Þjóðviljinn - 21.11.1958, Blaðsíða 7

Föstudagur 21. nóvember 1958 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Öllum ber saman um, að
Selma hafi verið alvörugefið
barn, sem lifði í heimi sinna
eigin hugmynda og þeim sög-
um og sögnum, sem andrúms-
loftið á heimili hennar var
gagnsýrt af. Vermlenzkar sagn-"
ir urðu uppistaðan í fyrsta
stórbrötna skáldverki hennar
og að líkindum því frægasta,
Gösta Berþngssögu.
En á uppvaxtarárum Selmu
var lífjð á vermlenzkum herra-
garði 'ekki aðeins hljóðlátar
stundir við kné sagnaþuls, það
var staríið breytilegt eftir árs-
tíðum, námið; bóklegt, hljóm-
list dg handavinna, og margt
var sér til gamans gert; stór
samkvæmi voru haldin í Sunne
með leiksýningum, söng og
dahsi.
Margir draga þá ályktun af
frásögn Selmu um ballið í
Sunne, að hún hafi að jafnaði
setið hjá, þegar öðrum ungum
stúlkum var boðið í dans. En
á baliinu, sem um getur, var
hún aðeins tiu ára, og varla
farið að telja hana með ball-
dömum. Vinstúlka hennar frá
uppvaxtarárunum, Siri Fröding-
'Torgný hefur lýst gleðskapnum
á herragörðunum beggja vegna
Frykenvatns (Löven í Gösta
Berlingssögu) og sagt frá því,
að Seimu hafi þótt gaman að
dansa og hún hafi dansað vel,
þrátt fyrir heltina. Hún segir
svo: „Áður en Selma dansaði
út á gólfið með herra sínum
vafði hún hár sitt, sem fléttað
var í eina langa fléttu um arm
sér, svo að það skyldi ekki
slást í hina dansenduma í
sveiflandi hröðum dansinum“.
Hún var þá komin um tvítugt.
Á afmælisdegi liðsforingjans
á Márbacka, 17. ágúst, var
alltaf mikið um að vera, gestir
streymdu að 02 væntu sér góðr-
ar skemmtunar. Þegar 'Selmu
■óx fiskur um hrygg stóð hún
fyrir leiksýlningu þann dag,
æfði leikendurna og lék sjálf.
Stundum var leikritið húsgang-
ur, sem víða var leikinn, til
dæmis Litla dóttirin, sem oft
hefur verið leikin hér á landi.
En stundum var leikritið nýtt
eftir ónefndan höfund, og virð-
ist þá ekki fjarri lagi að geta
sér þess til, að höfundurinn
hafi verið Selma Lagerlöf sjálf.
Hún orti mikið af tækifæris-
ljóðum á uppvaxtarárum sín-
um. Það varð því snemma
kunnugt að hún væri gædd
góðri skáldskapargáfu og af
þeirri ástæðu var hún hvött til
að fara áð heiman til að afla
sér staðgóðrar þekkingar, bæði
vegna þess þroska er mennt-
un veitir, og til þess að skapa
sér möguleika til sjálfstæðs
starfs og þár með fjárhags-
'öryggis. Fjárhag Lagerlöfs fjöl-
skyldunnar fór stöðugt hrak-
andi, Selma átti ekki annars
kost en lifa af vinnu sinni. og
tíu dýrmætum árum eyddi hún
:í kennslustörf í Landskróna. —
—■ — Nemendum Selmu í
Landskróna varð það ógleym-
anlegt, hve vel hún sagði frá.
Einhverju sinni sagði hún nem-
endum sínum frá spámanninum
Múhamed, trúarbrögðum hans
og guðdómlegum vitrunum,
Stúikumar voru svo gagntekn-
ar af frásögn hennar að þær
hvorki heyrðu né sáu, er for-
stöðúkona skólans kom inn í
kennslustofuna. Hún gekk að
kenB.araþúitinu og sagði:
„Selma, Sélma, þú gerir þær
allar að Múhamedstrúarmönn-
um“
I fögru veðri fór Selma með
nemendum sínum út og kenndi
þeim undir beru lofti, eða sagði
þeim sögur. Þannig sat hún
hjá þeim á ströndinni við
Eyrarsund og sagði þeim sög-
una af Ástríði Ólafsdóttur, för
hennar frá Uppsölum til Kon-
ungshellu, og frá íslenzka
skáldinu Hjalta, sem gekk á
en það voru verðlaun timarits-
ins Iðunn. Hún fluttist af þessu
skuggalega lofti i hús Brand-
bergs læknis í Landskróna.
Innileg vinátta tókst með henni
og læknishjónunum. Læknirinn
kunni að vísu ekki að meta
Gösta Berlingssögu en kona
hans því betur.
„Það er bók, sem rís hátt yf-
ir sól, mána og stjörnur“, sagði
hún.
ÞÓRUNN ELFA MAGNUSDÓTTIR:
Qelma J^a^enlö^
Jflola^
mmtitfujaa
uöi
fund hennar til að aftra henni
fi'á að framkvæma svikráð föð-
ur hennar, Ólafs Svíakonungs
Eiríkssonar og ganga í brúðar-
sæng með Ólafi Haraldssyni
Noregskonungi undir því yfir-
skyni að hún væri Ingigerður
fagra, hálfsystir hennar, sam-
feðra. En Ólafi Svíakonungi
þótti það óvirðing ger við nafna
sinn að gefa honum þá dóttur-
ina, er frilluborin var og alin
upp sem ambátt. Sagan er á-
hrifamikil og ungu stúlkurnar
hrifust svo með af frásögninni,
að þær stóðu á öndinni af hug-
aræsingi. Þegar frásögninni
lauk virtist þeim ljómi stafa
af andliti kennslukonunnar,
rétt eins og Ástríði drottningu
hafði virzt um mann sinn, ÓI-
af helga, er hið góða sigraði í
sál hans.
Selma spurði nemendur sína
einhverju sinni, hvort þeim
félli betur, að hún færi með
ljóð eða óbundið mál. Svaraði
þá ein stúlkan feimnislega en
þó áköf: „Það er allra skemmti-
legast^þegar frökenin segir frá,
bara segir frá“.
Þessara orða minntist Selma
æ síðan, því að hún vissi að
þau voru sönn, hún var hinn
mikli sagnaþulur.
Heima á Márbacka, í kenn-
araskólanum í Stokkhólmi og
á Landskrónaárunum orti
Selma Lagerlöf talsvert í
bundnu máli, margt af því
voru tækifærisljóð. Hún lagði
áreiðanlega ekki mikið upp úr
Ijóðagerð sinni, en kom þó til
hugar að yrkja ljóðaflokk um
Gösta Berling, hún hafði einn-
ig leikrit í huga, er hún leit-
aði að því formi, er bezt hæfði
þessu ævintýralega efni. Hvérn-
ig sagan, sem vildi láta segja
sig og komast út í heiminn,
varð til segir Selma frá í Saga
om en saga.
Selma bjó uppi á lofti í
kvennaskólanum í Landskróna.
Það var gamalt kaupmannshús
frá átjándu öld og fremur
skuggalegt þar uppi, en þar
skrifaði ,hún þó sumt af því,
sem síðar gerði hana fræga. Á
húsinu er nú minningartafla, er
segir til um hvar Selma hafi
búið, þegar hún ritaði þá þætti
úr Gösta Berlingssögu, sem
öfluðu henni fyrstu bókmennta-
viðurkenningar, sem hún fékk,
Brandbergshjónin áttu dóttur,
sem Rut hét, hefur hún ritað
minningar sínar um Selmu sem
kennslukonu, vin og vinnuveit-
anda.
Rut hafði sterka löngun til
arstyrk. Ef henni ætti að ganga
vel útheimtist meira en mann-
leg vinna, en ef kraftarnir
hrykkju ekki til væri engrar
gleði að vænta af erfiðinu.
Rut Brandberg hætti við að
gerast rithöfundur, en hún
hætti lika við kennslustörfin
og gerðist garðyrkjukona. Að
loknu garðyrkjunámi í Eng-
landi, réðist hún til Selmu, sem
þá hafði nýlega keypt Már-
backa í mikilli órækt og lék
hugur á að koma sér þar upp
fallegum garði.
— — Meðan Rut Brandberg
var á Márbacka kom Nils Hol-
geirsson þangað, litli drengurinn
sem Selma tók til fósturs. Hann
var frá fátæku, barnmörgu
heimili og gömul kona, sem
var að snúast í að koma honum
fyrir á barnaheimilþ en tókst
það ekki, fékk þá hugmynd,
að hann væri bezt kominn hjá
Selmu Lagerlöf. Hún skrifaði
henni því og sagði henni, að
það væri áreiðanlega guðs vilji
að hún tæki drenginn að sér,
fyrst hann héti sama nafni og
söguhetjan hennar fræga, sem
sat á gæsarbaki og flaug um
endilanga Svíþjóð.
Þegar Nils Holgeirsson var
að því spurður, hvort það hefði
ekki verið íeiðinlegt að alast
upp á svona fínu frökenaheim-

Selma Lagerlöf
að gerast rithöfundur og hug-
leiddi mikið, hvort hún ætti
að hætta störfum sem kennslu-
kona og snúa sér fyrir alvöru
að ritstörfum, hún sendi Selmu
sögu eftir sig tU umsagnar og
leitaði jafnframt ráða hjá henni
í því vandamáli, er fyrir lá
til lausnar. Selma fór viður-
kennandi orðum um söguna
hennar og taldi hana hafa ó-
tviræða hæfileika til ritstarfa,
en hve mikla, það yrði tæpast
ráðið af einni smásögu. Hún
gaf henni ýms góð ráð, ef hún
tæki það fyrir að gerast rit-
höfundur. En að lokum varaði
hún við þeim erfiðleikum, sem
rithöfundur á við að etja. Út
á þá braut skyldi enginn leggja,
nema hann hefði sterkan lík-
ama og styrkar taugar, fleiri
hefðu hæfileika en þol og sál-
ili svaraði hann, að það hefði
verið öðru nær. Selma Lager-
löf og ráðskona hennar, fröken
Lundgren, sögðu sem svo, að
strákar væru alltaf strákar og
yrðu að fá að göslast Það var
ekki tekið hart á bernskutil-
tækjum hans, nema ef vera
skyldi, þegar hann rændi fjöðr-
um úr stéli páfuglsins Faraó
til þess að skreyta sig með í
Indíánaleik. Nils var frjáls að
því að bjóða heim félögum
sínum og herbergið hans var
hans eigið ríki, þar sem hann
fékk að. leika sér eins og hann
lysti. Leikföngum og-.hverskon-
ar sporttækjum fékk hann mik-
ið af og ljósmyndavél. Selma
skipti sér ekki sérlega mikið
af honum daglega, en lét hann
ekki fara á mis við neitt, sem
drengjum þykir gaman að.
Hann var ekki fyrir bókina,
en það sagði Selma að skipti
minnstu máli, ef hann lærði
eitthvert gagnlegt verk, leysti
það vel af hendi og yrði ærleg-
ur maður. Hún setti hann í al-
þýðuskóla og seinna búnaðar-
skóla og spui’ði hann, hvort
hann vildi búa sig undir að
taka við búskapnum á Már-
bakka. En Nils hafði þá ákveð-
ið að fara til Ameríku og leita
gæfunnar þar. Hann hafði
kviðið fyrir að tala um þetta
við Selmu, en hún tók því ró-
lega og sagði honum, að hvert
sem leið hans lægi þá skyldi
hann ávalt minnast þess, að
hann ætti heimili á Márbacka.
Hann var tólf ár í Ameríku,
að þeim tíma liðnum kom hann
aftur til Svíþjóðar með sænska
konu sína og lítinn son þeirra,
sem var látinn heita Nils Hol-
geirsson, vegna þess að gæfa
fylgdi nafninu að trú föður
hans.
Meðan Nils var í Ameríku
skrifaði Selma honum um a’It
það, sem hún vissi, að hann
heiði gaman af að frétta . að
heiman, fréttir frá Márbacka
og úr sveitinni þeirra, um tíð-
arfar og skepnuhöld, sprettu og
uppskeru, verðlag og afkomu
manna. Ennfremur sagði hún
honum af sjálfri sér, bókum
sínum og ferðum, bækur sín-
ar sendi hún honum jafnóðum
og þær komu út. Hún tók inni-
lega þátt í öllu, sem fyrir hann
bar og hann skrifaði henni um,
atvinnu hans og fjárreiður,
gladdist yfir því að hann var
duglegur og framtakssamur og
gat skapað sér sjá'fstæða
vinnu. Henni þótti gaman að
fá myndir af honura og geta
sýnt, hvað Nils litli Holgeirs-
son, sá rétti eins og hún kall-
aði hann, væri orðinn reffileg-
ur maður. Þegar hún óskaði
honum til hamingju með hjóna-
band hans, sagði hún honum
giftingarfrétt úr sveitinni, ,,....
svo að þú sérð að við giftum
okkur líka hér he:ma“. í sama
bréfi segir hún frá því að bú-
ið sé að skjóta ís’enzka hestinn,
hann Bob, sem var orðinn
brjóstveikur, og það eigi að
fara að sýna í Stockhólmi
óperu, er samin hefði verið
eftir Gösta Berlingssögu.
Litla Nils Holgeirssyni sendi
hún gullvening, sem hún var
búin að eiga lengi, gullpen-
ingar voru þá löngu komnir úr
umferð. Hún lagði ríkt á að
drengurinn fargaði peningnum
aldrei því að hann átti að vera
lukkupeningur.
Nils var kominn heim með
fjölskyldu sína og seztur að
í Smálöndum, þegar hann fékk
bréf frá Selmu skrifað síðasta
vorið, sem hún lifði. Hún bað
afsökunar á því að hún hefði
ekki skrifað svo lengi og bar
því við að hún hefði oftekið
sig á bréfaskriftum eftir átt-
ræðis afmælið sitt. Auk margra
bréfa og korta, sem hún skrif-
aði með eigin hendi skrifaði
hún nafn sitt undir sextán
hundruð prentuð þakkarkort.
Síðasta bréfið til Nils skrifaði
hún tveimur mánuðum fyrir
lát sitt. Hún sagði honum, að
hún hefði átt góð jól á gamla
visu þrátt fyrir ókyrrðina í
heiminum. Hún fann að elli-
þunginn færðist yfir, þrekið
var að fjara út.
Á leiði hennar var blómsveig-
Framhald á 10. síðu.