Þjóðviljinn - 26.04.1960, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 26. apríl 1960 — í>JÖÐVILJINN — (7
= FRlTTIR A F ENSKUM BÓKAMARKAÐI
Endurminningar Daltons
Sívertsensliúsið mun vera elzta hús í Hafnarfirði. I*að var reist á. árunum 1776 til 1778 á
Langeyrarmölum á vegum konungsverzlunarinnar. Árið 1791 tók Knud Dyrekjær fak'tor hús-
Ið á Ieigu og 1793 kaupir hann það af konungi fyrir 15 tlali og fjóra skililina. Bjarni riddari
Sívei'isen kaupir svo húsið af honum 1804 og flytur það inn í Akurgerði. Kaupverðið var þá
161 áalir og 32 skildin.gar. Árið 1899 varð húsið barnaskóli, síðan hafði Hafiuirfjarðarbær
Jiar skrifstofur sínar um langt árabil og um skeið voru þar skrifstofur verkamannafélagsins
Hlífar og Sjómannafélags Hafnarfjarðar. (Ljósm. Sig. Guðm.).
böðull og Bessastaðavald
við Óseyrartanga, bæði þau
sem hér e;ga heima og eins
nokkur annarstaðar frá“.
Á Skipakletti er nú risin
aðalbygging Hraðfrystihúss
Hæjarútgerðar Hafnarfjarðar.
— Voru ekki fleiri ,,klett-
arnir“ — og hefur þú ekki
safnað örnefnum a’mennt ?
— Jú, ég hef safnað tölu-
verðu af gömlum örnefnum,
kæði eftir munn’egri geymd
og ekráðum heimildum og
reynt að rekja sögu þeiira.
,,Klettarn:r“ voru t.d. ,,Brúar-
hraunsk}ettur“, „Fjósaklett-
ur“, „Skipaklettur" (stund-
um nefndur jagtaklettur) -—
hann er sem fyrr segir horf-
inn undir Bæjarútgerðina, og
loks var , JÁskaklettur". Hann
var þar sein nú er Vestur-
gata 32; var fjórklofinn.
Hann hét svo vegna þess að
af þessum kíetti var hægt að
fiska úr landi áður fyrr. Það
var strax dýpi fyrir utan og
“þar á leirnum var oft mikill
fiskur fyrrum. Vesturhamar-
inn gekk líka stundum undir
nöfnunum Sjávarhamar og
Skiphamar, en Vesturhamars-
nafnið hefur alltaf borið sig-
ur af hólmi. Allir þessir
„klettar" eru fyrir löngu
horfnir nema eitthvað mun
enn sjást af. Fiskakletti.
Fyrir sunnan fjörðinn var
Grandinn með Skiphól,
Kringlu og Háagranda. Þar
fyrir sunnan tekur Hvaleyrin
við. Á Hvaleyri hafa senni-
lega verið einhver reisuleg-
ustu bæjarhús á landinu, bæði
á 19. og 20. öld. Þorsteinn
Jónsson bjó þar á 19. öld og
1850—1870 bjuggu þar Jón
Hjartarson og Þórunn Sigurð-
ardóttir. Ég hef lýsingu á
bæ þeirra; það var mjög
myndariegur bær.
Hjále:gur á Hvaleyri voru
allt að því 6, og hétu þær
eftir körlunum sem á þeim
bjuggu. Sveinskot fær nafn af
Sveini Eiríkssyni er býr þar
frá 1840—1855. Halldórskot
eftir Halldóri búanda þar
1847—1877. Hjartarkot eftir
Hirti er bjó þar 1868—1872.
Vesturkot mun lengst af hafa
verið kallað því nafni af því
það var vestast, en það var
líka nefnt Drundurinn af því
það var yzta totan á eyrinni.
Ennfremur voru á Hvaleyri
Lórðarkot og Tjarnarkot.
Þegar mest var byggt voru
þar sex hjáleigur samtímis,
og húsmenn að auki, bæði á
aða’bænum og hjáleigunum.
I sambandi við þessa könn-
un mína á nöfnum hef ég
fengið lýsingar af bæjunum í
bænum hjá mörgu ágætu
fólki og hef getað borið lýs-
ingar þess saman. Þá fór ég
einnig að grafa upp hvaðan
fólkið var komið, og er langt
kominn með það en það er
tafsamt verk. He’’mildarbæk-
umar eru orðnar um hundr-
að, manntöl og kirkjubækur
norður til Eyjafjarðar og
og austur í Skaftafellssýslu,
því fólkið var komið hingað
og þangað að.
Þá hef ég einnig kannað
dómabækur í þessu sambandi.
Árið 1603 býr á Hvaleyri
Guðlaugur nokkur Guðiaugs-
son. I Alþmgisbók frá Kópa-
vogsþingi er hans getið það
ár. Þeir voru teknir fjórir
saman fyrir þjófnað, en svo
virðist sem hann hafi tekið á
sig sökina, því Jónar tveir
sluppu og einnig Ólafur noklt-
ur Pétursson er var „borgað-
ur út l’yrir góöra manna bæn-
arstað og sakir ætternis, og’
svo vegna neyðar konu sinn-
ar og barna og- erfiðleika í
búskap“.. Ekkert slíkt hlífir
Guð’augi og um hann segir
svo:
„Um Guðlaug Guðlaugsson
þá ályktast svo og fullnaðist
að áðurskrifaður Guðlaugur
undirbjó og lofaði með fulln-
aðarhandsölum sjálfviljuglega
konunginum og hans umboðs-
mönnum að þjóna sína lífstíð,
og refsa það honum verður
skipað eftir lögmáli, það
gjöra að þvi tilskyldu að hann
hefði nokkurt auðkenni það
liann mætti bera alla sína
daga fyrir vondan glæp og
tilverknað, og til merkis ef
hann kann aftur um að
hlaupast, en steli hann aftur
eða sýni hann aðra nokkra
óhlutverdni, þá sé hann rétt-
fangaður cg dræpur"..
Hvaleyrarbóndi þessi er
þannig brennimerktur og ger-
ist Bessastaðaböðull til þess
að bjarga eigin lífi og félaga
sinna, annarra en þess sem
var „borgaður út fyrir góðra
manita bænarstað og sakir
ætteriús“. Sonur Guðlaugs,
Jón að nafni, bjó í Hamars-
koti og giftist dóttur lög-
réttumanns á Vatnsleysu-
strönd.
Oi’mur Jónsson býr á Hval-
eyri 1696—1714. Hann var
leiguliði konungs. Ábúðarkjör
hans eru þessi:
„Kvaðir eru: Mannlán um
vertíð, tveir hríshestar he:m
til Bessastaða með sk'yldu, en
margoft þar fyrir ntan einn
hríshestur, tveir..: eða þrir á
ári f.yrir bón, ■ og einu sinni
í tíð Heidemanns sjö um árið
og tveimur áskyldum. Hér að
auki tveir dagslættir árlega
heim til Bessastaða og fæði
bóndinn verkamennina sjálf-
Framhald á 10. síðu.
: Hugh Dalton: Call Back
: YesÚerday.
i 21 s. The Fatefui Years.
i 30 s. Frederick Muller.
: Hugh Dalton hefur um þrjá
: áratugi verið einn aðalleiðtogi
: brezka Verkamannaflokksins.
: Hann var aðstoðarutanríkis-
: ráðherra í Verkamannaflokks-
: stjórn MacDonalds, talsmað-
■ ur Verkamannaflokksins um
■ utanríkismál í neðri málstof-
: unni 1935—1940, ráðherra i
: brezku stríðsstjórninni, fjár-
: málaráðherra og viðskipta-
: málaráðherra í stiórn Verka-
= mannaflokksins eftir styrjöld-
= ina. Dalton hefur undanfarin
= ár unnið að samningu endur-
E minninga sinna, Tvö bindi
: þeirra eru komin út.
= Upphafsorð síðara bindis
= endurminninganna eru þessi:
= ,,í stjórnmálum munar oft
| mjóu. Ef ég hefði ekki tap-
= að þingsæti mínu með litlum
= atkvæðamun í þingkosningun-
= um 1931, heldur haldið því
= með litlum atkvæðamun. er
= nokkurn vesinn öruggt, að ég
= hefði orðið varaformaður
= þingflokksins í stað Attlees
= og tekið við af Lansburv sem
E formaður 1935 eða fvrr“.
E Þetta mun e'kki vera ofsagt.
E En ár þessi munu áhrif Dal-
E tons í Verkamannaflokknum
E hafa verið hvað mest.
E Þar sem Dalton er einn
E höfuðieiðtogi annars tveggja
= aðalflokka Bretlands, sem 'um
5 leið hefur að nokkru haft for-
= ystu fvrir sósíaldemókratisk-
= um flokkum. vekur það eftir-
= tekt, hve ósýnt homim er að
= ræða almenna framvindu
= hrevfinfrar bessarar oa fram-
E tíðarm'ð En hann befur frá
E mörgu að segia. Margir munu
E staldra við frásö.gn hans af
E brottför MacDonalds úr
E Verkamannaflokknum, and-
E stöðu Verkamannaflokksins
E við virkan stuðning við lýð-
E veldisherina í upphafi borg-
=j arastyrialdarinnar á Spáhi og
E aðdragpnda heimsstyrjaldar-
E innar 1939.
5 Tvær glefsur úr endurminn-
^ ingum Daltons fara hér á eft-
E ir, önnur um viðbrögðin við
E upphafí borgarastyr.iaidarinn-
E ar á Soáni, hin um styrjaldar-
E vfirlýsingu Breta og Frakka
E '1939. Um ákvörðun þeirrar
E stefnu pð hindra íhlutun í
E borgarastvriöidinni á Spáni
= og bá. um leið voonasölu til
= her.ianna, segir Dalton svo
= frá: ,.að nokkrum vikum eft-
= ir að borgarastvrjöldin brauzt
= út hafi hann ásamt tveim öðr-
= um fulltrúum Verkamanna-
= flokksins farið til viðræðna
= við Blum, sem þá var fo'r- *>■
E sætisráðherra ríkisstiórnar
E frönsku albýðufylkingarinnai’.
E ..Við snæddum miðdegisverð
E með Blum oer konu hans í Les
E Mesnuls í litlu húsi. sem hann
= bíó í. Sem forsætisráðherra
E ríkisstjórnar atbýðufylkingar-
.E innru’ sasðist liann telja þá
E stf'riiu að hindra íhlutun á
E Spání vers sína stefnu. Hann,
E en ekki Eden, eins oe sumir
E héldu fram, væri höfundur
E hennar.” (II. 95). Fvrstu
E mánuði borgarastyrjaldarinn-
= ar studdi Verkamannaflokkur.
Hugh Dalton
inn þessa stefnu að hindra I-
hlutun. Þegar ljóst varð, að
fasistaríkin virtu alþjóðleg-
ar samþykktir á þá leið að
vettugi, sneri flokkurinn við
blaðinu 28. október 1936. En
þá hafði stefnan verið tekin.
Um þann drátt, sem varð á
birtingu striðsyfirlýsingar
Bretlands, eftir að Þjóðverjar
höfðu ráðizt á Pólland, farast
Dalton svo orð: „Þingið kom
saman á hádegi. Þingfundur
varð stuttur. Við áttum loks-
ins í stríði .... Frakkar, að
okkur var t.iáð, mundu leggja
fram úrslitakosti sína í Berlín
á hádegi .... I huga mér
leyndist ékki minnsti vafi, að
neðri málstofa þingsins, o g
einkum Verkamannaflokkur-
inn, hafði knúið brezíku rík-
isst.iómina til að neyða
frönsku ríkisstiórnina, til að
ríða á vaðið. Þegar ég horfi
til baka. þykist ég vita, að
ýmsir háttsettir meno bæði í
London og París, ha.fi haft í
hvggiu að draga á langinn
str'ðsyfirlýsinguna bancað til
Þióðveriar hefðu farið vfir
nólska hliðið og Vestur-Pól-
land Þá hefnr æthinin verið
að fá Mussolini t.il að bera
fram nýiar friðartillögur og
til að nota áhrif s'ín á Hitler
til að sá síðrrnefndi sendi
okkur friðarboð á hpírn grund-
velli. a.ð hann héidí bví. sem
hann hefði b»par sölsað undir
sig, otr að Pólveriar gæfust
urm. 0<r þá fa.nnst mér ég
hevra Chamberian pep'ia: ,.Nú.
er bað undir Pólveriurn komið
að endurgialda þá sáttfvsi,
sem herra Hit.ler hefur svnt
ef+ir ágæta milligönp-u í bágu
friðarins, sem siano'’ Mussnliní
h°fur ]°vst af hendi. og hað
ekkj í f"vot,n sinn.“ Allt bað
va.r* nú orðið um seinan.“ (II.
270).
— alter ego
Aðalfuniur ÆFR
á finrnitudaglnn
Aðalfundur Æskulýðsfylk-
ingarinnar í Reykjavík verður
haldinn í Tjarnargötu 20 n.k.
fimmtudagskvald kl. 9. Á dag-
skránni eru venjuleg' aðal-
fundarstörf. Einnig' verður
rætt um byggingarhappdrætti
ÆF og önnur mál.