Þjóðviljinn - 23.08.1959, Blaðsíða 7

Sunnudagur 23. ágúst 1959 — ÞJÓÐVILJINN — (9
Ein af ástæðunum fyrir því
að andstaðan gegn Rockefeller
fékk byr undir báða vængi í
Bandaríkjunum í upphafi ald-
arinnar var sú að evrópskt
olíufélag. hafði reynt að brjóta
niður einokunaraðstöðu Stand-
ard Oil.
Um aldamótin hafði verið
myndað félag í Hollandi til
þess að standa fyrir vinnslu á
olíu sem fundizt hafði í Indó-
nesíu, hinni víðlendu og auð-
ugu nýlendu Hollendinga, en
skip vantaði til að flytja olíuna
til Evrópu. „Royal Dutch“, en
svo nefndist félagið, var enn
heldur smávaxið fyrirtæki, en í
Bretlandi var þann mann að
finna sem átti skip. Sá hét
Marcus Samuel, síðar nefndur
Bearstead lávarður. Skipafélag
hans, „Shell“, var þá ekkert
risafyrirtæki, en nægði Hol-
iendingum. Árið 1907 rugluðu
þessi félög saman reitum sín-
um og úr varð „Royal Dutch
Shell“, annar mesti olíuhringur
heims. Marcus Samuel hafði
góð sambönd og átti greiðan
aðgang að fjárhirzlum Rot-
schildættarinnar. Innan nokk-
urra ára var baráttan hafin
í síðari heimsstyrjöldinni voru árásir á olíulindir, hreinsunarstöðvar og olíufiutningaskip
meðal mikilvægustu hernaðaraðgerða. Myndin er tekin eftir árás I’jóðverja á oliíugeymi
við Dunkerque.
guíl sem skapaBi mesfu auShringa heims,
a örlögum milljóna manna, þjóSa og rikja
Með mútum, skemmdarverk-
um og hótunum tókst Rockefell-
er brátt að brjóta alla keppi-
nauta sína á bak aftur.
Baráttan um olíu-
leiðslurnar
Um leið og Rockefeller hafði
unnið sigur í keppninni um
flutning olíunnar með járn-
brautum, margfaldaðist flutn-
ingskostnaðurinn og eigendur
olíulindanna horfðu fram á al-
gert gíaldbrot. þeir reyndu nú
að sniðganga Rockefeller með
því að leffffia olíuleiðslur beint
frá lindunum til strandarinnar.
Árið 1875 byrjuðu eigendur
olíulindanna á lagninu slíkrar
leiðslu. f nokkur ár þumlung-
aði leiðslan sig smám saman
í átt til strandar. En þegar
leiðslan var nærri komin að
Eriej árnbrautinni við Hudson-
'fljót var þar fyrir herlið grátt
fyrir vopnum. Fallbyssur
Rockefellers lokuðu öllum ó-
viðkomandi leiðina.
Þá var reynt að leggja leiðsl-
una um New York ríki niður
til New York hafnar, en þegar
búið var að leggja rörin yfir
Delawarefljót, bannaði eitt af
járnbrautarfélögum Rockefell-
ers að leiðslan yrði lögð undir
teina þess.
Annars var ekki kostur en
að sveigja leiðsluna fram hjá
New York. Það var gert, en
brátt kom í ljós að einhverjir
óþekktir menn höfðu grafið
upp rörin jafnóðum og þau
voru lögð. Það urðu nú blóðug
átök, margir féllu og enn fleiri
særðust, kært var fyrir dóm-
stólunum, en enginn dómur var
upp kveðinn. Rockefeller hafði
mútað bæði lögreglu og dóm-
stólum.
Þrátt fyrir allt tókst að
leggja leiðsluna að járnbraut
sem Rockefeller réð ekki yfir
og þaðan mátti síðan flytja
hana í lestum til strandar. Eig-
endur olíulindanna höfðu unnið
fyrstu lotu. En 1883 var Stand-
ard Oil aftur orðið ofan á.
Evrópa lœtur til sín
heyra
Á næstu 30 árum jukust stöð-
ugt vold og auður Rockefellers.
Einskis var svifizt ef hagsmun-
ir olíuhringsins voru í veði.
Rockefeller hélt uppi einkaher,
sem hann sigaði gegn verkfalls-
mönnum, eins og t. d. við stál-
iðjuver Rockefellers í Lodlow,
þar sem tuttugu verkamenn
voru drepnir, Það reyndist
ekki unnt að koma lögum yf-
ir hann. Öldungadeildarmenn,
ríkisstiórar og jafnvel forset-
inn sjálfur höfðu gengið á mála
hjá honum og komu í veg fyrir
allar aðgerðir gegn Standard
Oil.
En upp úr 1910 varð and-
staða almennings í Bandaríkj-
unum gegn Standard Oil svo
mögnuð, að það tókst að fá
hæstarétt til að kveða upp dóm
yfir honum. Dómurinn var
strangur, 30 milljón dollara
sekt og auk þess var kveðið
svo á að auðhringurinn skyldi
leystur upp. Standard Oil var
skipt niður í 36 „sjálfstæð fé-
lög“, en sjálfstæði þeirra var
aðeins í orði en ekki á borði,
því 7að Röckefeller hélt meira
en helming hlutabréfanna í
þeim öllum.
stofnaði Standard Oil Company
ti maður veraldar.
milli Standard Oil og Shell.
Við stjórn Shell hafði þá tek-
ið Henry Deterding sem var
enginn eftirbátur Rockefellers í
harðýðgi og miskunnarleysi.
Stríðið milli þessara risafé-
laga hófst um Kína. Af dular-
fullum orsökum sprakk hvert
olíuflutningaskip Rockefellers í
loft upp á leiðinni til Kína. í
landinu sjálfu urðu ógurlegir
olíubrunar.’Þúsundir sjómanna
létu lífið í átökum olíuhring-
anna um kínverska markaðinn.
Stríðið stóð í mörg ár, olían
féll stöðugt í verði, en árið
1911 sömdu stjórnendur Shells
og Standard Oil með sér frið,
skiptu bróðurlega á milli sín
kínverska markaðinum og olíu-
verðið hækkaði aftur upp úr
öllu valdi.
Borgarastyrjöld eða
ölíustríð
Deterding var hugleikið að ná
undir sig olíulindunum sjálfum,
en það hafði Rockefeller að
mestu vanrækt. Auðugustu
olíulindir heims höfðu þá fund-
izt í Suður-Ameríku og Shell
fór á stúfana þar. Um 1904 var
Mexíkó orðið klondyke olíunn-
ar. Diaz forseti selur Shell
vinnsluréttindi fyrir ógrynni
fjár. Standard Oil getur náttúr-
lega ekki horft uypp á það að-
gerðalaust. Olíuleiðslur eru
rofnar. Dælustöðvar springa í
loft upp, verkfræðirígar eru
myrtir. En Deterding lætur það
ekki á sig fá.
1911 brýzt út borgarastyrjöld
í Mexíkó. Rannsókn bandarísku
öldungadeildarinnar leiðir í
Ijós, að Standard Oil leggur til
vopn og fé. Skömmu síðar
hrinda Bretar af stað byltingu.
Þúsundir Mexíkómanna falla í
þessu stríði, sem ekki er nein
borgarastyrjöld, heldur blóðug
átök milli olíuhringanna. Um
alla Suður-Ameríku þlossa upp
bardagar og óeirðir sem olíu-
hringarnir hleýpa af stað. Bar-
áttan um olíu Suður-Ameríku
er hafin, og henni er ekki lok-
ið enn.
Andkommúnistinn
Deterding
Árið 1918 þegar hersveitir
voru sendar til Sovétríkjanna
úr öllum áttum til að brjóta
ráðstjórnina á bak aftur var
eitt fyrsta verk þeirra að setja
á stofn „sjálfstæð" lýðveldi í
Kákasus og Grúsíu. Það var
engin tilviljun. Við Bakú í
Kákasus eru mestu olíulindir
Sovétríkjanna. Hvítliðaherirnir
sem hertóku Bakú fengu mála
sinn hjá engum öðrum en Det-
erding, sem sparaði ekkert til
að fella ráðstjórnina.
Jafnvel áður en byltingaröfl-
in höfðu fest sig í sessi hafði
Shell keypt upp eignir rússn-
eskra flóttamanna í olíuiðnað-
inum fyrir lítið sem ekkert.
„Ensk-kákasíska olíufélagið"
var stofnað til að vinna olíuna
úr þessum lindum. Það varð þó
ekki langlíft. Byltingin sigraði
og olíuhringunum var bægt úr
landi. En Deterding var ekki afl
baki dottinn. Hann lagði fram
milljónir á milljónir ofan til
að skipuleggja gagnbyltingartil-
raunir í Sovétríkjunum. Þús-
undir flugumanna hans reyndu
að grafa undan ráðstjórninni.
Aðeins ein tilvitnun nægir
til að sýna fram á hvað Deter-
ding ætlaðist fyrir. 5. 'janúar
1926 þjrtist í Lundúnablaðinu
Morning Post óvenjulegt bréf
sem undirritað var af sir
Henry Deterding, en þar stóð
m. a.:
. „Áður en margir mánuðir
eru liðnir mun siðmenningin
endurheimta Rússland, en ný
og betri stjórn mun taka við
völdum en keisarastjórnin var.
Bolsévisminn í Rússlandi mun
líða undir lok áður en þetta ár
er til enda gengið, og um leið
og það gerist á Rússland víst
lánstráust í öllum heiminum
og getur opnað landamæri sín
öllum þeim sem fúsir eru að
vinna. Fjármagn mun streyma
til landsins og það sem er
enn betra vinnuafl.“
Deterding hafði þegar lagt á
ráðin um hvernig Shell ætti að
ha’gnýta sér auðlindir Rúss-
lands, hann gat jafnvel sagt
fyrir um hvenær að því kæmi,
því að hann hafði sjálfur lagt
á ráðin. Honum verður ekki
um kennt, að allt fór á annan
veg.
Framh. á 11. síðu.