Þjóðviljinn - 17.10.1961, Qupperneq 6

Útgefandi: Sameiningarflokkur alþýðu — ^ Sósíalistaflokkurinn. — Ritstjórar:
Magnús Kjartansson (áb.), Magnús Torfi Ólafsson, Sigurður Guðmundsson. —
Fréttaritstjórar: ívar H. Jónsson, Jón Bjarnason. — Auglýsingastjóri: Guðgeir
Magnússon. — Rítstjórn, afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðust. 19.
Sími 17-500 (5 línur). Áskríftarverð kr. 50,00 á mán. — Lausasöluverð kr. 3.00.
Prentsmiðja Þjóðviljans h.f.
Baráttan gegn
friðarsamningum
^Jm fátt hefur verið meira talað í fréttum undanfarn-
ar vikur en Berlínarvandamálið svokallaða. Hefir
verið látið óspart í það skína, að það geti jafnvel leitt
til kjarnorkustyrjaldar. En eins og altítt er hjá áróð-
urspressu hinna vestrænu auðvaldsblaða, er lítið tal-
að um hina raunverulegu og upprunalegu ástæðu til
þessarar ,,spennu“. í þess stað eru búin til önnur hug-
tök gerólíkrar merkingar og þau eru endurtekin þang-
að til fjöldi lesenda hefir gleymt hinum upprunalegu.
jþannig hefir verið að farið í þessu máli gagnvart öll-
um útvarpshlustendum og miklum meiri hluta
blaðalesenda á Vesturlöndum. Sem aæmi má nefna
ummæli í Reykjavíkurbréfi Morgunblaðsins s.l. sunnu-
dag. Þar er komizt svo að orði: „að eina vonin, til
að haldið verði aftur af Sovétstjórninni, urn ofbeldi
gegn Vestur-Berlín byggist á því, að utanríkisráðherra
hennar verði komið í skilning um það, að af þvílíku
ofbeldi mundi leiða kjarnorkustyrjöld“. Þótt þessi um-
mæli séu engin bein ályktun ritstjórnar Morgunblaðs-
ins, heldur margþvæld tugga hinnar sameiginlegu
vestrænu áróðursvélar, þá er hún ei að síður fram
sett í því trausti, að flestir eða allir lesendur blaðsins,
svo og útvarpshlustendur um land allt, hafi gleymt
hinni raunverulegu ástæðu Berlínardeilunnar. Skal það
nú rökstutt.
(^.1. vor voru liðin 16 ár frá því að styrjöldinni lauk.
Þá var slegið á frest friðarsamningum við Þýzka-
land. Þetta ófriðarástand, sem ennþá ríkir hefir verið
einn höfuðaflvaki kalda stríðsins í Evrópu, og öllum,
sem af skynsemi hugsa þau mál, verið fullljóst, að því
lengur sem það héldist, því meiri hættur, mundi það
skapg fyrir friðinn. Fyrir nokkrum vikum til-
kynnti sovétstjórnin það, iað hún teldi þetta ástand
óviðunandi lengur, og ef ekki næðist samkomulag um
að létta því af, hvað allt Þýzkaland snerti þá mundi
hún gera friðarsamning við Austur-Þýzkaland eitt fyr-
ir næstu áramót. Hvernig voru nú viðbrögð Vesturveld-
anna við þessari yfirlýsingu um fyrirhugaða friðar-
samninga? Þau, að Atlanzhafsbandalagið hótaði kjarn-
orkustyrjöld. Síðan var búið til slagorðið um ofbeldi
gegn Vestur-Berlín, þótt 'fyrir liggi sú staðreynd að
hennar staða þyrfti ekki að breytast á annan hátt en
að landar Vestur-Berlínarbúa taki við af Sovétríkjun-
um. Friðarsamningar samkvœmt Potsdamsamningnum
eiga að kosta gereyðingarstríð!
J^agblaðið Tíminn birtir alloft greinar um erlend
stjórnmál eftir bandaríska fréttaritarann Walter
Lippmann. Er hann sem kunnugt er einn af allra
fremstu blaðamönnum Bandaríkjanna er um alþjóða-
mál rita, enda eru greinar hans að jafnaði bezta efni,
sem Tíminn birtir. En svo vill til, að þennan sama
dag sem umrædd klausa birtist í Morgunblaðinu, birtir
Tíminn grein eftir Lippmann, undir fyrirsögninni „Sú
staðreynd verður ekki umflúin að til eru tvö þýzk ríki“.
Þessi skoðun hefur fyrr komið fram hjá Lippmann, og
einnig Nehruog fleiri helztu stjómmálamönnum heims.
En Lippmann gerir meira. Hann leiðir rök að því að
þetta sé orðin skoðun helztu stjórnmálamanna í Vestur-
Evrópu. iHann hefur það eftir háttsettum embættis-
manni í Bonn „að á síðustu 15 árum hefðu þýzku rík-
in fjarlægzt svo hvort annað, að það sé fjarstœða nú
að tala um endursameinvngu undir einni stjóm“; að-
spurður, hvort ekki væri enn háskalegra að staðfesta
aðskilnað þeirra um aldur og ævi svaraði hann því, að
sameining yrði „að vera hægfara og táka jafnvel
mannsálduf1‘. Þetta sýnir aðeins það að baráttan gegn
friðarsamningum við þýzku ríkin hvort í sínu lagi er
háð til þess að halda kalda stríðinu áfram.
SÍBERÍUFÖR - SJÖUNDA GREIN
legri en aðrar borgir austur
þar. að auki varð hún fyrir því
mikla láni að brenna árið 1879,
og er fátt um gömul timbur-
hús í miðhluta hennar. Ég sá
eitt af elztu leikhúsum Síber-
íu, ég sá landstjórahöllina, sem
nú er píónerahöll. Það er eitt
af því góða við verkalýðsbylt-
ingar, að þær breyta kaup-
mannahöllum í barnaleikhallir.
svipaðar sögur áður
á Islandi.
heima
seg-
ir tíðindi af
Hasek og kaup-
moeeitm
Og kiettarnir spegluðu sig í vatninu, stoltir af ágæt: sínu sem vonlegt var.
Eftir Árna Bergmann
Tsjékhsf hefui sagt:
Vestur-Síheiía ei
ébimdið mál.
Við Bækalvatn
hefst hinn sibeiíski
skáldskapui.
Heilagt iiaf
Ég hafði horft á fiskafljótið
Amúr, dansfólk í Tsjíta, búr-
jatska bogmenn og arðberandi
gullskóflur í Balei. En þar með
var Síberíu.förinni ekki lokið.
öðru nær. Ég vakna af værum
blundi einn fagran morgun,
þegar lestin Vladivostok-Moskva
kom að Bækalvatninu mikla,
sem kallað hefur verið perla
Síberíu. Þá kyrjaði bassinn
Míkhælof í lestarútvarpið gam-
alkunnan söng:
Heilaga Bækal, ó dýrðlega haf
Skipið mitt góða og omúl-
tunna
Bargúzín frændi, — blástu í
seglið
Kappinn á skammt til strand-
ar
Þessi söngur þarfnast skýr-
inga. Af hverju er stöðuvatn
kallað haf? Vegna þess, að það
er stórt, stærsta ósalta stöðu-
vatn heimsins, 31.5 þúsund fer-
kílómetrar að flatarmáli. Og í
hæðunum kringum það búa
margir vindar, sem ýfa upp
brattar og háskalegar öldur,
sem hvert úthaf mætti öfunda
Bækal af. Og vatnið er furðu-
lega d.júpt, reyndar alveg botn-
laust í þjóðtrúnni, en svo fór
að lokum að þolinmóðir menn
fundu botninn á 1740 metra
dýpi. Þarna er því svo mikið
vatnsmagn saman komið, að
það mildar óhemjuskapinn í
loftslaginu í kring. Þar í hér-
aði eru vetur mildari og sumur
svalari en annarsstaðar í Sí-
beríu. En heilagt ■ er þetta haf
líklega fyrir fegurðar sakir.
Reyndar hafa mongólar kallað
það Dalai-nor, — Helgahaf, en
ekki veit ég hvemig á því
stendur.
En hver er þá Bargúzín?
Bargúzín er austanvindur, sem '
kappinn biður að hjálpa sér
vestur yfir, því hann er stroku-
fangi frá btýnámunum í
Tsjítahéraði. Þetta er gamall
söngur. Og nú siglir kappinn
sem sagt yfir Bækal. Hann
hefur bæði leikið á kúlurnar,
sem hvinu í kringum hann, og
á gráðug dýr villiskógarins.
Hann gekk dimma nótt og
bjartan dag og skyggnist um
hvössu auga áður en hann
gengi fram ti.l byggða, og sem
betur fór varð hann ekki hjálp-
arvana:
Bændakonurnar gæddu mér á
brauði
Góðir drengir gáfu tóbaks-
bita
Að líkindum hefur stroku-
maðurinn komizt alla leið. Ann-
ars hefðu þessar vísur varla
kveðið sig inn í söngdagskrá
þjóðarinnar að fornu og nýju.
Míkhælof hélt áfram að
syngja og lestin hélt áfram að
renna. Fjórir samferðamenn
horfðu út um gluggann: iþrif-
leg og notaleg hermannskona
með lítinn dreng, sem flatti út
nef sitt við rúðuna, spenntur
og hrifinn; feimin og grönn
Um náttuniverfiid
Þetta 636 kílómetra langa
vatn er fyrir marga hluti um--
talsvert. Jarðfræðileg saga þess..
er svo merkileg, jurtalíf og
fiskalíf í því svo sérkennilégt,
að reist hefur verið sérStök-
vísindastofnun til að leysa að- 1
skiljanlegar gátur þess. Vatnið
er auðugt af fiskij og er . þar>
frægastur omúlinn, sem um er
getið í vísunni, niikið hnoss-
gæti. Og þetta er fallegt vatn,
sem fyrr segir, ög því mikil
freisting ferðamönnum. Þegar
Eisenhower skyldi heimsgékja:
Sovétríkin, sællar minningarpr.
var gert ráð fyrir því, að.hannV
sigldi um Bækal og biti í-féykb—
an omúl.

Bækal hefur í seViTnf tíð óft'
verið til umræðu í s|mb.andi ■
úrunnar eru samt vantrúaðir ó
efndir. Svo er mál með vexti,
,^ð. fiskaiífi hefur stórhnignað
í mörgum ám landsins sakir
þess að úrgangi frá allskonar
verksmiðjum hefur verið veitt
í þær, og furðumargir forstjór-
ar hafa kosið að greiða sektir
fyrir þetta glæpsamlega athæfi
heldur en að koma sér upp
fullgildum hreinsunartækjum.
Las ég í blaði fyrir skömmu
áskorun þess efnis, að öll þjóð-
in taki væntanlega sellulósafa-
brikku við Bækalvatn undir
s.trangt eftirlit.
Þar í Irkútsk eru líka hús.
keisari annar uppi á minnis-
varðanum, en bolévikum þótti
engin prýði að svoleiðis manni
og tóku hann því niður.
Þetta minnismerki er á rétt-
um stað, því Irkútsk varð
snemma höfuðmiðstöð sam-
gangna og verzlunar í Síberíu
og héðan var landnámi landsins
stýrt. Og hér var frá því fyrsta
_ alvarlegt landnám, snemma var
hér allmikill landbúnaður en
ekki aðeins veiðiskapur og gull-
leit eins og í hinum eystri
héruðum. Hér sat landstjórinn,
hér bjuggu margir ríkir kaup-
menn, miklir dólgar og svíð-
ingar. Það sést fljótt, að ír-
kútsk stendur á gömlum merg,
— hún er, og hefur verið, reisu-
Ég spurði sagnfræðinginn Skor-
okhodof, hvort hann gæti ekki
sagt mér frá þessum frægu sí-
bírísku kaupmönnum, sem
skjóta alltaf öðru hvoru upp
kollinum í klassískum rússnesk-
um bókmenntum og svalla
miklu stórfenglegar en aðrir
menn. |
Jújú, í skjalasöfnum. hafði
hann rekizt á margt fróðlegtj
um þessa' náunga, sem græddu.
morðfjár á því að hella brenni-
víni oní fákæna veiðimenn ogj
gullþvottamenn og keyptu sérj
orður, múndíra og aðgang að[
fínu fólki með allskonar góð-
gerðarstarfsemi. Þegar síbírísk-j
ur kaupmaður vildi skemmtaj
sér, lét hann breiða dýrmætl
teppi yfir eðju götunnar svo^
hann gæti gengið inn í veit-|>
ingasalinn með hæfilegumi
virðuleik. Síðan keypti hann;
upp salinn, rak þá út sem hon-^
um geðjaðist ekki að, dældi
vínflaumi í allan mannskapinn*
og skipaði hljómsveitinni að''
leika uppáhaldslagið sitt þrjátíu"
sinnum. Þegar vínkjallarinn var
þrotinn, var heilt hóruhús tek-|
ið herskildi með ferlegum öskr-'t
um, nautnakrafti og ótrúlegum"
leiksýningum. En á sunnudög-.
um lá kaupsi grátandi í kirkj-
unni og reyndi að múta guði
sínum með 1000 gullrúblum.
Svona hagar kapítalisminn sér,
einkum þegar hann er ungur
og lífsþyrstur. Ég hef heyrt
Annars voru kaupmenn ekki
uppáhaldsviðfangsefni Skorok-
hodofs. Hann var kominn á slóð
, tékkneska rithöfundarins Jaro-
slavs Haseks, höfundar góða
dátans Sjveiks. Margt útlend-
inga börðust með Rauða hern-
um gegn keisaragenerálnum
Koltsjak í borgarastyrjöldinni í
Síberíu, þar á meðal margir
fyrrverandi stríðsfangar úr
austurrísk-ungverska hernum.
Einn þeirra var meistari Hasek.
Hann vann þá mikið og gott
starf sem áróðursmaður meðal
þessara útlendinga, ritstýrði
blöðum fyrir þýzka, tékkneska
og ungverska rauðliða. Hann
gaf jafnvel út smáblað fyrir
innbyggjara héraðsins, búrjat-
ana, og naut til þess aðstoðar
kennara nokkurs af mongólsku
kyni. I þessu blaði reyndi hann
eftir föngum að útskýra mark-
mið byltingarinnar fyrir þessu
fáfróða fólki. Þetta er mjög
merkilegt, sagði Skorokhodof,
því Hasek stóð sig 'síðarmeir
mjög misjafnlega í pólitík, gat
átt það til að setja upp hunds-
haus. En hér í byltingunni hag-
aði hann sér eins og endur-
fæddur maður.
Þetta sagði Skorokhodof okk-
ur meðan við gengum um lysti-
garðinn í frkútsk. í þeim garði
var það ein skemmtun manna
að stökkva í fallhlíf ofan úr
þrjátíu metra háum turni. Það
var komið fram á kvöld og
djasshljómsveit lék á palli, bara
þokkalega. Þegar við gengum
þaðan sáum við stúlkur stre.vma
að neðan úr bænum hetjulega
fáklæddar þrátt fyrir íslenzkt
hausthitastig. Það hefur lík-
lega orðið töluvert fjör á ball-
inu. Og þegar ég nú hugsa um
þessar stúlkur man ég, að ír-
kútsk var sú síbrísk borg, sem
bezt tollir í tízkunni.
FróSleiksmolar
- *
Eins og áður var sagt, er ír-
kútsk reisulegri en aðrar síbrísk-
ar borgir sem ég sá. Og þar
er líka töluvert byggt. Ekki
Frarrthald á 10. síðu.
'<?>-
íleilagi Bækal ó dýrlega haf.

stúlka. sem ,ætlaði alla leið til
Eistlands að.gifta sig, — og égi
Við sátum og horfðum á skáld-
skap Síberíu. Vatnið var tært
og grænt í botninn, vindarnir
sváfu upp í, f jöllum,. og marg-
ar skrítnar kæ-nut dottuðu við
ströndipa,-; Hinum- megin voru
grænar floshæðic- og svört fjöll,
hvít í toppinn, .öðru hvoru
komu klettar, sem spegluöu sig
í vatninu, hreyknir af ágæti
sínu eins og vonlpgt var. Þetta
var fagur morgurxú-
Uppi í ,efri kqj.u sat maður
frá þúsund vatna landi og
hamraði á ritvél,.^ ■ •
við náttúruvérnd. . JÞað hefur
verið kvartað oíúíöb ofveiði í
vatninu og ekki>. að>ástæðulausú,^
a.m.k. var orgúl gófáanlegur í,
Ifkúsk. Nú evw óftir miklar
deilur, farið a.ð: .þysgj a pappírs-
og sellulósafabvikifju á bakká'
vatnsins, en súnfEamleiðsla er;
mjcg eitruð qg.i því óttazt að
öllu lífi í .-vayiiúU stórhnigni
íyrir vikið. Rpcmðamenn ;yænfc
anlegrar- verHsjriiðju lofa 'hins-J
vegar. öllu fftgíur, segjast ,ímunú;
koma sér uþþtifiáþærum hreiÆ1
lætistækjum gg&g ekki |]eppi
neirium óþveraanút' i< þettEÚ taarJ
asta vatn heíijisms. yinTrf/natfj
;
I L:;Ég kom til írkútsk nokkru áð-
úf en taorgin hélt upp á 300 ára
aihiæii sitt með íþróttahátíð,
lúðrablæsti, kórsöng og fýr-
v’érki. Þetta er einhver mesta
borg Síberíu, íbúar 381 þúsund.
Sorokhodof heitir ungur sagn-
fÉáeðingúr, sem fylgdi okkur um
böfgiria, Sorokhodof þýðir: sá
sem gengur hratt, Léttfeti, og
vár peíia réttnefni, því mað-
urinn var mjög snarlegur, enda
meistari í körfuknattleik. Hann
gekk úfléð okkur fram á ár-
bakkarin 'og benti á minnis-
merkíÍJ A því voru þrjú höfð-
ingleg.og skeggjuð andlit: Ér-
maky sem braut Síberíu undir
keisaranri, Speranskí, sem var
umbótamaður og steypti ýmsum
glæpsámlegum embættismönn-
um dg Múravjof-Amúrskí
I greífi; sem átti ríkan þátt í
-landnámi austurhéraðanna. Sem
aagt r-f þrír síbíriskir frömuð-,
ir, en .á'fjórðu hlið minnisvarð-
I ~ ans, var höggvinn stór ránfugl
og á. gogg hans hafði vinsam-
r Ijegur þrpstur tyllt sér stund-
arkorn./Eorðum stóð Alexander
ÞAÐ SEM SÝNIST,
ER ÞAÐ SEM ER"
IStrompleiknum lætur Hall-
dór Kiljan Laxness hnúta-
svipu sína ríða á ýmsum ömur-
legustu meinsemdum íslenzks
þjóðfélags um þessar mundir:
svikum, sýndarmennsku og hé-
gómaskap. Kveinstafirnir bera
því vitni að undan svíður, enda
blasir sú óhrjálega mynd sem
Halldór bregður upp í leikr.ti
sínu hvarvetna við okkur, jafn-
vel þar sem s.’zt skyldi. Þannig
hafa þeir stjórnmálamenn sem
hvað ákaflegast hafa lýst á-
húga sínúm á endurheimt hand-
ritanna nú sannað í verki,
að þeir fylgja kjörorði- Stromp-
leiksins; „Það sem sýn:st, það
er, það sem er“, og þurfti það
raunar ekki að ko.ma á óvart,
svo fjarlægar sem athafnir
þessara manna eru orðnar
þeim menriingararfi sem tengd-
ur ér handritunum. E.tt helzta
képpikefli þerra hefur verið
það að handritunum verði
komið fyrir í glerbúruiri austur
í Skálholti sern einskonar mont-
gripum, þar, sem unnt væri að
státa' af áfrekum forfeðranna
án þess að leggja nokkuð af
mörkum sjálfur, líkt og vald-a-
mennirnir væru að koma sér
upp nýjum he'ðursmerkjum
utan á eyður verðleik-
anna. Stjórnarblöðin hafa meira
að segja verðlagt endurheimt
handritanna í dollurum, og
hví skyldu þau ekki geta orð-
ið föl eins og ættjörðin? En
þegar að því kemur að v!ð eig-
um að sýna í verki að við sé-
um menn til bess að varðveita
handritin á þann einn hátt sem
verðugur er, með því að marg-
fa'da vísindarannsóknir og út-
gÉfustörf, þykjast stjórnarherr-
arnir atlt í - e-kiu eteká vera"borg- >
unarmenn fyr.'r því sem þeir
sóttust eftir, frekar en Inn-
flvtiandinn í Strompleiknum. —
Há'f milljón kr. erþað sem þeir
bjóða, en það er kostnaðurinn
við eina minniháttar veizlu eða
árslaun eins aukasnobbara á
óþörfu sendiráði úti í löndum.
Þjóðviljinn hefur fært rök að
því að hálf mrlijón króna sé
aðeins brot af því sem til þarf
ef tryggj>a á nægilega mörgum
fræðimönnum aðstöðu til
starfa, standa undir vísindaleg-
um rannsóknum, útgáfustarf-
semi og annarri iðju sem
myndarleg handritastoínun
verður að annast. Þessum rök-
um hefur ekki ver.'ð svarað
einu orði, en málgagn mennta-
málaráðherrans talar í staðinn
um „yfirboð“ og segir um
handritamálið: „Þjóðin verður
að hafa það eins og skynsamir
menn sem bjóða út verk“. Þar
er semsagt lit:ð á handritamál-
ið eins o.g hvern annan bisniss.
MBrgunblaðið notar hinsvegar
tækifærið tíl þess að hrakyrða
Jóh Helgason prófessor, for-
stöðumann Árnasafns, þann
mann sem með öllu ævistarfi
sínu hefur sannað hvern rétt
íslend'ngar eiga til handrita
sinna og hvernig þeim ber að
halda á þeim rétti. Sök Jóns er
í því fólgin að hann á þann
metnað fyrir hönd þjóðar sinn-
ar að hánn hefur talið óhjá-
. kyæmilegar margfalt hærri
■ fiái'hæðir en r:k:sstjórnin býð-
ur. Sllkum manni telur mál-
gagn forsætisráðherrans ekki
ástæðu til að vanda kveðjurn-
ar, og mun það lengi geymt
sem dæmi um menningarlegan
lubbaskap þessara ára.
Þessi viðbrögð sýna að til-
gangslaust mun að rökræða
við stjórnarblöð;n um þarfir
handritastofnunar. En stjórnar-
herrarnir ættu samt að vara
sig. Hættulegustu rök andstæð-
inga okkar hafa verið þau. að
fslendingar hefðu hvorki bol-
magn né reisn til þess að
trj’ggja jafn myndarlega vís-
indastarfsemi og nú er unnin í
Ámasafnj í Kaupmannahöfn.
Þessi vopn andstæðinganna er
ríkisstjórnin að brýna með hin-
um skammsýnu Qg fátæklegu
hugmyndum sínum; hún er
sjálf að balla yfir okkur nýjar
haettur í handritamálinu, ein-
mitt þegar sigurinn átti að vera
í sejlingarlengd frá okkur.
Vilja ekki ráðherrarnir íhuga-
„þessa hættu, jafnvel þótt þeir
■ skiljj lítið annað en monthlið-
ina á handritamálinu? .— m. '
yipZJ'. :• -
g) — ÞJÓÐVILJTNN — Þriðjudagur 17. október 1981
rái':
Þriðjudágur 17. október 1961 — ÞJÓÐVILJINN —
(7i