Ohotsuno í Japan
á 7. öld; og þar eru einnig
ensk og sænsk kvæði. Eg hef
ekki borið neitt þeirra saman
við frumtexta; en mér er nær
að halda, að þýðingarnar séu
jafnbetur kveðnar en frum-
ortu ljóðin. Eg nefni t. cf.
Þjáningu éftir Th. Monod og
Vor eftir Narihira.
B. B. i.
Framh. á 10. síðu
Jóruis Guðlaicgsson Sigurður Sigurðsson