Þjóðviljinn - 03.09.1960, Blaðsíða 9

'4f — ÖSKASmniIN -— ----------—,
Hver vill ekki fá bréf frá París?
f Kaupmannahöfn hitti
ég hóp af frönskum
drengjum, sem voru á
ferðalagi með kennara.
Þeir ætluðu að dvelja
mánuð í Danmörku.
Margir þeirra höfðu
elvalið í Sviss og ferðast
mikið í heimalandi sínu.
Þeir urðu ákaflega glað-
ir yfir því að kjmnast
íslendingum og vildu
endiiega keppa við þá í
fótbolta. Fjórir frönsku
drengjanna óskuðu eftir
þvi að skrifast á við ís-
lenzkar stúlkur á svip-
uðum aldri. Bréfin þurfa
ekki að vera á frönsku,
þeir skilja svolítið í
ensku. Annars sögðu þeir
að kort með fáeinum orð-
um á íslenzku væri ein-
mitt það, sem þeir vildu
fá. Þeir vilja gjarnan
skiptast á frímerkjum og
minjagripum jafnframt.
Bréfaskipti
Ég óska eftir að kom-
ast í bréfasamband við
pilt eða stúlku á aldrin-
um 10—11 ára. Mynd
iylgi.
Lilja Kristinsdéttir,
Ormsstöðum,
Grímsnesi, Árnessýslu.
Ég óska eftir að kom-
ast í bréfasamband við
pilt eða stúlku á aldrin-
um 12—14 ára. Mynd
fylgi.
Auna Garðarsdóttir,
Ormsstöðum,
Grímsnesi, Árnessýslu
Hér eru nöfn þeirra:
GÉRARD SAROGLIA
(131/2 árs)
10 FAIDHERBE
REPUBLIQUE DRANCY
(SEINE).
YVER JEAN JACCQUES
(14 ára)
13 RUE SEVERO
PARIS XIV. EME.
GERARD AUGER
(14 ára)
157 RUE GABRIEL PÉRI
SARTROU VILLE (S.O.)
Nei, Gúri er ekki heima.
ORÐSENDING
Framhald af 2. síðu.
ur á brúðusamkeppnina.
iÞað er ekki ráð nema í
tíma sé tekið, og það fer
tími í að búa til frum-
lega og fallega brúðu.
Munið að við ætlum að
háfa sýningu í gluggan-
um eins og í fyrra.
Með beztu kveðjum,
Vilborg Dagbjartsdóttir.
JEAN PIERE LECLERCG
(14 ára)
69 RUE DES BLANCS
VILAINS
SEINE.
Annarlegar
tungur
Hér í Krizanov eru að
jafnaði öluð fimm tungu-
mál: tékkneska, franska,
þýzka, enska og íslenzka.
Bömin láta það ekki á
sig fá, þau fara í leiki,
skiptast á frímerkjum,
dansa og skemmta sér og
tala saman. Það er furðu-
legt hve auðveldlega þau
skilja hvort annað, þótt
orðaforðinn sé ekki mik-
ill og samræðurnar
minna helzt á látbragðs-
leik.
Túlkarnir hafa alltaf
nóg að gera, einkum er
oft komið til þeirra á
matmálstímum. Samræð-
urnar við matborðið
ganga þá stundum stirð-
lega. Bömin koma og
spyrja: „Hvernig er
. falleg á íslenzku?“ Hvern-
ig er góður á frönsku?"
o.s frv. Grísk stúlka kom
til Helenu, sem túlkar
fyrir fslendingana' og
spurði hvernig hún ætti
að segja íslendingunum,
að hún væri grísk. Hel-
ena kenndi henni að
segja það og stúlkan, fór
brosandi að borði ís-
lendinganna og sagði:
„Ég er grís“. Hún skildi
alls ekki hvers végna
þeim fannst það hlægi-
legt.
Lftúpinlagur 3. september — Í6. árgangur >— 26. itölublað
Kitstjóri Vilbona Dagbjartsdóttir — Útgefandi B>j6Sviljinn
I UNGHERJABÚÐUM I
TÉKKÓSLÓVAKIU
f júlílok lagði af stað
frá Reykjavík hópur
barna, sem hafði verið
boðið til mánaðar dvalar
í Tékkóslóvakíu. Börnin
voru á aldrinum 11 til 15
ára. Árlega bjóða Tékk-
ar fjölda bama frá ýms-
um löndum til dvalar í
ungherjabúðum, sem
starfræktar eru í júlí og
ágúst. Þessar alþjóðabúð-
ir eru 8 talsins og eru .á
vegum menntamálaráðú-
neytisins; þær taka hver
pm sig nálægt 150 börn.
Með erlendu boðsgestun-
um eru svo hópar tékk-
neskra barna, og er þessi
tilhögun í þeim tilgangi
að efla vináttu Tékka og
annarra þjóða og stuðla
að friði í heiminum.
Ungherja- eða píónera-
sambandið er félagsskap-
ur skólabarna á aldrin-
um 9—15 ára og eru ná-
iega öll skólaskyld börn
í sambandinu. Börn
byrja að vísu sex ára í
skóla hér, en þeim gefst
þá kostur á að taka þátt
í undirbúningsfélagi, sem
heitir Neistar. Að skipu-
lagi til minna ungherja-
félögin nokkuð á skáta-
félögin, en þó er á þeim
grundvallarmunur, t.d.
eru þau ekki háð neinum
trúarbrögðum.
í hverjum einasta
skóla starfar ungherja-
félag. Bömin stjórna
þeim sjálf, en kennari
eða valinn leiðtogi fylg-
ist með störfum barn-
anna og aðstoðar þau og
leiðbeinir. Allir ungherj-
ar ganga í hvítum skyrt-
um og bera rauðan klút
um hálsinn. Þeir læra í
félögunum að starfa sam-
an, iðka hollar íþróttir,
fara í leíki. dansá.
syngja og fara í ferða-
lög Þeir, vinna til heið-
ursmerkja fyrir ýmis af-
rek t.d. í íþróttum. Á
sumrin meðan skólinn er
lokaður gefst þeim kost-
ur á að dvelja í sumar-
búðum mánuð í senn oa
eru þær um allt landið,
þótt aðeins 8 séu fyrir
erlenda gésti einnig.
fslenzki hópurinn er í
alþjóðabúðunum í Kriz-
anov á Mæri. Þar eru
142 börn: 11 íslenzk, 11
belgísk, 29 frönsk, 20
austurrísk og 71 tékk-
nesk. Fyrirkomulag ér
hér eins og í öllum öðr-
um ungherjabúðum í

Unglierjabúðirnar í Kricanov.
Laugardagur 3 september 1960 — ÞJÓÐVILJINN — (9
ISLENZK TUNGA
Ritstjóri: Árni Böðvarsson.
117. dagur 3. september 1960
Eitt, af því sem fólk finn-
ur núgildandi stafsetningu
mest til foráttu, er notkun z.
Nú skal ég ekki fara í laun-
kofa með að ég tel þennan
staf þarflausan — eins og
fleira í núgildandi stafsetn-
ingu. En um það skal ekki
rætt nú; þessi svokallaða
upprunastafsetning er nú
einu sinni sá kross sem lagð-
ur hefur verið á nútimamenn
og okkur hefur enn ekki tek-
izt að losna við né lagfæra
neitt á herðum okkar.
Innan ramma þessarar
stafsetningar tel ég notkun
z réttlætanlega og jafnvel
æskilega til . að losna við
margs kyns vandræði vegna
þeirrar ríku áherzlu sem lögð
er á að sýna uppruna eða
skyldleika orða rneð stafsetn-
ingu þeirra. Eins og kunnugt
er, er z nótuð þar sem vera
ætti ðs, ds eða ts eftir upp-
rnina hverrar orðmyndar, en
ekki heyrist nema s 4 skýrum
framburði. Þetta síðasta at-
riði þarf strax nokkrar at-
hugunar við. 1 lýsingarhætti
þátíðar i miðmynd af sögn-
inni að sjá er rituð z sam-
kvæmt stafsetningunni, þótt
framburður margra sé þar
greinlegur ðz, þ.e. „hefur
séðst“, en rita skal „hefur
sézt“. Aftur á móti er rituð
„hefur máðst“, veg-na þeirrar
stafsetningarreglu sem segir
að veikar sagnir er enda á
á í nafnhætti, skuli ritaðar
í lh. þt. mm. með ðst, ekki
zt, og sögnin ,,að má“ er ein-
mitt ve'.k.
Hentugt er að greina milli
tvenns konar notkunar z,
eftir þvi hvort um er að ræða
stcifn eða endingu. í ending-
um sagnorða er hún algeng-
ust 4 miðmynd. Það er líka
eðlilegt þiegar þess er gætt
að miðmyndunarendingin er
st og margar sagnir enda á
d, ð eða t í germynd. Þetta d,
ð eða t samlagast svo eftir-
farandi s-i (í miðmyndarend-
ingunni) og úr þvi verður z,
þetta skýrist bezt með dæm-
um:
I sam'bándinu „þeir liafa-
skrifað“ er sögnin í germynd
(skrifað). Síðan bætum við
miðmyndarendingunni st við,
það er skrifað + st, en við
stafsetjum ekki skrifaðst,
heldur „þeir hafa skrifazt á“.
Sambærilegt er um aðrar
sagnbeygingar. Það er því
augljóst að höfuðmáli sklptir
að leysa upp miðmyndina
sem kallað er, þegar maður
veit ekki hvort hann á að
skrifa z, þáð er taka ending-
una st aftan af varaorðinu
og sjá hvað þá verður eftir
við eðliléga beygingu orðsins.
Auðvitað verður þá að taka
tillit til þess að merking mið-
myndarinnar er önnur en ger-
myndar að jafnaði.
Við skulum líta á annað
órðasamband. „Þið segist
liafa hist“ — eins og menn
bera það almennt fram. Við
tökum endinguna st aftan af
„segist" og þá verður orða-
Sambandið ,,þið segið....“.
Þar á því að rita segist ( =
segið + st). Síðara orðið,
„hist“, verður enn verra, ef
við fökum st aftan af því, en
1 jóst er að hér er um að
ræða sögnina að hitta, svo að
orðasambandið verður „. . . .
hafa hitt“. Þarna á því að
rita z. En þá er þess að gæta
að z kemur aðeins í staðinn
fyrir t + s, ekki tt + s, svo
að fyrra t-ið verður að hald-,
ast á ur.dan zt. Þess vegna
á að rita „.......hafa hitzt
(— hitt + st)“. Ef stofn^
sagnar endar á ð, er ritað í
slíkum samböndum (lh. þt.
mm.) ðzt, t.d. „hefur bre:.ðzt“,
vegna þess að tt í Ih. þt. gm.
(hefur breitt) er til crðið úr
ð + t, svo að raunverulega
verður að leysa upp „hefur
breið + t + st. — breiðzt“.
— Hér skal svo loks minn-
ast á það misræmi stafsetn-
ingarinnar að rita stst eða
jafnvel sstst í slíkum beyg-
ingarmyndum sumra sagna
(hefur festst, hafa kysstst),
því að ekki er leyfilegt að
rita z strax á eftir s í ís-
lenzku, og er ekki með öllu
Ijóst hvað veldur (kannski
ritmálið hafi þá þótt líkjast
um of pólsku eða þýzku?)
Ef ekki væri rituð z í nú-
gildandi stafsetningu, yrði að
stafsetja ofangreind dæmi:
„hafa skrifast, þið ségðst
hafa hittst, hefur breittst
(eða 'breiðtst), og ætti öllum
að vera ljóst að slík staf-
setning væri ekki auðveldari.
'En ef ritað væri s 4 stað z,
væri þar með rofin sú stefna
að láta stafsetningu orða
fylgja uppruna, þegar það
er unnt. Hitt er ánnað mál
að þeirri stefnu er ekki fylgt
til hlítar í núgildandi staf-
setningu. ,
Þá er z í stofni orða. Þau
orð eru færri vegna þess að
þar er aðeins um að ræða
orðstofna er enda á ð, d eða
t og bæta. við sig viðskéyti
sem hefst á s. I þessu atriði
skjátlast mörgum sem. annars
-eru sæmilega að sér í'staf-
setningu, og sprettur það
'venjulega af . því að þeir
ieita upprunans lengra - en
þörf er á. Rétt er að skrifa
orð eins og tízka, veizla,
hanzki með z (sbr. tíð, veita,
hönd), en í nafnorðum sem
leidd eru af sögnum skrifa
menn stundum z, þótt hún
eigi alls ekki að vera þar.
Meðal slíkra orða er t.d.
kennsla, sem er dregið af
nafnhættinum að kenna, ekki
af þát. kenndi, yfirheyrsla
dregið af nh. yfirheyra,
ekki þát. yfirheyrði, og þann-
ig mætti lengi tejja. Hins
vegar er t.d. vinzli dregið af
nafnhættinum vinda (með
d) og því er rituð z þar (þ.e.
vind + sl-a).
Um z í stofni er annara
he.ppilegast að leita til staf-
setningarorðabókar, þegar
menn eru í vafa um hvenr.g
rita skuli. Það gegnir annars
mestu furðu hversu ófúsir
menn eru á að nota slík
hjálpargögn, en hins A'egar
gott til þess að vita að sum-
ir kennarar kenna nemend-
um s'ínum að nota þau. Það'
þyrfti þó að vera a1n)ennara.,
inaarbónus
útborgast daglega frá klukkan 9—5. — Nýjum um- '
sóknum um líftryggingar veitt móttaka á sama tíma.
Munið lágu iðgjöldin hjá okkur i
Vátryggingaskiiisioía Sigiúsar
Sighvatssonar h.i., i
Lækjargötu 2, Reykjavik. I