Þjóðviljinn - 21.11.1958, Blaðsíða 10

3 0) — ÞJÓÐVILJINN — Föstudagur 21. nóvember 1958
Molar af miiniiiigaauði
Framhald af 7. síðu.
ur með borða, er á var letrað
nafn, sem mörgum varð star-
sýnt á. Frá Nils Holgeirssyni
stóð þar. Ollum varð hugsað
til víðfrægrar söguhetju með
þvi nafni, en tiltölulega fáum
var kunnugt um fóstursoninn,
sem fór ungur að heiman í
gæfuleit, en vissi, að heima var
honum beðið blessunar og þang-
að átti hann alltaf afturkvæmt.
Eftir lát Selmu Lagerlöf
fluttist Nils Holgeirsson aftur
til Ameríku með fjölskyldu
sína. Á hátíðinni í Vermalandi
í sumar, í tilefni af aldaraf-
mæli Selmu Lagerlöf, sendi
hann eftirfarandi skeyti:
Með þakklæti og virðingu
minnist ég velgjörðarkonu
minnar.
Nils Hoigeirsson.
— — Fyrstu árin eftir að
Selma hætti kennslustörfum í
Landskróna ferðaðist hún mik-
ið ásamt vinkonu sinni, rithöf-
undinum Soffiu Eikan. Þær
fói'U víða um Evrópu og til
Austurlanda. Þar voru þær um
aldamótin 1900. í Palestínu við-
aði hún að sér efni í skáldsögu
sína Jerúsalem, síðari hlutann,
er ríefnist: í landinu helga.
Hún ferðaðist um endilanga
Svíþjóð, allt norður til Lapp-
lands, til að kynna sér land
sitt, rækilega áður en hún
skrifaði bókina um hina und-
ursamlegu ferð Nils Holgeirs-
sonar. Eftir að hún settist að
á Márbacka varð lítið um
langferðir.
— •—• Tryggð Selmu Lagerlöf
við ættaróðal sitt og sá metn-
aður hennar að búa stórt og
ríkmannlega og vera ekki að-
eins andlegur heldur einnig
veraldlegur höfðingi í sveit
sinni, hafði í för með sér sí-
auknar skyldur, stórkostleg
fjárútlát, erfiði og ónæði, sem
áður heíur verið drepið á. Hin
ytri pragt, með öllu sem henni
fylgdi, hlaut að iama innri
kraft hennar og torvelda henni
sköpun stórra verka. Fyrir
þann, sem ekki metur glans
eða góss sérlega mikils er það
átakanlegt að fá ýtarlega vitn-
eskju um, hversu mjög Selma
ánetjaðist þessu og hvernig
hún beygði sig undir ok heims-
frægðarinnar. Hún stofnaði
ekki fjölskyldu í eiginlegustu
merkingu orðsins, þurfti ekki
að annast heimilishald, hafði
nægileg fjárráð til þess að
koma sér svo fyrir, sem henni
bezt hentaði, frægð hennar,
hinar frábæru viðtökur, sem
bækur hennar fengu, réttlættu
íullkomlega, að hún lifði hlé-
drægu, kyrrlátu lífi, helgaði
sig ritstörfum og lestri og sæi
sér fyrir nægilegri hvíid. En
í raun og veru skorti hana tima
til alls þessa. Hún skrifaði að
vísu allmikið og langt fram
eftir árum, en Þó engan veg-
inn eins mikið og télja hefði
mátt eðlilegt fyrir hana. Hún
hafði ekki svo mikinn tíma til
lestrar, að hún gæti fylgzt með
bókmenntum samtíðar sinnar,
svo sem hún hefði viljað og
nauðsyn bar til, þar sem hún
átti sæti í nefndum og samtök-
um, sem taka skyldu ákvarðan-
ir um bókmenntaverðlaun. Um
hvíld er það að segja, að hún
gat sjaldnast á seinni áratug-
um ævi sinnar tekið tillit til
þess, sem henni sjálfri hentaði
í því efni. Allt árið um kring
mátti búast við heimsóknum
að Márbacka, en á sumrum var
þrotlaus ferðamannastraumur
þangað. Fyrir utan þá, sem
komu beinlínis í heimsókn
þangað einir sér eða í smærri
eða stærri hópum voru sífellt
einhverjir á rölti í kringum
garðinn hennar og um landar-
eignina. Ilún varð að aka
marga kílómetra frá heimili
sínu til þess að finna sér stað
þar sem hún gæti tekið sér
gönguferð nokkurn veginn ór-
ugg um að vera í friði þá
stund.
Flesta súnnudaga tók ein
heimsóknin við af annarri frá
morgni til kvölds. Oft fengu
gestir einhverjar góðgerðir, en
fyrst og fremst varð þó skáld-
konan að sýna sig og heimili
sitt. Oft var hún hyllt með
ræðum, blómum eða öðrum
gjöfum. Hún hafði ekki til
einskis eert garðinn frægan
og Vermaland að eftirsóknar-
verðu ævintýralandi. Þeir stað-
ir, sem hún hafði gert fræga
með sögum sínum og minning-
um drógu ferðamenn að sér eins
og seguil stál. Á hótelum
Vermalands voru gestir laðað-
ir að með þvi að heita þeim
móttöku á Márbacka, oft án
undanfarandi samkomulags við
Selmu Lagerlöf sjálfa.
í peningasökum var Selmu
ekki sýnd minni ágengni, betli-
bréfunum rigndi yfir hana
víðsvegar að, frá fjarlægum
löndum eigi síður en heima-
landi hennar. Eitt bónarbréf-
ið barst henni, að sögn, frá
íslenzkum presti, sem leitaði
til hennar vegna þess að hann
langaði til að fá altaristöflu í
kirkju sína. Allir bjuggust við,
að einmitt hún gæti sett sig
í spor þeirra, einmitt hún
vildi hjálpa og gæti hjálpað,
hún hlyti að vera svo geysilega
rik. Hún hafði að vísu feiki-
lega háar tekjur af bókum sín-
um, sem voru seldar víðsveg-
ar um heiminn, en þær hrukku
þó varla fyrir útgjöldum henn-
ar. Hún styrkti marga fjár-
hagslega og sumir höfðu líf-
.eyri frá henni, Márbacki varð
henni dýr eign. Fólkinu, sem
var þar á hennar vegum fór
fjölgandi. Ilún skrifaði Nils
Holgeirssyni til Ameríku, að
það væri ekki vanþörf á að
eitthvað af ungljngunum á
Márbacka færu að hans dæmi
og flyttust til Ameríku, því að
þeir væru orðnir svo margir,
að varla yrði tölu á komið.
Vinnufólk hennar elskaði
hana og virti og fannst tóm-
legt á Márbacka, þegar hún
var þar ekki. Jafnvel þegar
hún var orðin svo þrotin að
kröftum að hún var lítið á
ferli fannst fólkinu þó betra
að vita af henni þar á Már-
backa. Hún Selma eða Móðir
Selma var hún kölluð á búinu
og víða í sveitinni.
Það bar við að Selma væri
um jólin hjá systur sinni, sem
var gift og búsett í námabæn-
um Falun í Dölum, þar sem
Selma hafði einnig búið í mörg
ár eftir að hún fluttist frá
Landskróna. Tæki hún þá á-
kvörðun að vera heima á Már-
backa um jólin horfði vinnu-
fólk hennar fram til jólanna
með meiri tilhlökkun en ella. Það
var svo gaman, þegar hún
Selma tók þátt í jólaundirbún-
ingnum og hélt jólaveizlu. Hún
leit inn til allra dýranna sinna
rétt eins og hún væri að bjóða
þeim gleðileg jól, og sá til þess
að þau fengju reglulega góðan
jólaverð.
Á aðfangadagsmorguninn
hjálpuðust þær að við að
skreyta jólatréð, Selma og
ráðskona hennar fröken Lund-
gren. A hádegi byrjaði jólahald-
ið með jólaóskum og jólamat
í eldhúsinu. Eldhúsið var reglu-
legt herragarðseldhús, stórt, og
fallega skreytt um jólin, þar
var jólatré, sem var tendrað áð-
ur éh gengið var til tíó?ðÖ. All-
ir dýfðu rifjabitanum sínum í
soðpottinn eítir sænskri jóla-
venju.
Um fjögurleytið hófst veizl-
an, þá kom allt fólkið úr verka-
mannabýlunum á Márbacka
heim í hús Selmu, um og yfir
sjötíu manns var þar saman
komið. Þegar Selma hafði heils-
að hverjum og einum, boðið
alla hjartanlega velkomna og
óskað gleðilegra jóla, bauð hún
kaffi. Það var drukkið í eld-
húsinu, þeir eldri drukku fyrst,
börnin og unglingarnir á eftir.
Þegar allir höfðu fengið nægju
sína af kaffi, og margar teg-
undir af góðum kökum, voru
dyrnar opnaðar að salnum og
þar gat að líta aðal-jólatréð í
allri sinni dýrð, og nú hófst^
dansinn í kringum það. Selma
sat sjálf við flygilinn og spilaði
jólalög, líka var farið í hring-
dansa og aðra leiki, en inn á
mihi var borið um ýmis kon-
ar sælgæti, Selma sagði líka
sögur og furðuleg ævintýri,
gamlar sagnir úr átthögunum,
eitthvað við allra hæfi. Um
sjöleytið um kvöldið voru born-
ar inn gríðarstórar körfur full-
ar af jólagjöfum og Selma út-
hlutaði. Allt voru þetta nyt-
samar og góðar gjafir, sem hún
gaf, eitthvað, sem hún vissi, að
bæði yrði til gagrís og gleðþ
Hvert barn fékk tvær gjafir,
eitthvað nytsamt og annað til
að leika sér að. Þegar gjafa-
úthlutuninni var lokið var enn
á ný borð fram sælgæti, og svo
fór fólkið' að sýna á sér far-
arsnið. Allir gengu fyrir sína
góðu húsmóður og þökkuðu
henni jólagleðina, sem hún
hafði veitt þeim. Sjálf var
hún innilega glöð yfir jólaveizl-
unni sinni. Þegar gestirnir voru
farnir hver til síns heima og
kyrrt var orðið i stóra, hvíta
húsinu á Márbacka, settist
Selma við útvarpstækið sitt,
sem var gjöf frá sænskum
skólabörnum, og hlustaði á
jóladagskrána, eða hún las
jólabréfin og kortin, sem hún
hafði fengið og naumast gef-
izt tóm til að lita á.
-----Þó að hin mikla frægð
Selmu Lagerlöf hafi haft sinar
skuggahliðar, eins og áður hef-
ur verið vikið að, og þreytti
hana vafalaust stundum, þá var
það þó þetta iíf, sem hún hafði
kosið sér. Hún ætlaði sér að
verða fræg skáldkona og hún
varð það. Hún hlaut meiri
frægð en hana mun nokkru sinni
hafa órað fyrir, hún hlaut al-
þjóðar virðingu, ást og þökk.
Hún varð skálddrottning þjóð-
ar sinnar og sá tignarsess
stendur opinn og ófylltur síð-
an hún leið. Hún vissi vel, hver
hún var, og bar þann drottn-
ingarskrúða, sem hún taldi tign
sinni hæfa, var afburða glæsi-
lega búin í öllum veizlum, sem
hún tók þátt í, eftir að hún var
orðin fræg, og ávallt sjálfkjörin
til að skipa heiðurssessinn.
Frami hennar var sænskum
konum fagnaðarefni og jafn-
framt innlegg í þá baráttu, sem
þær urðu svo lengi að heyja
fyrir atkvæðisrétti sínum og
öðru jafnrétti við karla. Þegar
Selma hafði verið sæmd Nóbels-
verðlaununum héldu sænskar
konur henni þá dýrlegustu
veizlu, er sögur fara af að kon-
ur eingöngu hafi staðið að í
Svíþjóð.
Sjúk hafði Selma komið til
Stokkhólms til þess að taka við
Nóbelsverðlaununum, og sjúk
kom hún til þessarar miklu
veizlu, sem konurnar héldu
henni. Hún hafði ætlað sér að
halda þar ræðu um Friðriku
Bremer, líf hennar og boðskap,
en ekki haft ástæður til að
undirbúa sig svo sem hún vildi,
hún las því sögu, er hún nefndi,
Mamsell Friðrika. Að loknum
upplestrinum. lýsti hún því,
hvernig Friðriku Bremer mundi
vera innanbrjósts, ef hún sæti
þessa veizlu. Sannarlega mundi
það vera henni mikið gleðiefni,
hve konunum hefði miðað
áfram síðan á hennar dögum,
og hversu margbreytilegum
þjóðfélagsstörfum þær væru
farnar að gegna. En henni
mundi þykja nóg um dálætið,
sem henni, Selmu, væri sýnt.
Hún mundi kalla upp: „Þessi
manneskja, sem þið eruð nú að
heiðra hefur ekki afrekað ann-
að en skrifa nokkrar bækur, og
það hefur verið mesta ánægja
hennar í lífinu að skrifa þess-
ar bækur. Freistið nú ekki þess-
arar syndugu, vesölu mann-
eskju til ,ofmetnaðar“.
— — Hvað eftir annað var
leitað til Sehnu Lagerlöf, þeg-
ar sænskar konur og fleiri að-
ilar vildu bera fram alvöru-
orð, sem eftir væri tekið, og
ræða hennar: Heimili og riki,
flutt á kvennaþingí 1911 er
enn eftir fjörutíu ár í fullu
gildi og spurningar hennar bíða
enn svars:
Hvar er það ríki, þar sem
ekkert barn reikar um heimil-
islaust og ekkert mannsefni
fer forgörðum?
Hvar er Það ríki, sem býr
sérhverju fátæku gamalmenni
öryggi og virðingu i ellinni?
Hvar er það ríki, sem ekki
refsar til að hefna, heldur til
að uppala og umbæta?
Hvar er það ríki, sem veit-
ir öllum möguleika til að lifa
frjálsu, sjálfstæðu lífi?
— -— Við fráfall Selmu Lag-
erlöf átti Vermaland á bak að
sjá einni af beztu og frægustu
dætrum sínum, ef til vill má
bæta við þeirri trygglyndustu.
Ilún var velgerðarmaður
Vermalands í stóru broti og
iifði eftir þeirri ósk, sem hún
varpaði fram í frægustu sögu
heimbyggðar sinnar, Gösta
Berlingssögu.
„Megi þeim ætið vegna vel,
sem búa við vatnið langa og
fjöllin bláu.“
Ætla í svifloftbelg
Framhald af 5. síðu
getur gert get ég líka“, og réð
sig til ferðarinnar. Hún mun
annast ljósmyndatöku og mat-
seld.
Stignar skrúfur
Fjórmenningarnir koma til
Teneriffa um næstu mánaðamót.
Þegar veðurútlit bendir til stað-
viðris af austri, ætla þau að
stíga í körfuna og trúa vindum
loftsins fyrir sér. Helztu hætt-
urnar telja þau séu þær að loft-
belgurinn hrapi vegna snöggrar
kælingar nátta eða að hann
berist of hátt vegna uppstreym-
is og hitamismunar. Reynt er
að' setja undir þennan leka með
skrúfum, sem settar hafa verið
sín hvorum megin á körfuna.
Þegar þeim er snúið með stig-
fjölum inni í körfunni, draga
þær loftbelginn niður eða lyfta
honum, svo að ferðalangarnir
verða ekki með öllu undirorpnir
duttlungum höfuðskepnanna.
Aðalstræti 8, Laugav. 20, Laugav. 38, Snorrabraut 38.
MEOMNIR
UHHBARNASKÓR
hvítii meo leðussólum.
Uppreimaðir og lágir.
Eindagi útsvara
til bæjarsjóðs Reykjavíkur samkvæmt auka-
niðurjöfnun í október síðastliðnum, er 1. desember n.k,
Reykjavík, 19, nóvember 1958.
Niðurjöfnunarnefndin.