Þjóðviljinn - 13.11.1958, Blaðsíða 7

Fimmtudsgur 13. nóvember 1958 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Úlfhildur frá Efstahœ
VII
Þjóðitýting
og þúfnabanar
Að frádregnum greinum
Sigurðar Holtsprests og Sig-
urbjörns prófessors eru Fó-
lagsbréf Almenna bókafé-
lagsins að langmestu leyti hið
geðþekkilegasta rit og hefur
á sér menningarbrag. En
vissaji þegnrétt hefur Indriði
G. Þorsteinsson haldið, að
menn yrðu að hafa þar. Þann
þegnrétt hefur hann ætlað að
vinna sér, þegar hann fór að
svara spurningu ritsins um
það, hver væru helztu vanda-
mál ungs rithöfundar á ís-
landi í dag. Indriði hefur sýni-
lega haldið, að hann yrði að
leggja eið út á það, að ekki
væri hann hlynntur þjóðnýt-
ingu. Hann segir meðal margs
annars:
„—Þjóðfélagið í dag er
kannski einna mest tálmun á
vegi ungs rith-öfundar. Nú
þykir hver stjórnmálamaður
góður, sem rekur einhvers-
konar þjóðnýtingarpólitík. —
Þetta verður til þess að með
tímanum eiéttist úr þjóðfélag-
inu eins og risavaxinn þúfna-
bani hafi ætt yfir það. Slétt-
lendið er ekki hollt hugar-
sportinu, vegna þess að ein-
staklingurinn hlýtur alltaf að
verða efniviðurinn en ekki
bæjarútgerðin. .. .“
Litlu seinna segir Indriði:
Hérlendis hefur þúfna-
bani alhliða þjóðnýtingar
stöðugt verið á ferðinni síð-
ustu áratugina engu síður en
í öðrum löndum
Og um önnur lönd segir
hann:
„—Með Hamsun lauk mikl-
um kapitula í bókmenntum
Noregs. Síðan hafa verið uppi
í Noregi rithöfundar, sem við
eigum að lesa vegna tengsla
okkar við þessa þjóð, þótt Við
myndum ekki forvitnast um
þá, ef þeir skrifuðu bækur í
Indlandi. Verkamannaflokkur-
inn hefur farið með völd í
Noregi í tuttugu og tvö ár.
Hamsun þroskaðist fyrir þann
tíma. Sigurd Hoel var vax-
inn úr grasi, áður en farið
var að nota spjaldskrá að
einhverju gagni í Noregi. . . .“
Um Danmörku segir Ind-
riði:
„..Tuttugu og tveggja ára
ríki hefur staðið með nokkr-
um blóma í Danmörku — —
Karen Blixen hefur staðið
nærri Nóbelsverðlaunum um
tíma. Hún varð fullveðja áð-
ur en tuttugu og tveggja ára
rikið hóf g-"ngu sína í Dan-
mörku og hefur raunar ekki
búið þar. Hvergi bólar á al-
varlegri hugsun í dönskum
kvikmyndum. Þær eru svip-
lausar eins og velferðarrík-
ið....“
Þetta ségir Indriði og
margt, margt fleira af slíku
og ekki hefur þjóðnýtingar-
þúfnabaninn farið bezt með
skáldin í Svíþjóð að hans
dómi. Indriði hefur haldið, að
þetta yrði hann að segja til
að eignaet þegnrétt á þessum
stað. Eg er viss um, að það
er misskilningur hjá honum.
Eirikur Hreinn og fleiri ung-
ir menn, sem að Félagsbréf-
unum standa, hafa alls ekki
Indriði G. Þorsteinsson
krafizt þess af honum. Þessi
ummæli Indriða gætu að vísu
skoðast sem einn mesti gap-
uxaháttur, sem á prent hefur
komið, en eru aðeins eitt dæmi
af mörgum um þá áráttu
sumra ungra höfunda að vera
að skrúfa upp úr sér stór-
yrtar fullyrðingar og búa til í
sig ofboðslegar gáfur og dóm-
greind svo mikla, að hvergi
hafi þvílík þekkzt. Síðan er
yfir allt farið á hundavaði.
Þau ummæli, að einstaklingur-
inn hljóti alltaf að vera efni-
viðurinn, en ekki bæjarútgerð-
in sýna hundavaðsháttinn.
Hvernig gæti bæjarútgerð ver-
ið til án einstaklinga ? Og
hvers vegna ætti einstakling-
ur, sem við bæjarútgerð vinn-
ur að vera lakari efniviður en
hinn, sem vinnur við einkafyr-
irtæki? Það er langt síðan að
skotið hefur upp kollinum
þessi kenning, sem Indriði
flytur með offorsi, sem sé sú,
að þjóðnýting atvinnutækja
þurrki út persónueinkenni
manna.
Það er vitað mál, að í skáld-
skap þjóða rísa tímabil og
hníga, enda gæti naumast
öðruvísi farið. Eða hvernig
gæti það átt sér stað? Þau
tuttugu og tvö ár, sem Ind-
riði talar um sem niðurlæg-
ingu norræns skáldskapar og
sækir stjórnir verkamanna-
flokkanna til saka fyrir, gætu
vissulega verið niðurlægingar-
ár án þess að neinu sérstöku
væri um að kenna innanlands.
En þau eru það bara ekki,
hvað sem Indriði segir. Hann
þykist búa þarna yfir þekk-
ingu, sem hann býr ekki yfir.
Eg sé, að ég er þessu kunn-
ugri en hann. Eg sé, að þessi
ungi maður, sem vill verða
rithöfundur, hefur ekki lesn-
ingu í þessum fræðum á borð
við sextuga sveitakonu, sem
aldrei hefur reynt að 'vera rit-
höfundur. Verk ungra höf-
unda á Norðurlöndum á þessu
tímabili, sem Indriði nefnir,
verða ekki metin á þennan
hátt nema með því að höfð sé
hliðsjón af verkum jafnaldra
þeirra sem víðast um heim á
þessum sama tíma. Veit ég
vel, að þessháttar mat er erf-
itt og getur aldrei orðið tví-
mælalaust, en ég sé ekki að
ungir Norðurlandahöfundar
standi jafnöldrum sínum ann-
arsstaðar að baki. Um dansk-
ar kvikmyndir skal ég ekki
reyna að dæma, en í saman-
burði við yfirborð bandarískra
kvikmynda, þykja mér hinar
dönsku miklu mannlegri. Ind-
riði miðar við tuttugu og
tveggja ára tímabil. Hvaða
þjóðir heims eiga nokkru
fremur en Norðurlandaþjóðir
athyglisverða höfunda, sem
kenndir verði við svo stutt
tímabil aðeins? Eru það ef
til vill Frakkar með sina
Francoise Sagan eða Banda-
ríkjamenn með sína Grace
Metalious? Má ég þá heldur
biðja um Indriða sjálfan. Ind-
riði nefnir þrjá Norðurlanda-
höfunda til að sýna, hvað þær
þjóðir gátu átt til áður en
þjóðnýting og verkamanna-
flokkar fóru að segja mjög
til sín. Hann nefnir Hamsun,
Hoel og Blixen. Hamsun var
orðinn 31 árs, þegar „Sultur“
kom út. Hann hafði að vísu
í dag er til moldar borin
Guðfinna Gísladóttir Eiríks-
götu 17. Hún andaðist eftir
tveggja mánaða sjúkdómslegu.
Guðfinna var fædd 12. júlí
1869 í húsi við Bræðraborgar-
stíg sem Brekka hét, og fluttist
litlu síðar með foreldrum sin-
um að Götuhúsum sem faðir
hennar byggði. (Er það á horni
Vesturgötu og Bakkastígs).
Foreldrar hennar voru Gísli
Þorsteinsson og Sigríður Jóns-
dóttir. Þorsteinn bjó á Mýra-
koti í Grímsnesi, sonur Gísla
frá Stóruborg Ólafssonar frá
Syðralangholti, kona hans var
Guðrún Gísladóttir prests á
ÓlafsvöIIum Erlendssonar frá
Blönduholti. Kona séra Gísla
var Ingibjörg Gisladóttir prests
í Kaldaðarnesi Álfssonar. Kona
Þorsteins var Guðrún Erlends-
dóttir frá Miðengi Þorgilssonar.
Sigríður móðir Guðfinnu
var dóttir Jóns Ásbjörnssonar
frá Brattholti og konu hans
Guðfinnu Egilsdóttur, bjuggu
þau á Hellum í Gaulverjarbæj-
arhreppi. Guðfinna var því af
Bergsætt.
Guðfinna ólst upp með for-
eldrum sínum til fjórtán ára
aldurs, en fór þá til móður-
bróður síns Jóns, sem bjó í
Skipholti á Bráðræðisholti og
konu hans Þórunnar, óg vann
þeim til tvítugsaldurs. Það var
hennar annað bernskuheimili,
gefið út bækur áður, en enga
athygli vakið. Sigurd Hoel var
32 ára, þegar fyrsta bók hans,
„Veien vi gár“, kom út. Kar-
en Blixen var orðin fimmtíu
ára, þegar hennar fyrsta bók,
„Syv fanastiske fortællinger“,
kom út. Þetta er slæmt, Ind-
riði.
Þjóðnýting atvinnutækja
þurrkar ekki út persónuein-
kenni manna, en þau þurrk-
ast stundum út, þó að engin
þjóðnýting komi til, ekki hvað
sízt getur þetta átt sér stað
í persónulegum stíl rithöf-
unda. Eg skal hér að síðustu
koma með sýnishorn þess.
Þau eru tekin frá tveimur
mjög þekktum bandarískum
höfundum, en þar er þjóðnýt-
ing ekki á mj”g háu stigi, og
svo af einum íslenzkum höf-
undi, sem eftir ummælum
hans að dæma hlýtur að hafa
reynt að láta ekki þjcðnýting-
arþúfnabanann fara yfir 'sig.
1. •—dagur nótt, jörð, hann,
hann sjálfur, aftur og aftur
rlagur, nótt jörð hann sjálfur,
aftur og aftur hann sjálfur,
hann sjálfur aftur og aftur.
Hann sat í litlu herbergi og
drakk — tuttugu og tveggja
— og stúlkan sat hinum meg-
in við borðið —.
2. — og þetta ósegjanlega,
sem Hann lét hverfa í mig
og hélt áfram að hverfa í mig,
unz hann varð hvítur bolti og
Eg varð myrkur — — Svo
ekki lengur hún og ekki neitt
af þessu, heldur farið hring-
inn komið að tómleikanum
aftur unz þetta var tómleiki
og hugsunin máttlaus og ekki
kvöl í henni lengur....
3. Læknirinn sagði, að það
væri sjálfsagt að gefa hon-
um brennivínsstaup. Hann
drakk það og fór að brosa,
en konan var enn að gráta.
Það var ekkert betra en áð-
og dætur þejrra hjóna sem syst-
ur hennar meðan líf entist.
Þær voru Ragnheiður gift
Jónasi Jónassyni — Guðfinna
gift Árri'a Thorlacius, Þóra gift
Guðfinna Gísladóttir
Þórði Lýðssjmi kaupm., eru
þær nú allar dánar.
Frá Skipholti vistaðist Gflð-
fjnna að Bessastöðum, þá bjó
þar skáldíð Gfímúr Thóítetíi,
heyrði ég hana minnast á ýfnís
atvik í sambandi við þáhn
gáfumann.
Á Bessastöðum kynntist hún
eiginmanni sínum Erlendi
ÞórðarSyni írá' Skógtjörn á
Álftanesi, sem var þá ráðsmað-
ur á búinu. Áður en vistinni
Mmnins;: Guðfinna Gísladótfir
ur, og hann vissi það, en
hann tók því bara öðruvísi
vegna brennivínsins. Það var
lýgi, en hann sagði, hvað um
það? Fyrst það allt var lygi.
Það var betra að brosa.
4. — Hætta allt í einu að
vera sama og sofna til að
vakna við það stundum —
morgun og allt sem hafði ver-
ið þarna farið og allt svo beitt
og hart og skýrt og stundum
rifrildi út af borguninni. . . .
5. — Kannski sáu þeir mjög
mikið eftir peningunum og
kannski voru þeir að hugsa
um morgundaginn. Það voru
nokkrar stundir og þá hann
kominn allur, fullskapaður og
gjörsamlega allur og engin
leið að komast framhjá hon-
um. Hann yrði miög raun-
verulegur, hvítskýjaður og
ka’dur —
6. — og dyravörðurinn
myndi taka ofan kaskéitið og
ég murdi ganga v:ð á skrif-
stofunni og taka lykilinn og
liún mundi bíða hjá lyft-
unni......
7. — Eg skynjaði æðaslög
hennar, húð hennar og andlit
gegnum ljósin, þvi að hún
mundi vera i þe;m einhvers-
staðar. . . .Og ef hún var gift,
mundi maður hennar bjcða
glas. . . .Maður hennar mundi
tala. hlýlega.
Sýnishomin af framsetn-
ingu íslenzka h"fundarins eru
tekin úr skáldsögu," sem kom
út eftir hann fvrir nokkru,
en frá hinum höfundunum úr
íslenzkum þýðingum á verk-
um þeirra eftir mjög góða
þvðendur. Um nöfnin get ég
ekki svo að þem, sem þnð vilja
geti sprevtt sig á að þekkja
hvern höfund af stíleinkenn-
um hans. Það ættj að vera
hægt, því að ekki hefur þjóð-
nýtingarþúfnabani komið hér
við sögu.
lauk, voru þau gefin saman í
Bessastaðakirkju. Grímur hélt
brúðkaupsveizluna og var svara-
maður brúðurinnar. Þau hjón-
in fluttust svo til Reykjavíkur
og byrjuðu búskap í Skipholti
i sambý’i við frændfólkið os*
fluttust svo að Lindargötu 7.
Þau lifðu í farsælu hjóna-
bandi, en reynslu ár voru fram-
undan. Mann sinn missti Guð-
finna 1907 og gekk þá með
sjötta barnið. Var þá elzta
barnið um fermjngu. Kom þá
vel í Ijós hver manndómskona
Guðfinna var.. Hún hélt sam-
an hópnum sínum og urðu
tveir elztu .sýnirnir, þó ungir
væru, aðalfyrirvinnur heimi'js-
ins með henni. Þrjú börn henn-
ar dóu ung, og einnig varð hún
fyrir þeirri þungu ráun að
missa elzta son sinn Gísla um
tvítugsaldur. Það sama ár
(1912) lézt einnig Guðrún
einkasystir hennar frá stórum
bamahópi, og er það löng saga,
sem ekki verður rakin í fáum
orðum hvernig hún lét börn-
um /annar í té fórnfúsa aðstoð
og móðurlega umhyggjusemi,
sem værp þap hennar eigin.
Tveir . synir hennar, Þórður
„og, Marinó héldu,; .heirpiji, ,rrieð
rnóður sinni iangi .prabji, þar
,t.il þeir giftust og mynduðu sin
cigin heimilL Þejr eru báðir bú-
settir hér í bænum, Þórður
giftur Sigþrúði Jónasdóttur og
Marinó giftur Ósk Kristjáns-
dóttur, og dvaldi Guðfinna á
Framhald á 10. síðu.