Þjóðviljinn - 03.04.1959, Side 6

6) ÞJ0EÍVILJINN — Föstudagur .3. apríl 1959 . —-
Þióðviliinn
ÓtKefandi: Sameiningarflokkur albýðu - Sósíalistaflokkurinn. - Ritst.iórar:
Magnús Kjartansson, Sigurður Guðmundsson (áb.). — Fréttaritstjóri: Jón
Bjarnason. — Blaðamenn: Ásmundur Sigurjónsson, Guðmundur Vigfússon
Ivar H. Jónsson, Magnús Torfi Ólafsson, Sigurjón Jóhannsson, Sigurður V
Friðb.iófsson. - Auglýsingastjóri: Guðgeir Magnússon - Ritstjórn. af>
srreiðsla. augKsingar, prentsmíðja: Skólavörðustíg 19. - Sími: 17-500 (5
línur. — Askriftarverð kr. 30 á mánuöi. — Lausasöluverð kr. 2.00,
Prentsmiöja ÞjóðvilJans.
Hugsjón Framsóknarflokksins
/\ft hafa blaðagreinar verið
”skrifaðar til varnar rang-
lætinu, og það hefur líka
komið fyrir, að reynt sé að
-hefja ranglætið til vegs í
augum manna svo það sýnist
réttlæti. En var!a mun hafa
komið fyrir að skrifaðar hafi
verið í íslenzkt blað á skömm-
um tíma jafnmargar greinar
hil varnar augljósu ranglæti
og greinarnar í Tímanum
-undanfarið um kjördæmaskip-
unina. Enda hefur áhugi rit-
stjórnarinnar fyrir þvi að fá
nógu marga til að skrifa slík-
ar greínar stundum tekið á
sig dálítið skoplegar myndir,
t.d. mun vart sá maður eiga
erindi á ritstjórn Tímans um
þessar mundir að hann eé
ekki beðinn að gjöra svo vel
og skrifa grein um kjördæma-
málið. Enda eru flestar grein-
ar þessar a’gert þunnmeti,
þar eru endurteknar í síbylju
slagorð og fullyrðingar Fram-
sóknarforsprakkanna um heil-
agleik hinnar ranglátu og úr-
eltu kjördæmaskipunar, án
þess að nokkur skynsamleg
persónuleg hugmynd virðist
komast að.
f stjórnarsamstarfi undan-
* farin ár átti Framsóknar-
flokkurinn þess kost að leysa
kjördæmamálið með sam-
starfsfíokkunum. Það var eitt
-atriði stjórnarsamningsins frá
1956 áð svo skyldi gert.
Framsóknarmenn hafa stund-
um látið í það skína að þeir
væru fáanlegir að fallast á
verulegar breytingar á kjör-
dæmaskipuninni í réttlæt sátt.
En fiokksþing Framsóknar-
flokksins, sem nú er nýafstað-
ið, tók af skarið. Það lýsti
því yfir svo að ekki verður
um villzt hvert réttlæti Fram-
sókn vitl að lögleitt sé í kjör-
dæmamálinu. Landinu skuli
öllu skipt í einmenningskjör-
dæmi, nema stærstu kaup-
stöðunum, og afnumin uppbót-
arsætin til jöfnunar milli
þingflokka. Fram að flokks-
þ:nginu hafði Framsóknar-
flokkurinn lagt á það mikið
kapp að reyna að ánetja eina
og eina sál úr fylgjendahópi
A'þýðubandalagsins og Al-
þýðuflokksins úti um land og
helzt að láta þær vitna í Tim-
anum að réttlæti Framsóknar-
flokksins væri einnig þeirra
réttlæti, að hugsjón Fram-
sóknarflokksins um viðhald
ranglætlsins væri einnig þeirra
hugsjón. Flokksþingið sendi
þessum mönnum allkaldar
kveðjur. í ályktunum þess og
skrifum Tímans síðan hefur
það verið sagt umbúðalaust,
að hugsjón Framsóknarflokks-
ins sé, að gera alla kjósendur
Alþýðubandalagsins utan
Reykjavíkur og Suður-Múla-
sýslu algerlega áhrifaiausa
um skipan Alþingis, (ef miðað
er við síðustu Alþingiskosn-
ingar). Hvergi annars staðar
en í þessum kjördæmum fékk
Alþýðubandalagið kjördæma-
kosna þingmenn og hefði
Framsóknarflokkurinn þá ver
ið búinn að koma í fram-
kvæmd þeirri hugsjón sinni að
afnema uppbótarþingsætin,
hefðu atkvæði allra kjósenda
Alþýðubandalagsins í öllum
öðrum kjördæmum landsins
fallið niður áhrifalaus á skip-
an Alþingis. Þessi er yfirlýst I
hugsjón Framsóknarflokksins
í kjördæmamálinu. Þetta er
það réttlæti sem flokkurinn
ætlast til að hafi aðdráttar-
afl á kjósendur flokks eins og
Alþýðubandalagsins.
17'ramsóknarflokkurinn hefur
*• velt sér í illa fengnum
völdum vegna ranglæt:s kjör-
dæmaskipunarinnar, löngum
haft miklu stærri þingflokk
og þar með áhrif á Alþingi og
í ríkisstjórn en fylgi hans
með þjóðinni hefur réttlætt.
Þetta hefur alið upp í for-
sprökkum hans hinn sérkenni-
lega Framsóknarhroka, mönn-
um eins og Eysteini Jónssyni
og Hermanni Jónassyni finnst
það alveg sjálfsagður hlutur
að þeir hafi margföld áhrif á
landsmálin miðað við það sem
fylgi flokksins segir til um.
Mun nú tími til kominn að
þeir læri að sætta sig við að
Framsóknarflokkurinn hafi
þiingmannatölu sem næst 1
samræmi við fylgi hans, og
hætti þar með forsprakkar
Framsóknarflokksins og kjós-
endur að sitja með rangind-
um yfir hlut annarra þegna
þjóðfélagsins.
|7" jördæmaskipunin,
Vmn hpfnr vpri?
ems Og
hún hefur verið, hefur
átt stóran þátt í því að
verkamannaflokkur hefur ekki
náð þeim vexti á íslandi sem
eðlilegt er. Þetta varð svo
áberandi í úrslitum síðustu
Alþingiskosninga að öllum
má augljóst verða að ekki er
lengur unandi við slíkt rang-
læti. Samkvæmt niðurstöðutöl-
um kosninganna , lilaut Al-
þýðubandalagið 15 859 atkv.,
eða 19,2% af atkvæðamagn-
inu á öllu landinu, en aðeins
8 þingmenn. Framsóknarflokk-
urinn hlaut 12 925 atkvæði,
15,6% atkvæðanna, en hvorki
meira né minna en 17 þing-
menn! Þetta ér það réttlæti
sem Framsókn er að verja.
Þetta er hennar lýðræðishug-
sjón! Og nú lýsir flokksþing
hennar og Tíminn yfir að þetta
sé ekki nóg. Réttlæti og hug-
sjón Framsóknarflokksins í
kjördæmamálinu sé sú að úr
kosningunum 1956 hefði Al-
þýðubandafeg'ð átt að fá þrjá
þingmenn! Framsókn er að
vísu búin að komast upp með
margt og mikið, en skyldi
syndamælir hennar nú ekki
vera orðinn fleytifullur?
,--------------------------------
54. páttur 3. apríl 1959
ÍSLENZK TUNGA
Ritstjóri: Árni Böðvarsson
v--------------------------------/
f síðasta þætti var drepið á
undirstöðu allrar málverndar
og varpað fram þeirri spurn-
ingu hvort ekki mundi vera
bezt að hætta öllu slíku og
taka heldur upp alþjóða orð
um hvað eina nýtt sem menn-
ingin færir okkur, eða taka
upp mál einhverrar stærri
þjóðar, og þá væntanlega
ensku.
Ekki skal því neitað að ýmis
vandkvæði fylgja því að tala
mál sem fáir skilja utan land-
steinanna og ekki fimmtungur
milljónar samtals í heiminum.
Þar við bætist að íslenzk
tunga er til margra hluta óþjál
og iUa tamin, mætti jafnvel
kallast algerlega ótamin á
mörgum sviðum mannlegrar
þekkingar. Þetta kemur m. a.
fram í því að fræðimenn innan
sömu greinar nota ekki sömu
orðin um sömu hlutina. En
þetta er ekkerf einsdæmi um
íslenzku, heldur hefur þessi
orðið raunin á í hvert skipti
sem nýyrðis hefur orðið þörf
i einhverju máli: þau hafa orð-
ið að vinna sér þegnrétt,
verða hefðbundin, til þess að
ná aimennri viðurkennjngu
sem rétt táknun þeirva hug-
taka sem um er að ræða. í ís-
lenzku höfum vi_ð gott dæmi
um betta úr máli flugmanra.
Lengi voru fvéttamenn og aðr-
ir búnir «ð bögglast við ýms-
ar þýðingar á þeim tegundum
flugvéla sem á enskri tungu
eru nefndar ,.jet pianes"; menn
kölluðu þetta ..brýstiloftsflug-
vélar“ og fleiri nöfn komu
fram. f Nývrðum IV fum flug)
sem út kom 1956 er bettaí>
enska orð býtt með ..brýsti-
loftsvél, þofa, þur«“. Minnzt i
var á þetta orð í fréttúm af
útkomu heftisins, og eftir tvö
ár má seg’a að orðið bofa hafi
sigrað og sé orðið fast í ís-
ien7ku máli Sérstök tegund
flugvéla getur farjð beint upp
og verið kvrr i loft.jnu; þær
eru nefndar á ensku ,,heli-
conter“ og bað orð hefur verið
tekið unn í grannmál okkar á
Norðurlöndúm, enda kom fyrir
allmörgum árum tillagg um
það (ég held hún hafi verið í
Tímarium) að stytta úfenda
orðið og taka lipp orðið knnfx
fbevgist elnq og „tímif', vejkt
karlkvnsorðj Á þessu orði var
bó sá gaúi að bamq virtist;
eiga að vera hlióðasamhand
sem er ekki til í íslenzku, b. e.
pt. Hins vegar hefði auðvitað
verið unnt að bera orðið fram
efti.r Lslenzkum framburðar-
reglbm j,kofti“ (eins og
„skinta. kevpti“ og fleiri sMk-
um orðum). en það var ekki
almennur skjlningur. f Nývrð-
um IV er bessi flugvél nefnd
„kont.i. þyrilvængja“. Eftir að
það hefti nýyrðasafnsi.ns er
komið út. tekúr einhver að
nota orðið byrla fveikt kven-
kvnsorð, bevgðist eins og
,,tunga“), og það virðist vera
að ná yfirhöndinni. — Þannigf
mætti rekja fjölda dæma bæði
úr íslenzku og öðrum málum
um nýyrði sem hafa sigrað í
samkeppni við önnur. Skemmti
legt dæmi úr íslenzku er orð-
ið sími sem hefur gengið af
nýyrðunum „fréttaþráður, mál-
þráður" og „fónn“ dauðum;
þau sáust um skamman tíma
í merkingunni „telefon".
En þetta var útúrdúr um ör-
lög nýyrða. Þau eru söm í ís-
lenzku og öðrum málum, að-
eins með þeim mun sem fylgir
séreð’i þessarar tungu. Við
notum nýyrði í okkar máli til
að losna við útlend tökuorð.
Ekki er það þó af því að ekki
værj unnt að kenna fólki að
skilja og nota svonefnd alþjóða
orð um ýmsar menningamýj-
ungar, heldur af þvi að út-
lendu orðin þykja „ljót“ og
„fara illa“ í málinu. Þetta er
sem sé smekksatriði, en í því
sambandi er rétt að minna á
að smekkur fólks er misþrosk-
aður; sumt köllum við góðan
smekk, annað lélegan, Um
málfar er þessi smekkur ekki
annað en tilfinning fyrir því
hvað samræmist þeim almenn-
um reglum sem hefðin hefur
skapað tungunni, samræmist
málkerfinu sjálfu, framburði
þess og beygingum, og hugs-
anaganginum sem málkerfið
hefur ræktað með þjóðinni.
Fjarri fer Því að íslenzka
hafi haldist ómenguð af öllum
erlendum orðum. Orð eins og
pressp. filma, kassi, kirkja,
biskup, pappír, o. s. frv., eru
öll tökuorð, og tvö þessi síð-
astnefndu hafa endingu sem
ekki er til í innlendum orðum.
Þó finnur enginn annað en
þetta sé fullgóð íslenzka, enda
Eftirfarandi bréf barst
póstinum 31. þ. m.:
Siglufirði, 23/3 1959.
„Kæri Bæjarpóstur!
Ég þakka vinsamleg um-
mæli um bréf mitt og birtingu
þess ’í 54. tbl. Þjóðviljans. Ég
hef lesið og athugað með
vaxandi áhuga, leiðréttingar
og skýringar þær á þorra. og.
góuvísum sem birzt hafa í
Bæjarpóstiuum, og er þeim
að mestu sammála.
Út af meiningamun oklcar
Þorsteins Magnússonar, um
orðið bólm, og skýringu mína
á vísu Sighvats:
„Gleði þróar geðs um tún
grimmum sóar skaða,
iheilsar góa björt á brún
bólmi, snjólitaða".
Bólm—öyja— þ.e. eyjan
snjólitaða = Island. Góa
heilsar íslandi og íbúum
þess.
í Hervararsögu. segir m.a.:
„Arngrímur fór með konu
sinni Eyfuru til arfleifðar
sinnar og nam staðar í ey
þeirri er Bólmr hét“. örvar-
Oddssaga segir þannig frá:
er það svo að yfirleítt er auð*
velt að samlaga erlenda orð-
stofna íslenzkri tungu, ef þeir
eru ekki nema tvö atkvæði.
Um slíka stofna hefur skapazt
nægileg hefð til að þeir sam-
lagist málinu, ef þeir eru á
annað bcrð lagaðir eftir is-
lenzku hlióðkerfi og beyging-
um. Um þríkvæða stofna gegn-
ir öðru máli; þeir eiga erfiðara
með að samlagast íslenzku,
hvað þá ef lengri eru. Þetta er
bó að brevtast nú. Við erum
diarfari. r>ú orðið að taka upp
fieirkvæða erleuda orðstofna í
ís’enzku en við vorum fyrir
nokkrum áratufuim En beirrí
stefnn fvlair einnig sú hætta
að bá vprði ásæknari hau orð
sem viba rvðia sér inn í stað
góðra o» víldra islenzkra orða.
Þá er hínu hluti snurningar-
inuar hvort ekki mnndi vei-a
hennileeast fyrir okkur og um-
heimiun að við lpgðum niður
íslenzku og tækium unn eitt-
hvert heimsmá’anna Eflaust
yrði bá sfundnm auðv°'7dara að
jcomest; í samhand við' um-
1prj bín.s vevar hlyti
bá óbiíkvæmilpffa svo að fara
að við cem sUlfstæð bióð hvrf-
um ie„ { bofm heirrar hjóðar
ppm v i* fenafnm málfð frá
lanrUA nWar vrði bá með-
böudfað oom útslcor oc íbúam-
Ír í samræmi við bað. Það
mvndi enuu málj skiota fyrir
lífsauðai mannkvrisfns, bó að
enskuæmiprffi lilður ykist
skvndfleaa að fiölda um bessar
t.vö hundruð búsundjr spm tala
íslenzku. En mannkynið yrði
fátækara ef hað missti úr sin-
um hóni 200 bús. manna þjóð
sem hefur sérstaka lífsreynslu
og er hvorki hluti né útskæk-
ill stórs ríkis. Gildi þjóðar fer
ekki eftir höfðatölu. Og þetta
skiptir höfuðmáli, þegar við
erum að hugleiða þessar spurn-
ilngar sem varpað var hér
fram.
„Kanntu nöfn þeirra? sagði
Oddur. Þá varð Hjálmari ljóð
á munni.
„Hervarðr, Hjörvarðr,
Hrani, Angantýr,
Bíldr ok Búi,
Barri ok Tóki,
Tmdur og Tyrfingr,
tveir Haddingjar
þeir í Bólm austur
ibomir váru,
Amgrímssynir
og Eyfuru“.
Séra Hannes Bjaraasoii
segir svo fyrir munn Am-
gríms jarls í Hálfdánarrím-
um gamla:
„Húm kvað aftur: „Arngrím
þjóð mig kallar,
Ey-Grímsson í Bólm er bjó
bendir skjóma frækinn þó.“
(bendir skjóma = hermaður).
Af þessu er Ijóst, að ey sú
er Amgrímur réði yfir hét
Bólm eða Bólmur á söguöld.
Hliðstætt þessu má nefna eyj-
amar Hrafnistu, Hugl, Há,
Mostur, Mön, Svoldur o. fl,
1 rímnakenningum er oftar
kennt til Bólmar en Bólmeyj-
ar, hér skulu nefnd nokkur
Framhald á 1.0, síðu.
BÆJARPÖSTURINN
Vísnapóstur — Enn um orðið „bólm" — Bréf
að norðan