Þjóðviljinn - 22.11.1958, Qupperneq 4

'é) — ÞJÖÐVILJINN — Laugardagur 22. nóvember 1958

fJmmwm
piilM
mmmí
mm’1
RÉÉÉ^l
■MjémjÆwéxM
mmm;
Stlllllll
ÍftMÉfli
iÉÉÉflSM’
í fyrirsögnum síðuetu
tveggja þátta hefur orðið
ibrengl; þeir hafa verið skakkt
tölusettir og eiga að vera nr.
36 (8. nóv.) og 37 (15. nóv.).
Ég kenni setjara og prófarka-
lesara um fyrri skekkjuna,
en sjálfum mér um hina,
því að þá tölu mun ég
hafa sett í handritið eftir
fyrri skekkjunni. Þeir sem
halda þessum þáttum til
haga, ættu að lagfæra þetta.
Orðabelgur
I handritum er víða að
finna skemmtileg orðasöfn
frá ýmsum tímum, og eru
sum þeirra allverðmæt frá
málfræðilegu sjónarmiði. Jón
Árnason bókavörður og þjóð-
sagnasafnari hefur á árunum
milli 1840—50 skrifað stutt
orðasafn sem geymt er í
'handritasafni Landsbókasafns,
merkt 420, 8vo. Þetta er að-
eins rúm 30 orð, mest upp-
hrópanir, og skrifað á tvær
blaðsíður (479—80) handrits-
ins. Ég set orðasafnið hér til
gamans. Stafsetning er færð
til nútímavegar, en innan
sviga er allt skýringar mínar:
„Tif tif, tif tif segja norð-
lingar þegar þeir eru að láta
inn ær eða húsvant fé, og
líka þegar verið er að kvía
ær, en sunnlingar kibba, kibba,
eða kipp kipp, eða kippa
kippa, en kví kví, þegar verið
er að kvía ær.
Tu tu, tu tu segja konur
þegar þær eru að mjólka kýr
sem illa láta.
Ilvutta, hvutta segja sunn-
lingar, þegar þeir eru að kalla
á hvolpa eða litla hunda; það
er einskonar %mcativus bland-
itiæ (þ.e. gælandi ávarpsfall)
við hunda.
Hvo hu, með löngu o-i,
segja menn þá þeir eru að ná
hestum og stöðva þá.
Err’r eða arr’r, þá menn
siga hundum.
Fó (með löngu o-i) með
nokkurskonar blístri=hvð.
Ho, ho, ho (stutt o), hott,
hott, segja menn til að hvetja
hesta í lest. Eyfirðingar segja
ISLENZK TUNGA
38. páttur.
so so (stutt o), þegar hestar
eru illir í taumi.
Bsu bsu, blístur til að hvetja fé.
hesta.
Hépp hépp og héppi, tæpi-
tunga af seppi.
Bás bás segja menn þegar
verið er að bása kýr.
Bol bol segja menn til að
hvetja naut eða etra þau.
Dsa dsa interjectio mirandi
(— mndrunarupphrópun).
Su, með suðuhljóði, interj,
mirandi, þá menn sussa að
einhverju.
Gnu guu, með luktum munni
interj. fastid. (“andúðaxupp-
hrópun).
Fvu, fvu, blístrandi, þá
menn reka fé.
Prútt, trutt, við hesta, að
trutta.
Sei sei, sei sei, og sei sei nej
og sussu, og sussu nei, þá
taka einhverju fjarri.
Jírjór = jú jú, samsinn-
ingaorð.
Mikið meir en, og meir en
svo, staðfestandi.
Ekkí, hljóðið (þ.e. áherzl-
an) á í-inu.
Ó ekkí, þverneitandi.
Fu (lengdarmerki yfir u í
handritinu), þá menn finna ó-
lykt, = fý.
Bjá segja menn við börn,
þegar þau gjöra eitthvað sem
ekki á að vera.
Ná, ni, gleðiorð við börn.
Á — á, já já — „á! ertu sí
sona“.
Nei, „nei, að sjá hann
Brynka!"
Ha?, þá menn hvá, tæpi-
tunga af hvað.
Korríró, þá fóstrur svæfa
börn.
Bí bí og bíum bí, þá verið
er að evæfa börn.
Gei, gei, tæpitunga af grey,
við hunda.
22. nóv. 1958
Sæktu hærra, við hunda.
Fsk, þá menn huska eftir
Æijæja, raunaorð.
Hvisk, þá menn hvuska eft-
ir fé.
En, gómhljóð, ,,én, ekki spyr
ég að því“.
Lengra er þetta orðasafn
Jóns ekki. Það er með nokkr-
um öðrum hætti en mörg önn-
ur, svo sem sjá má, því að
það tekur orð eða hljóðasam-
bönd sem yfirleitt eru ekki
metin svo mikile að taka þau
með í orðasöfn. Verður því
þó ekki neitað að þau gegna
sínu hlutverki í málinu eins
og fullgild orð. Að hinu leyt-
inu er nxjög erfitt eða ógern-
ingur að tákna þau sum hver
í rituðu máli, svo sem þau^
hljóð er myndast, þegar
smellt er í góm.
Greinarmerkjasetning
Víkjum þá að öðru. Svo sem
kunnugt, eru ákveðin opinber
reglugerðarfyrirmæli til um
það hvernig stafsetja skuli
íslenzka tungu, og ber að
fylgja þeirri stafsetningu á
opinberum plöggum og í skól-
um. Þessi stafsetning hefur
nú verið ríkjandi í nær þrjá
áratugi, og má sjá á henni
ýmsa galla, þó að hins vegar
sé ekki alltaf jafnljóst hvern-
ig úr þeim verði bezt bætt.
Og um einstök framkvæmdar-
atriði hljóta alltaf að vera
skiptar skoðanir. Þessari staf-
setningu frá 1929 hefur að
sjálfsögðu verið fylgt í skól-
um hér.
Um kommusetninguna gegn-
ir allt öðru máli. Hún hefur
að því er ég bezt veit aldrei
verið ákveðin með neinni
reglugerð, heldur hefur verið
farið eftir kennslubókum og
litið á þær sem fullgildan að-
ila til að ákveða uni greinar-
merki. Um setningu’ greinar-
merkja, einkum punkts,
gegnir þó allt öðru máli en
stafsetningu, enda hafa ýms-
ar þjóðir viðurkennt það. Sú
kommusetning sem nú er
kennd hér í skólum, er ekki
reist á grunni íslenzkrar
tungu eins og stafsetningin,
heldur er hún komin úr latn-
•eskri setningarfræðigreiningu
upphaflega og til okkar kom-
in um þýzku og Norðurlanda-
mál. En aðalatriði hennar eru
það að eetja kommu eftir
greiningu í setningarhluta,
en hvorki eftir merkingu
málsgreina né eðlilegum lestri
eða samfelldu talmáli. Þessari
kommusetningu eftir setn-
ingafræðilegri greiningu er
fylgt í ýmsum málum, t.d.
þýzku, og hún hefur að mestu
gilt í dönsku fram á síðustu
ár, en þó er nú svo komið þar
að heimilt er að velja um
s Jti .ingafræðilega kommusetn-
ingu og kommusetningu eftir
merkingu. Og í norsku er
ekki fylgt setningafræðilegri
kommusetningu að neinu leyti
sem í íslenzku, heldur sett
komma þar, eem hentugt er
málsins vegna að slíta sund-
ur; þó gilda um það nokkrar
setningafræðilegar reglur. Ein
afleiðing núverandi skóla-
kommusetningar hér er ofsa-
leg hræðsla margra við semí-
kommu, sem er þó ágætt
greinarmerki og nauðsynlegt;
hún leyfir miklu fleiri af-
brigði í stíl en punktur og
komma ein.
Ég skal nú ekki í þetta
sinn fara rækilega í greinar-
merkjasetningu almennt né
koma með tillögur . um á-
kveðnar reglur. Kommu og
Framhald á 11. síðu.
Happdrætti, Þjóðviljans —
í dag.
Kaupum miða strax
HAFIÐ ÞIÐ keypt miða í happ-
drætti Þjóðviljans? Ef svo
er ekki, ættuð þið að gera
það strax í dag, því ,að gam-
alt spakmæli hermir, að ek'ki
skuli fresta því til morguns,
sem hægt er að koma í verk
í dag. Maður á ekki að láta
það bíða til sunnudags eða
fram undir helgi, sem hægt er
að gera á laugardag; og
happdrættismiðar í Þjóðvilja-
happdrættinu eru á boðstólum
alla daga. Nú veit ég, að
fjárhagsástæður ykkar eru
mjög misjafnlega góðar, sum
ykkar búa við þröngan fjár-
hag og mega elcki leyfa sér
Það liggur bemt við,
að kaupa í'élm hjá ohkur.
að kaupa neinn óþarfa, hvorki
happdrættismiða né annað;
aðrir hafa meiri fjárráð, og
langflestir geta, held ég, sér
að óþægindalausu offrað tí-
kalli fyrir vonina um nýjan
bíl, og margir meiru. Það er
oft sagt, að almenningur á
íslandi búi við tiltölulega góð
lífskjör, og það er ugglaust
rétt. Fa ég spyr: Eru lífs-
kjör almennings hér ekki m.a.
Þjóðviljanum að þakka? Vilj-
ið þið fletta upp í blöðum frá
þeim tímum, þegar verkföll
hafa staðið yfir, t.d. Dags-
brúnarverkf öll ? Þið munuð
sjá, að eitt blaðanna hvikar
aldrei frá því að halda á
lofti málstað verkamannanna
og annarra launþega. Þetta
blað er Þjóðviljinn. Eitt blað-
anna hvikar aldrei frá því
að styðja alþýðu þessa lands
í baráttu hennar fyrir bætt-
um lífskjörum: Þjóðviljinn.
En ég veit, að það þarf ekki
að útlista það neitt fyrir ykk-
ur, hvert fulltingi Þjóðviljinn
hefur veitt ykkur í baráttu
undanfarinna ára, kjarabar-
áttu alþýðunnar, sjálfstæðis-
baráttu þjóðarinnar, svo oft
hafið þið sýnt skilning ykk-
,ar á hlutverki blaðsins og
hlaupið drengilega undir
bagga með því. Það ber sízt
að vanþakka þá órofa tryggð,
sem þið hafið sýnt blaðinu
ykkar, m.a, með því að vinna
ötullega a.ð sölu miðanna í
happdrættum blaðsins. Og nú
treystir Þjóðviljinn enn einu
sinni á ykkur að duga sér
sem bezt, hefja þegar öfluga
sókn í happdrsettismiðasölunni
það er að segja þau ykkar
sem ekki hafið þegar tekið
til óspilltra málanna. Leggj-
umst öll á eitt, frestum því
ekki til morguns, sem hægt
er að gera í dag, kaupum
miða í happdrætti Þjóðviljans
strax í dag.