Þjóðviljinn - 11.09.1960, Blaðsíða 6

6) —Í>JÓÐVILJINN —-.SunnudagTir 11. september 1960
Ufdrátiur úr framsögurœBu Sigfúsar DaÖasor
(IJOÐVILJINN
nc
iíSI
Útgefandl: Samelnlnsarflokkur alþýBu - Sóslaltataflokkurtnn. —
BltstJAj-ar: Magnus KJartanaaon (áb.). Maenús Torfl Olafason. Bla-
UxBur QuBmundsaon. — Préttarltattórar: tvar H. JónsBon. Jón
BJa^nasor.. - Auslýslnsaatjórl: QuBsetr Masnússon. — Bltatjórn.
afsreiðsla auslýslnsar. prentsmiBJa: SkólavörBuatts 19. — Blml
17-600 (6 línur). - ÁakrlftarverB kr. 45 á mán. - Lausasöluv. kr. 1.00.
PrentamtBJa ÞJóBvllJana.
Tveir fundir
f Tndanfarna daga hafa hópar manna streymt til
^ Reykjavíkur utan af landi. 'Margir þessir
ferðalangar hafa haldið áfram til Þingvalla til
þess að taka þátt í landsfundi hernámsandstæð-
inga. í þeim hópihefur ekki verið að finna neina
af ráðamönnum þjóðfélagsins; þetta hefur ver-
ið alþýðufólk sem lagt Ihefur á sig mikið erfiði
og kostnað af brennandi áhuga á sjálfstæðis-
málum þjóðarinnar. Það hefur verið énægju-
legt að dveljast í hópi þessa fólks; þar hefur
ríkt heiðrikja hugans, einlægni og baráttuþrótt-
ur; hið sameiginlega markmið allra hefur ver-
ið að auka veg og sóma þjóðarinnar; og öllum
hefur verið mikið í mun að þjóðin frétti sem
bezt af röksemdum og ákvörðunum Þingvalla-
fundar.
'C'n ferðalangar þeir sem streymt hafa til höf-
borgarinnar að undanförnu hafa ekki allir
haldið til Þingvalla. í hópnum hafa einnig verið
ýmsir af kunnustu valdamönnum þjóðarinnar,
allir þeir þingmenn Sjálfstæðisflokksins og Al-
þýðuflokksins sem búsettir eru utan Reykjavík-
ur, og sótt fund um landhelgismálið. Þeir hafa
fengið kostnað sinn greiddan af ríkissjóði, og
þótt þeir ferðist að vísu vegna sjálfstæðismála
þjóðarinnar, mun sízt eiga við að nefna brenn-
andi áhuga í sambandi við þá- Ekki fara sögur
af því hver ánægja hefur ríkt í þeirra hópi
né hvernig hugur þeirra hafi' verið á sig kom-
inn; en viðfangsefni þeirra var að ræða leiðir
til að skerða veg og sóma þjóðarinnar; og öllum
hefur þeim verið mikið í mun að þjóðin frétti
ekki neitt af röksemdum þeirra og ákvörðunum.
f»essir tveir fundir eru ímynd étakanna í ís-
lenzku þjóðlífi. Annarsvegar er fólkið sjálft
sem binzt frjálsum samtökum af hugsjón og
áhuga. Hinsvegar er klíka valdamanna sem
pukrast í laumi og tekur ákvarðanir án þess að
fólkið í landinu fái nokkuð um þær að vita.
Þingmennirnir á laumufundunum ímynda sér
að þeir geti enn haldið áfram að fara sínu fram,
þvert gegn hagsmunum þjóðarinnar, f krafti
áróðurs og valds. Þeir skeyta því engu þótt þeir
séu umboðslausir á klíkufundum sínum og
ákvarðanir þeirra hafi ekki meira gildi en sam-
þykktir hverra annarra jafnmargra Islendinga.
Þeir treysta enn á deyfð og sinnuleysi kjósenda
sinna.
TJ,n fólkið sem kom saman á Þingvöllum í um-
boði samherja sinna neitar að hlíta hinum
ósæmilegu og umboðslausu ákvörðunum ráða-
mannanna, og segir valdi sinnuleysis og deyfðar
stríð á hendur. Það minnist þess að þingmenn
hafa áður komið saman til umboðslausra leyni-
funda. Það gerðist vorið 1951, og nokkrum dög-
um síðar hafði erlendur her lagt Island undir
sig, þvert ofan í svardaga ráðamanna og í trássi
við lög og stjórnarskrá íslenzka lýðveldisins.
Þingvallafundurinn skoraði á þjóðina að láta
slíka smán ekki endurtaka sig enn einu sinni,
neita að hlíta nokkru nýju afsali landsréttinda,
en heíja nýja sókn til að endurheimta það sem
glatazt hefu^. Það er á valdi þjóðarinnar sjálfr-
ar að ákveða hvor fundurinn skuli vera rétt-
hærri, fulltrúafundurinn á Þingvöllum, eða
klíkufundurinn í Reykjavík. — m.

ua
„Islendingum 20. aldarinn-
a.r hefur fallið í skaut það
hlutverk að skapa nýja
menningu, — íslenzka menn-
ingu sem hæfði breyttum
lifnaðarháttum, aukinni tækni
og verkaskiptingu, minnk-
andi einangrun, í einu orði
sagt: menningu sem væri í
höfuðdráttum bqrgamenning,
andstætt þeirri sem ríkt
hafði hér allt frá upphafi
landsbyggðar fram á þessa
ö!d. Það er óhætt að segja
að eftir því hvo t okkur
tekst að leysa það hlutverk
vel eða illa af hendi munum við
verða dæmdir af óknmnum
Sigfús Daðason
Uppruna fyrirbærs þessa
kvað Sigfús fræðimenn rekja
til þess annarsvegar að
Bandaríkin eru land án menn-
ingarlegrar fortíðar og hins-
vegar til hins háþróaða auð-
valdsskipulags bandarisks
þjóðfélags, þar sem menning-
in verður verzlunarvara eins
og hvað annað.
Nú bregur svo við að ame-
ríkanisminn virðist eiga auð-
veldast með að ryðja sér til
rúms í löndum sem kölluð eru
vanþróuð, enda þótt þau búi
við forna menningu og fast-
mótaða. Þar hefur menningin
ekki náð að aðlagast nútíma-
háttum, þjcðirnar eru í leit
að nýrri menningu, og ame-
ríkanisminn flæðir inn. Yfir-
ing okkar er varla eins caðt
laganleg nútímaháttum og
menning þeirra. Eigi að síður
er Ijóst að vanþroskr nútíma-
menningar okkar. er hið opn-
aða hli.ð sem ameríkani-sman-
um hefur verið greiðast irin-
göngu.V
Ge;gvænlegUstu áhrif ame-
ríkanismans eru talin' þau að
þar sem hann ríkir hefur : ó-
menningin tilhneigingu til að
leggja undir sig h:na ,. æðri
menningu, sagði ræðumaður.
Þessa taldi Sigfús ekki gæta
að mun í Vestur-Evrópu, enn
sem komið er, vegna þess að
þar hefur æðri menning ver-
ið afmarkaður re tur ti'.tölu-
lega jröngrar menntastéttar.
Síðan hélt hann áfram:
MENNINGAR
ERU HVERG
3&Æ
ra;:;
u mfljuXwZy.

kynslóðum. — og ekki aðeins
það: heldur velti á öllu fyrir
framtíð íslenzks þjóðernis að
okkur takist það sem bezt.“
Á þessa leið fcrust S:gfúsi
Daðasyni skáld; orð í fram-
söguræðu sem hann flutti í
Valihöll í fyrrad. fyrir ávarpi
Þingvallafundar. Fjallaði Sig-
fús í r.æðu sinni um áhrif
herseturmar á íslenzka þjóð-
mennmgu.
Sigfús kvaðst ekki telja
það ofmælt, að okkur hafi
engan veginn tekizt að leysa
þá þraut að skapa okkur nú-
tímamenningu. Ýmsir
menntamenn hafi að vísu
starfað vel og komið miklu
til leiðar, einkum í varðveizlu
hins forna menningararfs, en
sér virtist einkum hafa skort
menn með fullan skilning á
aðkallandi nýsköpunárþörf.
í stað þeirrar menningar
sem okkur hefur mistekizt að
skapa, sagði ræðumaður, höf-
um við verið okkur úti um
allskonar eftirlikingar og upp-
fyllingar.
,,Ein af þessum uppfylling-
um í e.yðu íslenzkrar nú-
tímamenningar, og sú sem
tekur þar mest rúm, er það
fyrirbæri sem nefnt hefur
verið ameríkanismi, og fylgt
hefur eftir efnahags- og hern-
aðarútþsnslu Bardarikja
Norður-Ameríku um mikinn
hluta heimsins...... Það er
óhætt að segja að eitt
höfuðeinkenni ameríkanism-
ans sé lágt stig alþýðumenn-
ingar .... Ytri glans og
innri tómleiki, auglýsinga-
mennska, taugaæsing, upp-
þornun menningarlegs sköp-
unarmáttar, tilfinningasemi
án sannra tilfinnmga, / tóm-
læti um almenn mál, andleg
leti og vanþroski, allt er
þetta ennfremur talið menn-
ingarlegar einkunnir amerik-
stéttin tekur upp bandaríska
óhófslifna ðarhætti, en alþýð-
an verður amerískri skríl-
menningu að bráð.
Af ýmsum ástæðum hefur
ameríkanisminn ekki átt eins
auðvelt uppdráttar í löndum
Vestur-Evrópu og vanþróuð-
um löndum, þótt áhrif hans
séu þar mikil.
„Aðstaða íslands gagnvart
ameríkanismanum er hvorki
nákvæmlega sú sama og ann-
arra Evrópulanda“, sagði Sig-
fús, „né heldur alveg eins og
aðstaða hinna vanþróuðu
lar.iía. Það mætti ef til vill
segja að hún sé þar mitt á
milli. Við erum komin lengra
frá nýlendustiginu en flest
liinna síðarnefndu, og menn-
„Þessu víkur öðruvisi við á
íslandi. Lengi höfum við tal-
ið alþýðumenninguna okkur
til höfuðgildis. Þegar okkur
þykir við þurfa að rökstyðja
tilverurétt okkar sem þjóðar,
þá teljum við að vísu afrek
okkar í bókmenntum fyrst,
en þar næst nefnum við al-
þýðumenninguna. Og með
miklum rétti. Nú má ef til
vill vera að við höfum stund-
um hælt okkur fullmikið af
alþýðumenningunni á Islandi.
Eigi að síður mun það
koma í Ijós ef að er gætt að
alþýðumenningin er ekki að-
eins réttlæting þjóðernis okk-
ar heldur lífsskilyrði. —
Lífsskilyrði vegna þess að
það er óhugsandi að hægt sé
- lilllllllllllllllllllllllllHllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllU UlllUIIIIIIIIIf
ISLENZK TUNGA
Ritstjóri: Árni Böðvarsson.
118. dagur 11. september 1960
I Samsetnsngar orða
amsmans.
Oft veldur það mönnum
heilabrotum hvernig bezt sé
að setja saman orð, og stund-
um telja menn sig hafa fundið
einhverja reglu um það
hvernig setja ber orð saman
og hvernig ekki. Sannleikur-
inn er þó sá að um þetta
verða ekki settar neinar við-
hlitandi reglur, að öðru leyti
en því að vitanlega ber mönn-
um að forðast klaufalegar eða
villandi samsetningar. — Hér
er rétt að benda á að „sam-
sett“ kallast þau orð sem sett
eru saman rir fleiri orðstofn-
um en einum, þannig að-báð-
ir (allir) hlutar orðsins eru
þekkjanlegir Stundum fer svo
að siðari liður samsetninga
hættir að vera til sem sjálf-
stætt orð og lifir aðeins í sam-
setningunni.
Mér er í minni ágætt dæmi
um það. Norðanlands, að
minnsta kosti sums staðar,
tíðkast að menn noti nafnorð-
ið úr um suddarigningu og ef
til vill aðra úrkomu. Sunnan-
lands er þetta ekki almennt
orð, en ihins vegar þekkja all-
ir þar samsetninguna úrkoma,
enda er myndun þess orðs
ihliðstæð myndun orðsins sn.jó-
koma. Nú ibar svo við eitt
sinn á námsárum mínum að
íslenzkukennari minn, Eyfirð-
ingur, spurði mig um orðið
,,úrkoma“, merkingu ,þess og
uppruna. Mér var raerkingin