Þjóðviljinn - 05.08.1960, Blaðsíða 10

Þjóðviljinn - 05.08.1960, Blaðsíða 10
10) — ÞJÓÐVILJINN — Föstudagur 5. ágúst 1960 Framhald af 8. síðu.- ágreining tveggja kynslóða en tveggja manna“, segir hann og lítur á sjálfan sig sem fulltrúa hinna ungu og upprennandi. Hann skýrir af- stöðu eldri kynslóðarinnar, sem ól6t upp við mannúðar- leysi, en drekkur svo í sig laugsanir nýs tíma, þar sem mannúð kemur í stað hörku og smælingjunum og réttind- xim þeirra meiri gaumur gef- inn. ,,En nú er því svo farið með flestar andlegar hreyf- ingar“, segir Nordal, „að þær ganga i bylgjum, svo að meira eða minna ardlegar stefnur hefjast til valda á -vixl“. Og „vér stöndum á ein- nm slíkum tímamótum nú“, segir hann. „Síðustu 50 árin hefur heimurinn stefnt að meira frelsi, skilningi, mann- úð, o. s. frv. Þessi stefna hefur gert sitt gagn, og nú er hún farin að gera tjón. Hún er komin út í öfgar“. „Svo það er þá burt frá frelsinu, skilningnum og mannúðinni, sem við eigum að stefna,“ segir Kvaran í svargrein sinni, lýst ekkert meira en svo á blikuna og bætir við: „Það fer að hafa sína kosti að vera gamall, ef þætta á að verða steinan, sem sú kynslóð viðurkennir, er nú er að taka við, eins og S. N. fullyrðir“. Hann er ekki alveg inn á því, að fyrirgefn- ingin sé úrelt fyrirbæri. Hann vitnar til nýafstaðinnar heimsstyrjaldar. „Beztu og vitrustu menn veraldarinnar eru nú að reyna að verja vits- munum sínum til að græða hin djúpu sár þjóðanna", segir hann. „Og þeir sjá eng- in önnur ráð en niðurfall saka, að svo miklu leyti, sem unnt er. Þeir sjá engin önn- ur ráð en reyna að uppræta ofbeldisviljann og hefndar- hugann. Þeir sjá engin önnur ráð en að kenna mönnum að fyrirgefa". Þar sem synd og fyrirgefn- ing er efst á dagskrá, þá 'kemur 'vitanlega fljótt að því, að hin guðlegu öfl, sem stjórna heiminum, beri á góma, því að afstaðan til fyrirgefningar verður að 'byggjast á þekkingunni á vilja hans. í fyrstu grein sinni hefur Nordal þegar um- ræður um eiginleika guðs. Hann vitnar til hinna þjóð- frægu orða Kvarans í Gulll, að guð sé i syndinni, sem hann telur vafalaust að skilja beri svo, „að syndin sé tóm missýning, og í raun og veru engin til“. En Nordal er al- veg á móti þessum guði, sem er í synd, sem ekki er til, og telur, að með þeirri kenningu sé verið að létta af mannin- um ábyrgð gerða sinna. Hann stillir gegn honum öðrum guði, sem hann fúslega viður- kennir að sé hans eigin hug- smíð. Og sá guð er ekkert sí- fyrirgefanidi og alltþolandi gamalmenni: „Mér er tamast að hugsa mér guð sem unga hetju, sem berst blóðugur og vígmóður, en ljómandi af von og, þrótti, við dreka hins illa ...... Hann fyrirgefur ekki, en sæla vor er að kom- ast á það stig, að hann þiggi lið vort. Hann hegnir ekki, en ef vér leggjumst á móti honum, neyðist hann til að berjast við oss“. Kvaran tekur upp vígfima vörn fyrir sinn guð í synd- inni og ber þar fyrir sig bæði Krist og Pál postula og auk þess Ingu nokkra, sem eitt sinn var vinkona Willi- ams Steads og talaði síðan við hann úr öðrum heimi. Kvaran trúir á einn sannan guð, sem er höfundur syndar- innar, svo sem alls annars í þessum heimi. Hann telur, að það hafi verið „óumflýjan- legt að syndin komi inn í mannlífið hér á jörðu“. „Hver gat lagt slíka nauðsyn á herðar einvöldum guði?“ spyr Nordal í næstu grein og held- ur fast við sinn unga og vig- reifa guð og dreka hins illa, sem berst við hann til eilífð- ar, svo að ekki má á milli sjá. Að skoðun Einars er syndin eiginlega ekkert ann- að en hlykkir á leiðinni til „frelsisdýrðar guðs barna“, og eins og gerist með aðrar hlykkjóttar leiðir, þá liggur leiðin stundum í þveröfuga átt við lokatakmarkið. „Er hægt að fara í þveröfuga átt innan guðs?“ spyr Nordal þá, en fær aldrei neitt beint svar. Nordal og Kvaran voru báðir hinir mestu íþrótta- menn í orðsins skylmingalist. Kvaran virðist standa miklu betur að vígi. Lífsskoðun hans er heilsteyptari. Sem barn drekkur hann í sig skoð- un og trú kirkjunnar á hinn eina sanna guð, sú trú virð- ist að vísu eitthvað hafa laskazt um skeið í hugmynda- byltingum samtíðarinnar, en hann smíðar hana upp að nýju og samsamar hana raunhyggju og mannúðarhug- myndum aldamótanna. Kvar- an hafði unnið að því áratug- um saman af djúpri alvöru að afla sér sinnar lífsskoðun- ar og verður sér úti um efni- við bæði frá þessu og öðru lífi. En Nordal er aftur á móti nánast anarkisti á trú- fræðilegu sviði og er þar á ofan í uppreist gegn sínum anarkisma. En af mikilli íþrótt færir hann sér í nyt þá staðreynd, að því heil- steyptari sem guðshugmynd- ir eru, þvl röklausari eru þær í innsta eðli sínu. En þrátt fyrir listfengi og alvöru þessara andans manna í átökum eínum um lögmál tilverunnar og þrátt fyrir það, með hve miklum áhuga var fylgzt með deilum þeirra, þá leyfi ég mér að fullyrða, að í öllum þessum ritgerðum þeirra samanlögðum fyrir- finnist ekki ein einasta setn- ing, sem hægt væri að vísa til sem spekiyrða í sambandi við var.damál nútíðarinnar, og þrátt fyrir allan yfirborðs- áhuga á orðaskiptum þeirra varð maður þess aldrei var, að nokkur hugmynd, sem þar er sett fram, væri talin varpa nýju Ijósi á nokkurt einasta svið mannlegs lífs, Þetta get- ur hver maður sannfært sig um á þann einfalda hátt að lesa nú allar ritgerðirnar á nýjan leik. Þetta innihalds- leysi ritgerðanna er sannar- lega merkilegt rannsóknar- eí'ni út af fyrir sig, og skul- um við nú athuga það lítils- háttar. III. Það er ekki vandfundið, hvar feyran liggur, sem gerir það að verkum, að megnið af rökle:ðslum þessara forustu- manna í íslenzkum bókmennt- um renna út í sandinn. Eitt dæmið, sem Nordal velur sér að sanna móralskar veilur fyrirgefningarboðskapar Kvar- ans, varpa þar skýru ljósi. Lögfræðingur rokkur í Reykjavík segir Nordal frá fjárg'æfrum einnar íslenzkr- ar peningastofnunár, og „sög- urnar voru svo hræðilegar, að hárin risu á Ihöfði mér“, segir Nordal. En það var ekkert aðhafzt í málinu; Og Nordal álítur, að orsök athafnaleys- isins sé sú, „að lífsskoðun almennings stefnir öll að vorkunnsemi. Yfir allt er • breidd blæja, þar sem kær- leikur kann að vera uppi- staða, en kæruleysi er áreið- anlega ivafið“. Hver einasti maöur, sem einhvern snefil hefur af þékk- ingu og skilning á þjóðfé- lagsþróun og þjóðfélags- ástandi þessara tíma, myndi skilja, að hlífð við fjármála- svindlara er af allt öðrum toga spunnið en rangsnúinni fyrirgefningarhneigð. Það er hreint og beint hið hrópleg- asta guðlast að ræða um kærleika, miskunnsemi fyrir- gefningu og aðrar andlegar dyggðir i sambandi við nefnt fyrirbæri. Skýring fyrirbæris- ins er einfaldlega sú, að í uppsiglingu er ný stétt, og sú stétt heldur réttarfarinu í landinu í sínum höndum. Og nauðsynlegur grundvöllur þeirrar stéttar er svindl og brask i misjafnlega áberandi myndum. Það má líta á það til nokkurrar vorkunnar, að hið grófgerðara svindl ís- lenzkrar fjáraflastéttar var þd ekki orðið það daglegt brauð, sem það er nú, þegar svo er komið, að öndvegis- maður íslenzkra menntamála lýsir þvi opinskátt yfir, að það sé með öllu ókleift að fá hæfa menn t’l að stjórna þessu landi, ef allir fjár- svindlarar væru teknir úr umferð, það eru nefnilega þeir, sem skipa veldisstólana (sbr. helgirabb Alþýðublaðs- inn 24.. júli sl.). Nú er sann- arlega svo komið, að annað- hvort er að vera svo svalur, að hárin haggist ekki á höfði manns, hvað sem á dyn- ur, eða þau hljóta að venj- ast beint upp i loftið. Og Kvaran er ekki næmari á stéttarfyrirbærið en svo, að honum hugkvæmist ekki að nappa Nordal á þessum um- mælum. Þegar Nordal telur mannúð'na komna út i öfgar á íslandi, svo að hún hafi leitt til fyrirgefningar stór- brotinna glæpa, þí er risið á íslenzkri þjóðfélagsmannúð reyndar ekki hærra en það, að foreldrar, sem ekki er kleift að sjá fyrir uppeldi barna sinna, eru sviptir al- mennum borgararéttindum, ef þeir leita opinberrar hjálp- ar til að risa undir foreldra- skyldum sínum. Og ekki skil ég annað en að hárin á höfði Nordals hefðu fengið ástæðu til að reisa sig nokkrum sinnum, ef hann hefði kom- izt í persónuleg kynni við þá ,,mannúð“, sem fátækrafull- trúar í Reykjavík gátu haft til að auðsýna skjólstæðing- um sínum á þeim árum og þá ekki síður á árunum eftir 1930. Og Kvaran er svo f jarri skilningi á eðli þjóðfélagsafla þeirra tíma, að hann rekur rætur heimsstyrjalda til hat- urs og hefndarhuga. Annars er Kvaran nær vandamálum mannkynsins á þessum árum. Smásögur hans voru margar helgaðar oln- bogabörnum lífsins og marg- ar þær beztu. Og nokkru áð- ur en hárin tóku að rísa á höfði Nordals út af fjár- málasvindli, dregur Einar fram sýnishorn af glæpum nýrrar stéttar i skáldsögunni Gull, þar sem stólpi útgerð- framkvæmdar svindlar sér út skoðunarvottorð á ósjófært skip, sem ferst svo með rá og reiða. I þeirri sögu kem- ur líka fram eldheit uppreist gegn svindlinu. Síðan birtist tKvaran ekki inni á þeim brautum. Hann virðist hafa til að bera skilning og til- finningu fyrir því, sem er að gerast, en hann á hvorki þann baráttueldmóð, kjark né karlmennsku, sem til þess þurfti að leggja til opinnar orustu við glæpaöflin. Eftir því sem á líður ritferil hans, flýr hann æ meir umhverfi hins umkomulausa og fátæka, velur ekki aðeins eilifðar- landið meir og meir að vett- vangi sagna sinna, heldur fer hann meir að velja efnað fólk í aðalpersónur, eins og Nor- dal bendir á í ritgerðinni Undir s'iraumhvörf. „Sums staðar virðist auðurinn vera áburður, sem á að gera gang- verk sögunnar mýkra og skáldinu auðveldara að stjórna þvi“, segir hann. Það gæti líka hugsazt, að Kvaran hafi vitandi eða óvitandi ver- ið að forðast vettvang hins daglega lífs hins venjulega alþýðumanns til að ie.oast ekki inn í uppgjör mála, sem honum voru ekki geðfelld eða hann kynokað sér við að kryfja til mergjar. 'Hér í liggja veilur kapp- ræðunnar milli tveggja þeirra andans manna á íslanúi, sem einna hæst bar og mest var litið upp til af hugsandi Is- lendingum á þr.ðja tugi 20. piHar. *>eir ræða um vanHq- mál lífsins utan þess vett- vangs, þar sem vandamálin liggja, og sniðganga frum- vaka þeirra afla, sem stjórn- að hafa framvindu mála í gegnum kreppur, heimsstyrj- aldir og sprengjuhótanir allt til þessa dags og fram til óráðinna endaloka auðvalds- tímabilsins. Þeir ha'da sig órafjarri öllum hugleiðingum um þjóðfélagsþróun, stétta- baráttu, þjóðfélagsform. Þeir ræða almennt um mannssál- ina án tengsla við umhverfið að öðru en því, sem hún er tjóðruð við óræð öfl eilífðar- blámans. I formála að nýútkomnu ritgerðarsafni eftir Þórberg Þórðarson kemst Sverrir Kristjánsson sagnfræðingur svo að orði: „Fram að fyrri heimsstyrjjöld má heita,. að ísland eigi hvorki borgara- stéít né borgaraléga ménn- ingu í evrópskum skilningi. Fyrir þessar sakir áttu is- lenzkir menntamenn lítinn eða engan stéttarlegan hljóm- grunn í heimalandi sínu. All- ar andlegar hugmyndir hinn- ar evrópsku borgarastéttar, er íslenzkir menntamenn fengu nasasjón af erlendis, fengu því ekki fest hér rætur að ráði. Skýrasta dæmið um það, hvernig fór fyrir erlendum menningarhræringum hér á landi, eru örlög Verðandi- niannanna íslenzku". Þetta er rétt að hafa í huga í sambandi við ritdeilu þeirra Nordals og Kvarans. Verð- andi-stefnan eða raunsæis- stefnan festi aldrei rætur í íslenzkri menningu, og braut- ryðjendurnir hverfa af sviði boðunarinnar. iBertel og Gest- ur falla frá fyrir aldur fram, og Gestur hafði síðustu árin leitað af íslenzkri grund með boðun sína. Raunsæi Hannes- ar varð fyrst og fremst und- irspil við framfarastefnu í þjóðfélagsathöfnum, þar sem hann sjálfur hafði forustu- hlutverki að gegna. Og í Ein- ari lifa áhrif raunsæisstefn- unnar til æviloka. I Gulli er hann á brautum iEmils Zola að fletta ofan af spillingu borgarastéttarinnar, og þótt hann heykist á því að henda sér út í baráttuna gegn henni, þá á raunsæið svo sterkar rætur í sál hans, að hann er ekki í rónni, fyrr en liann hefur fundið henni fast land undir fótum hinum megin dauðadjúpsins. Kvaran á mikla afsökun í því, að stefna hans, sem átti rætur í háþróuðum auðvaldsríkjum, fékk hér á landi „engan etétt- arlegan hljómgrunn“, eins og Sverrir segir, í þjóðfélagi, sem átti enga og mun aldrei eignast neina menntaða borg- arastétt. Hugmyndabylting raunsæisins nær ekki að festa rætur hér á landi, 'fyrr en hún rennur í eitt við hugsjón- ír sósíalismans, fær hljóm- grunn í hugum verkalýðs- stéttarinnar, en veldur hneykslun í brjóstum þeirra borgara, þar sem Nordal og Kvaran eru fyrst og fremst að leita að hljómgrunni fyr- ir sinn boðskap. En við skulum ekki láta okkur ,sjást yfir það, að það merkilegasta við ómerkileg- heit kappræðna þeirra Nor- dals og Kvarans er sú stað- reynd, að hér eigast við for- ustumenn í menntun íslenzkr- ar borgarastéttar þelrrar tíð- ar, víðlesnir og hámenntaðir, listfengir og skýrir í hugsun. Fátækt þessara ritsmíðá þeirra er því ekki vitni per- sónulegrar örbirgðar, he’dur er hún vitnisburður um menn- ingarstig þsirrar borgara- stéttar, sem hefur leitt is- lenzkt þjóðlíf til þeirrar nið- urlægingar, að engum Islend- ingi hefði dottið í hug, að orðið gæti raunveruleiki hér á landi á þeim árum, þegar Nordal og Kvaran eru að 'brjóta til mergjar lögmál mannúðar og fyrirgefningar, eilífðarinnar og almáttugs guðs.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.