Þjóðviljinn - 05.08.1960, Blaðsíða 7

6)-
ÞJÓÐVILJINN
Föstudagur 5. ágúst 1960
Föstudagur 5. ágúst 1960 — ÞJÓÐVILJINN — (7
■ntmmuuTTíim;
ttx
nc
plOÐVILJINN
Útgeíandl: Samemlngarflokkur alþýðu — Sósialistaflokkurlnn. —
RltstJórar- Magnús KJartansson (6b.), Magnús Torfi Ólafsson, Blg-
urCur GuÖmundsson. — Fréttaritstiórar: ívar H. Jónsson. Jón
Bjarnasor.. — Auglýsingastjóri: Guðgeir Magnússon. — Ritstjórn,
ifgreiö'sia auglýslngar, prentsmiðJa: Skólavörðustig 19. — Biml
17-500 (5 línur). - Áskriftarverð kr. 45 á mán. - Lausasöluv. kr. 3.00.
PrentsmiðJa ÞJóðvllJans.
Árásin á lífskjöriii
lTr aldrei farið í búð frá heimilum ráðherranna
^ og ritstjóra Morgunblaðsins og Alþýðublaðs-
ins? Þannig spurði maður nokkur hér 'um dag-
inn kunningja sinn í gamni og vissi þó svarið
sjálfur. Ráðherrarnir finna sjálfsagt ekki svo mik
ið til stóraukinnar dýrtíðar, því þeir höfðu lag
á því við ráðstafanir ríkisstjórnarinnar í vetur
að hygla hátekjumönnum um tugi þúsunda í eft-
irg’afir af sköttum og útsvörum þegar þeir af
náð sinni réttu lágtekjumönnum nokkur hundr-
uð krónur í skattalækkun. Enda vita ráðherrarn-
ir alls ekki af bví að vörur hafi hækkað í verði,
þeir tala um það í útvarpið og láta skrifa um
það í Morgunblaðið og Alþýðublaðið að „viðreisn"
Sjálfstæðisflokksins og Alþýðuflokksms gangi
nákvæmlega eins og hún átti að ganga. En sam-
kvæmt loforðunum áttu alþýðumenn ekki að
skaðast nema um 3% nokkrir þeirra, og aðrir
ekki neitt, vegna ráðstafana ríkisstjórnarinnar.
Og ritst.jórar Morgunblaðsins og Alþýðublaðsins,
sem tæpast eru neinir hátekjumenn, virðast
aldrei hafa frétt af því að vörur hafi hækkað í
verði á þessu ári, og hafa ‘þó verðhækkanir á
vörum ekki farið fram'hjá blöðum þeirra á und-
anförum árum.
fjjóðviljinn þirti á sunnudaginn var lista er
verzlunarmaður hafði tekið saman um verð-
hækkanir á 33 vörutegundum, Vörurnar voru
þannig valdar, að þær sýndu fremur minni hækk-
un en almennt á verði innflutts varnings. Þar
voru t.d. vörur sem staðið hafa í stað, vegna
þess að miklar birgðir voru til af þeim fyrir
gengislækkunina, vörur sem lækkað hafa vegna
brottfalls sérstakra gjalda, sem þó eru næsta
fáar, og svo loks vörur sem haldið hefur
verið niðri verðlagi á með niðurgreiðslum. En
verzlunarmaðurinn miðaði vörulista sinn við það,
að vörurnar sem með voru teknar, eru notaðar
nær daglega á öllum heimilum. Við athugun
þessa kom í ljós að þessar daglegu nauðsynja-
vörur fólks höfðu hækkað frá 1. febrúar til 2ð-
júlí 1930 um hvorki meira né minna en 33%.
Um þessa gífurlegu hækkun vita húsmæðurnar
á alþýðuheimilunum þegar þær eru að reyna að
láta tekjur heimilisins endast til hins nauðsyn-
leffasta. Og þó eru eftir stórfelldar hækkanir af
völdum gengislækkunarinnar, svo sem verðið á
landbúnaðarvörunum. Þar hefur hækkunin ekki
enn komið fram nema á mjólk og mjólkurvör-
um, en aðrar landbúnaðarvörur eiga að hækka
í haust.
jþessa stórkostlegu dýrtíðaraukningu er alþýðu-
fólki ætlað að bera ón þess að kaup þess
hæ'kki. Blöð Sjálfstæðisflokksins og Alþýðu-
flokksins hlakka yfir því hve vel sangi að fram-
kvæma vilia r'kisstjórnarinnar. Sá vilji er stór-
felld kjaraskerðing sem nú þjakar alþýðuheimili
landsins. Sjálístæðisflokkurinn og Alþýðuflokk-
urinn hófu þessa árás með kauplækkunarlögun-
um í fyrra og á þessu ári með vísitölubanninu,
gengislækkuninni og öðrum ráðstöfunum hins
nýia „efnahagskerfis“. Enginn mun vefengja
að þessi þáttur „viðreisnarinnar“, stórfelld kjara-
skerðing alþýðu og allra láglaunamanna, hefur
tekizt. Eðlileg afleiðing þeirrar „viðreisnar“ er
hin almenna og stórfellda gengislækkun á stjórn-
arflokkunum, Sjálfstæðisflokknum og Alþýðu-
flnkknum, sem nú er að verða.

mt
Frammi við sjóinn, neðan
Kapelluhraunsins noroan
Straumvikurinnar er frem-
ur lítið hús þar sem hraun
og gras mætast.. Eitt kvöld-
ið lagði ég leið m:na í þetta
hús, í fylgd þriggja kvenna;
fyrir í húsinu voru 14 kon-
ur, ég var kominn í kvenna-
búr. í þessu húsi er sumar-
dvöl fyrir hafnfirzkar mæð-
ur.
Driffjaðrirnar í þessari
starfsemi, þær Sigurrós
Sveinsdóttir og Sigrún
Sveinsdóttir (þær eru ekk-
ert skyldar, conur Hafnfirð-
Kvöldstund með konum á Bala
svona starfsemi og eiga
hvergi víst húsnæði frá ári
til árs ?
— Jú víst er það erfitt.
En við höfum ek'kert átt, en
s.l. vor keyptum við rúm og
borð í þetta húsnæði, sem var
árið 1958 og nú höfum við
sótt til ríkisins um upphæð af
því fé sem veitt er til orlofs
húsmæðra. Við höfum ekkert
svar fengið enn, en væntum
þess að við fáum okkar hlut.
Auk þessa hafa margir ein-
.......
» ■vsnxT' \ *__
Bali við Straumsvíkina. Sumardva larheimili hafnfirzkra mæðra.

ingur, hin Snæfellingur) voru
svo elskulegar r.ð leiða mig
í allan sannleik um þetta
starf, en með þeim er í nefnd-
inni frú Soffía Sigurðardótt-
ir.
Sigurrós Sveinsdóttir er
enginn nýliði í þess háttar
starfi því fyrir nær þremur
áratugum dreif hún í því að
koma á fót dagheimhi verka-
kvenncfélagsins Framtíðar-
innar, en formaður þess fé-
lags hefur hún lengstaf ver-
ið.
— Hvenær byrjuðuð þið
með livíldarheimili fyrir mæð-
ur?
-— Við byrjuðum sumarið
1955 og þá í Kaldárseli. Vor-
um þar einnig sumarið 1956,
en við fengum húsið ekki fyrr
á sumrinu eu þsir' 'í KFUM
voru búnir að nota það til
síns sumarstarfs.
— Hvert fóruð þið úr Kald-
árseli ?
— Við vorum í Straumi
sumurir- 1957 og 1958. I fyrra
vorum v'ð á Laugarvatni í
rúma viku. Fengum þar lán-
að eitt nemendahús til að
soca í, en konurnar borðuðu
í hótelinu. Þar voru 23 kon-
ur.
ÞoRa hús er ^umarbústað-
ur sem Loftur Bri riason út*
gerðarme^ur lánaði okkur í
sumar Við gátum því í sum-
ar bvrjað 12. júlí. er höfum
a'drei a‘'fað b,/T’iað svo
Fnemma fyrr vggna húsnæð-
ishraks,
— ITt72 margar konur geta
verið hér?
— Hér getr verið 12 kon-
ur með eitthvað af börnum,
ef þær láta þau sofa hjá
sér. Hér eru 4 herbergi og
matsalur. Það er vistlega frá
húsinu geugið.
— Hvað hafa getað verið
flestar?
— Það var í Kaldárseli, en
þar gátum við ekki verið
nema 20 daga í tveimur hóp-
um.
— Er ekki erfitt að hafa
autt og húsgagnalaust.
— Hvemig hafið þið getað
útvegað fé til þessa?
— Það hafa margir rétt
okkur hjálpanhönd. Fyrstu 2
árin fengum við 10 þús. kr.
hjá Hafnarfjarðarbæ, 20
þús. kr. á ári næstu þrjú ár-
in og 25 »þús. kr. í ár. Frá
ríkinu fengum við 10 þús. kr.
staklingar lagt okkur lið, og
emm við þeim þakklátir fyrir.
— Getið þið ekki fengið
þetta húsnæði til frambúðar?
— Við getum ekkert um
það sagt hvort við fáum hús-
ið framvegis. Það er lánað
okkur af velvilja í sumar, —
annars hefðum við orðið í
vandræðum með húsnæði.
— Og er ekki aosóknin
meiri en þið getið tekið á
móti ?
— Nei, ekki enn, en von-
andi vex skilningur kvenna
á þýðingu þessarar starfsemi.
— Er ekki mikil þcrf fyrir
slíkt hvíldarheimili ?
— Jú, það eru margar
hafnfirzkar mæður sem þarfn.
ast nauðsynlega hvíldar, en
samt ‘hefur nokkuð borið á
því að ýmsar konur, sem
einmitf hefðu þurft hvildar
með, hafa veigrað sér við
því að nota sér þetta.
— Og hvers vegna, má ég
spyrja?
— Dvölin hér er_ ókeypis,
og þær hafa ekki viljað
þiggja aðstoð, hafa það á
tilfinningunni að þær séu að
þiggja af bænum ef þær eru
hérna, af því að bærinn veit-
ir fé til starfseminnar. Við
þekkjum konur sem hafa
sagt: Nei, svo langt er ég
ekki leidd að ég sé á bænum.
Ein kona sagði: Konan lians
sonar míns þyrfti endilega að
geta hvílt sig, en ég veit bara
ekki hvort hún fæst til að
Þiggja þetta „hjá bænum“.
—• Svona viðhorf þekkist
ekki annarsstaðar.
— Nei, það var t.d. hringt
til okkar úr Kópavogi '1 dag
til að vita hvort við hefðum
ekki einhver ráð með að taka
sjö -barna móður sem nú er
í sjúkrahúsi og getur ekki
farið heim til sín, má ekki
fara að vinna þegar hún
kemur af spítalaaum. Það
hafði verið þrautreynt í
Reykjavík en öll heimili full.
En þetta viðhorf er ekki
nýtt hér, heldur Rósa áfram.
Fyrst þegar barnaheimilið tók
til starfa bar á því að konur
veigruðu sér við að láta börn
sín þangað, en það breyttist
fljótlega svo að aðsóknin varð
meiri en húsnæðið rúmaði.
Enga ástæðu hef ég til að
rengja þær Sigurrósu og Sig-
að þiggja hana. En ekki hafði
mig órað fyrir því að Bjart-
ur í Sumarhúsum gengi ljós-
lifandi í Hafnarfirði enn í
dag — í pilsum. Víst er gott
að vera ekki „upp á aðra
kominu”, e.n hefur það aldrei
hvarflað að þessum konum
að þær ættu neitt inni hjá
þjóðfálaginu fyrir að ala upp
þegna fyrir það? Hvað skyldi
vera meiri auður fyrir þjóð-
félagið en ungir starfhæfir
menn? Cg ætli „bærinn“
veigri sér rokkuð við þvi að
leggja skatta og skyldur á
Forstöðukonur sumardvalarheimilisins.
Dvalarkonur á Bala.
rúnu um að rétt sé að sum-
ar þær konur sem helzt
þyrftu hvíldar veigri sér við
börnin þeirra, þegar þau
hafa aldur til ?
Hér er eitthvað af börnum,
en á þessum tíma sclarhrings-
ins eni þau farin að sofa.
Eg sný mér að konunum og
spyr hvernig þeim líki vistin.
Þær eru fljótar til svars.
„Það er alveg dásamlegt að
vera hérna“ er inntakið úr
því er þær segja. Það er
borið fram lcaffi og tekið upp
léttara hjal, rifjaðar upp
gamlar endurminningar og
skemmtilegir atburðir.
Við kveðjum og förum. Enn
er rauoar nóg kaffi á borð-
um. Konurnar sitja eftir.
Það er létt yfir þeim. Auð-
séð að þær njóta þess inni-
lega að fargi þrúgandi heim-
ilisstarfa heifur verið létt af
þeim um stund; njóta þeirrar
hvíldar og friðar er þeim
hefur verið búin hér. —•
Hingað hefur verið ánægju-
legt að koma. Þær sem
hrundið hafa af stað þessari
sumardvöl hafnfirzkra mæðra
hafa unnið^ gott starf.
Eii væri nú ekki sá ágætí
útgerðarmaður er eitt sinn
notaði þennan bústað, til með
að láta konunum hann eftir?
Cg vildi þá ekki Hafnarfjarð-
arbær láta þeim í té oægt
landrými þarna ? Og væri
það þá nema mannsverk af
fjáðum Hafnfirðingum að sjá
til þess að þær gætu aukið
húsrýmið? — Þetta er ekki
spurning um getu, heldur
vilja. Og við trúum því, þar
til annað reynist, að viijanra
vanti ekki. —- J. B.
þóttu það mikil tíðindi og
góð á Islandi. Einar naut ein-
stæðra vinsælda meðal alþýðu
manna og auk þess viður-
kenndur í hópi hinna listfeng-
ustu. En jáfnframt því að
umræður um Ncbelsverðlaun
til ha_ da Kvaran lognast út
þess þótti mörgum dáendum
Einars ómaklega og af litlum
rökum á hann ráðizt.
Er þar skemmst frá að
segja, að nú er farið að veit-
ast að Norilal úr ýmsum átt-
um. í fyrsta lagi var þess
farið á leit við hann, að hann
Gunnar Benediktsson:
að gjalda þá skuld, „undir
eins og mér gefst timi til“.
Næsta ár birtist svo rit-
gerð hans Undir straumhvörf.
Þá tók Einar til máls, og á
tveim næstu árum skiptust
þeir á skoðunum í tímarits-
gre’num. Hin beina ritdeila
pdngbrögð í fornöld
Einar Itvaran
I.'
Þrjátíu og fimm ár eru
undantekningarlaust gróflega
mikill hluti einnar mannsævi,
og síðustu þrjátíu og fimm
árin eru meira að segja gróf-
lega mikill hluti mannkyns-
sögunnar.
Nú eru þrjátíu og fimm ár,
slðan Skirnir flutti r:tgerð
eftir S’gurð Nordal, doktor
cg prófessor í ís'enzkum
fræðum við Háskóla íslands.
Ritgerð þeirri var tekið með
mikilli eftirvæntingu, því að
hún hafði gert boð á undan
sér og var eðlilegur hlekkur í
atburðarás þessara ára.
Árið 1923 hafði íslenzkur
rithöfundur, Einar H. Kvar-
an, verið til umræðu sem
hugsanlegur verðlaunahafi að
bókmenntaverðlaunum Nó-
bels. Svo sem vænta mátti,
af, þá fá Islend'ngar pata af
því, að öndvegismaður okk-
ar í íslenzkum bókfræðum,
Sigurður Nordal, hafi dreg-
ið þar úr, og í blaði einu í
Stokkhólmi eru höfð eftir
honum ummæli, þar sem hann
telur verk Kvarans ekki svo
fullkomin, að hann komi til
grema sem Nóbelshöfundur.
ís’endingum var það Ijóst,
að Sigurður Nordal hafði
allra íslendinga sterkasta að-
stöðu til að hafa áhrif á
skoðanir manna erlendis á
íslenzkum bókmehntum og
hans álit líklegt til að hafa
áhrif á verðlaunveitingar til
íslenzkra höfunda. Urðu nú
margir sárgramir og allt upp
í bálreiðir Nordal fyrir
þetta tiltæki, sem sumum
þótti líklegt að hefði komið
í veg fyrir, að Nóbelsverðlaun
féllu í hlut fslendingi. Auk
andmælti blaðaummælunum,
éf þau væru ekki rétt eftir
honum höfð. Nordal sagði
ummæli sín að vísu ekki rétt
■með farin, en taldi þau þó
fara svo nærri skoðunum sín-
um, að ekki væri ástæða til
að leiðrétta. Átján íslenzkir
menntamenn mótmæltu um-
mælum Nordals um Einar í
b'aðinu, sem hafði birt þau.
Tveir þjóðkunnir blaðamenn
tóku skörulega til máls í
blöðum sínum, og voru báðir
allþungorðir í Nordals garð.
En. hann bar hönd fyrir höf-
uð sér og reit greinar sér til
Varnar. Og í niðurlagi Opins
'bréfs, er hann reit öðrum
þessara blaðamanna síðla árs
'1924, viðurkenndi hann það
skyldu sina að gera grein
•fyrir veilum þeim, „sem ég
finn á list hans (Einars) og
;lifsskoðun“, og hann lofaði
þeirra er í þrem ritgerðum
frá hendi hvors, og á árunum
1925—1921 gerðist fátt eða
ekkert í bókmenntaheimi ís-
lenlinga, sem vakti meiri at-
hygli og fylgzt var með af
meiri áhuga. Nú hefur Menn-
ingarsjóður gefið þessar sex
ritgerðir út í smábókasafni
sínu. Hannes skáld Péturs-
son skrifar formála, þar sem
hann rekur tildrög deilunnar
á lipran og Ljósan hátt.
Undirritaður var einn
þeirra, sem á sínum tima beið
eftir hverri ritgerð með mik-
illi eftirvæntingu. En langt
er um liðið, og margt hefur
skolazt til í minni á þeirri
tið, það finnur maður bezt,
þegar maður les nú ritgerð-
irnar á ný. Og þó veldur
hitt ef til vill ennþá meiru,
hve allt öðrum augum maður
.lítur á vísdóm þessara andans
jöfra nú en þá, því að marg-
ir og miklir hafa þeir verið
lærdómar lifsins um þrjátíu
og fimm ára skeið. Um leið
og ég reyni nú að gera sjálf-
um mér grein fyrir rökum og
rökleysum þessara viðræðna,
þá vil ég leyfa mér að gefa
áhugasömum og andlega
þenkjandi meðbróður aðstöðu
til að fylgjast með.
II.
Sigurður Nordal hefur mál
sitt með gagnrýni á ritverk
E’nars H. Kvarans. Hann
játar miklar mætur á fyrri
bókum hans og nefnir þar
fyrstu sögu Einars, Vonir,
sem ,,eru ekkert annað en
Sigurður Nordal
listaverk, lýsing karls og
konu og örlaga þeirra, mynd
úr lífinu, sem hver getur
dregið sínar ályktanir af, eða
notið án allra ályktana, eftir
geðþótta“. Við samanburð við
söguna Móri, síðustu sögu
Einars, sem þá hafði komið
á prent, sýnir hann fram á,
hvernig rithöfundarferill hans
hefur þróazt, þar sem hann
telur hvora söguna um sig
trúan fulltrúa síns tímabils.
Og í síðari bókunum er það
„hver persónan eftir aðra,
sem er sköpuð til að segja
vissa hluti, hafa ákveðin
áhrif á gang sögunnar. Ann-
ars eru þær ekki nema eins
og framhlið á húsi, sem les-
andinn fær ekki að skyggnast
inn í og vel gætu verið mál-
uð leiktjöld, eða með öðrum
orðum holar að aftan eins og
álfkonurnar í norskum þjcð-
sögum. Slíkar persónur eru
t.d Melan konsúll og Álfhild-
ur í Sálin vaknar, Herborgog
síra Ingó'fur í Móra“. Og
N rdal færir rök að þvi,
hverinr munu orsakir þess-
arar þróunar: „Tvennt virð-
ist hafa valdið þessari breyt-
ingu“, segir hann. „ímynd-
un skáldsins hefur orðið
ófrjórri og stirðari með aldr-
inum.’eins og eðlilegt er, en
lífsskoðun hans ákveðnari og
meira áhugamál". Persónur
hans „hafa orðið brúður, sem
mæla fram skoðanir, sem höf-
undi er umhugað um að
boða, og er stjórnað nákvæm-
lega eftir fyrirhugaðri áætl-
un. svo allt falli að lokum
í ljúfa löð“. Nordal vitnar
í ýmsar sögur Kvarans máli
sínu til skýringar, og þótt
sumt af þeirri gagnrýni geti
orkað tvímælis, þá eru önnur
atriði þar mjög snjöll og
sannfærandi. Og þrátt fyrir
miklar vinsæld:r Einars cg við-
urkenningu bókmenntamanna
á ágæti verka hans, þá hygg'
ég, að uniir niðri hafi ýms-
um ekki getizt alls kostar að
því, ef á næstu árum yrðu
kynntar erlendis nýjar bók-
men’.itir á b rð við Móra og’
Srigur Rannveigar sem sýn-
ishorn af verkum öndvegis-
höfundar þjcðarinnar og þær
teknar sem sýnishorn þess
bezta í samtiðarbókmenntum
Islendmga. Þar hafði Nordai
af’að sér aú'tarkrar vígstöðu
í ágreiningi sínum við þjóð-
ina og obbann af meanta-
mönnum hennar út af verð-
launave:tingu úr bókmennta-
sjóði Ncbels til Einars H.
Kvarans.
En þá vend'r Nordal allt
í einu sínu kvæði í kross.
Nú hefði það verið eð'ilegt
framhald þess, sem á undan
er gengið, annaðhvort að
fordæma notkun skáldskapar
og listar til áróðurs fyrir
ákveðnar stefnur og hugðar-
efni höfundar eða leggja
frekari áherz’u á það, að
Einar skorti getu til að flytja
árcður á listrænan hátt í
formí skáMsögunnar, sem
Einar hafði valið boðskap
sínum. En Nordal ve’ur hvor-
ugan þann kost. Það er ekki
iengur neitt meginatriði, þótt
skáldverkinu sé beitt til áróð*
urs, og ekki heldur, þótt list-
fengí brcgð'st í þeim áróðri.
Hann segir, ,,að sé lífsskoð-
unin orðin aðalatriði í bók-
um hans, þá er sanngjarnast
Framhald á 8. síðu.