Þjóðviljinn - 19.12.1961, Blaðsíða 9

I
þlÓÐVILJ
ÚteeíftÐdl: Sameinlnearflokkur alþýðu — Sósíalistaflokkurlnn. — Ritstjórar:
Magnús Kjartansson (áb.). Magnús Torfi Ólafsson, Siguröur Guðmundsson. -
Fréttaritstjórar: ívar H. Jónsson. Jón Bjarnason. — Auglýsingastjórí: GuðgeJr
Magnússon. — Ritstjórn. afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðust. 19.
Blmi 17-500 (5 linur). Áskriítarverð kr. 50.00 ó món. — Lausasöluverð kr. 3.00
PrentsmiðJa Þjóðviljans h.f.
Borgaravarnir
T þeim tröllslegu valdaátökum sem nú eiga sér stað
í heiminum er ekkert jafn ískyggilegt og áróður
sá fyrir „borgaravörnum“ sem átti upptök sín í Banda-
ríkjunum og hefur breiðzt þaðan til annarra landa
Atlanzhafsbandalagsins. í Eandaríkjunum hefur áróð-
ur þessi orðið að sannkölluðu æði; hver fjölskvlda er
hvött til þess að koma sér upp eigin loftvarnabyrgi úti
í garði eða niðri í kjallara; upp er sprottinn nýr stór-
iðnaður sem hefur gerð slíkra bj^rgja að sérgrein.
sinni og rakar saman fé; tízkan segir fyrir um það
hvernig byrgin eigi að vera í laginu, hvernig hús-
búnað eigi að velja í þau og hvernig beri að skreyta
.þau og tízkuhúsin hefja framleiðslu á sérstökum loft-
varnabyrgjafötum. Það er ekki lengur bíllinn eða
sjónvarpstækið sem sker úr um það hvort fjölskylda
er efnuð og virt, heldur hitt hvað hún hefur dýrt og
frumlegt loftvarnabyrgi. Jafnframt er hafin fram-
leiðsla á sérstökum hylkjum sem geyma matvæli og
vatn svo að fjölskyldurnar geti dúsað í byrgjum sín-
um vikum eða mánuðum saman, og sérfræðingar legg'ja
á ráðin um það hvernig menn geti bezt varið byrgi
sín — ekki fyrir óvinunum heldur fyrir öðrum fjöl-
skyldum sem eiga ekki byrgi eða komast ekki í þau.
Oóriræðingum ber saman um það að byrgi þessi fái
: engan veginn staðizt sprengimátt hinna nýjustu
nuigmorðstækja. ekki veiti þau heldur neina vörn gegn
því eldhafi sem fylgir kjarnorkusprengingu — þau geti
jí b^ta lagi hlíft gegn geislun í löngum fjarska frá
spréngingarstaðnum, enda fjallaði danskur sérfræðing-
ur sem hingað kom um það hvernig fólk í smábæ á
Jótlandi myndi reyna að bjarga sér ef kjarnorkuárás
væri gerð — á Hamborg! En raunsæ ummæli sérfræð-
■ingæeru að engu höfð; bandarískur almenningur fýlgir
tízkunni og áróðrinum og bandarísk stjórnarvöld hafa
að undanförnu ýtt undir þessar svonefndu borgaravarn-
ir. Og þetta er ískyggilegast af öllu. Nú er ekki lengur
um það talað að kjarnorkustyrjöld sé óhugsanleg vegna
þess að múgmorðstækin séu svo ógnarleg að enginn hafi
hag af að beita þeim; nú er fólk vanið við að kjarn-
orkustyrjöld muni skella á og að það þurfi að vera
daglégt viðfangsefni manna að búa sig undir hana.
Þannig hafa styrialdir ævinlega verið undirbúnar;
fyrst sem fjarlægur háski, síðan sem jríirvofandi hætta,
loks sem óhjákvæmileg raun likt og náttúruhamförir.
Og raunar hafa herfræðingar reiknað út að kannski
geti byrgin bjargað nokkrum milljónum manna á
blettum milli sprengistaðanna á móti jafnmörgum millj-
ónatugum sem farast; en þessi björgunaráform eru ekki
rökstudd með mannúðarástæðum, heldur þurfa ein-
hverjir að lifa af til þess að fylgja „sigrinum“ eftir og
njóta hans. Það sem gerzt hefur í Bandaríkjunum að
undanförnu er augljósasta sönnun þess að þar eru að
verki sterk öfl sem stefna vitandi vits að kjarnorku-
styrjöld og telja sér trú um „sigur“ í henni. Sjálfs-
bjargarhvötin veldur því að hver einstakur ímyndar
sér, að hann geti bjargazt í einkabyrgi sínu, og þá er
kannski betra að ljúka styrjöldinni af en að lifa und-
ir fargi hins eilífa ótta og öryggisleysis.
Tjessi sálfræðilegi hernaður hefur nú borizt til ís-
lands; sérfræðingarnir streyma hingað einn af
öðrum frá grannlöndunum og hafa uppi ráðagerðir —
helzt hefur það verið áþreifanlegt 1 tali þeirra að
menn skuli fara ofan í kjallara er Island verði fyrir
kjarnorkuárás! Þannig á einnig að’ reyna að æra Is-
lendinga svo að þeir lagi huga sinn að styrjöld sem
hversdagslegu viðfangsefni. Gleymt er nú allt talið um
öryggi og vernd hernámsins, og ráðamennimir vona að
þpim takist að villa, svo um fyrir fólki að það gái þess
ekki að eina ráðið til að bjarga íslandi ef til styrjald-
ar kemur er að hafa hér ekkert það sem kallar á
árás. — m.
Finnur Sigmundsson.
KONUR SKRIFA BRÉF. börn. Biskupsdóttirin og lög- an þeim lærðist að skrifa ást- ;ar fremur dökk-ar í bréfum, sem
Sendibréf 1737—1907. mannsekkjan á Meðalfelii hefur arbréf. Qg bó bréíið sé kann- hún ritaði vinkonu sinni Torf-
Finnur Sigmundsson bjó sent son sinn til náms í Kaup- ski eitthvað rækilegra en son- hildi Hó’m skáldkonu, sem
til prentunar. — Bók- mannahöfn 02 kvíðir framtíð ar-'onar-sonardóttir hennar um hær mundir dvaidi í Amer-
fe'íisútgáfan 1961. hans. Sonurinn hneigist að mundi rita í dag. yrði kjarni íku. Hugurinn er allur fyrir
skáldskap og óreglu og kemur beggja bréfaníin eitthvað svip- vestan. o» bréfin eru mörkuð
Það setur verið ótrúlega he™ með óiokið erindi, en ,.ég aður, nema hvað sú litla mundi mikilli vantrú á iandi o.g lýð.
gam.an að blaða í gömlum 0? aílir hor forðumst lá.ta nú kannski velja París eða Rannveig (Áafsdóttir Briem
sendibréfum. Menn ei«a þess hann s-iá annað ,en sama geð. New York fremur en Kaup- er uppejdissystir Hanne.-ar
cvíða "kost að náleast liðna • • • mð hiáipi honum vesæling mannahöfn. Hafsteins. en fer un? vestur
daea jafn náið. Það er eins og arS geta bætt ra® sitt“. Gamla. Jakobína Jónsdóttir. prests- um haf með manni sínum og
sð taka á æðaslætti lönsu iið- ko,lan lifði það þó. að þessi dóttirin frá Reykiahlíð. heíur dvaldist þar til æviloka. Hún
inna tíma. Máiblærinn o” fOTur hennar varð kunnur vís- ung að aidri borizt austur á ritar Esgerti presti á Hösk-
handalasið ber svin samtíðrr indamaður. og átti þó orðstir land. en kánn ekki sem bezt uidsstöðum. • bróður sinum,
sinnar og-kemur -okkur. dálítið Finns Magnússonar eftir að við si? o? þráir átthagana. Ein- löng bréf og kemur víða við.
torkennilega fvrir sjónir, ris vaxa driúgum eftir lát gömiu hver óiukka hamlar komu biðl- Hún ræðir fé'agsmál Vestur-
sem skilveggur milii ritara og konunnar. anna. o? begar ungfrúin er íslendinga. kirkiumál 05 blaða-
iesandans, en vtir um leið und- Systur Finns, húsfreyian í orðin brítus, heldur hún til útgáfu. vesturferðir 0? fleira.
ir forvitnina. Veniuleea eru Oddgeirshó'um og prestskonan Revkiavíkur að freista gæf- Henni hvkia íslendingar sýna
þessi bréf rituð frá vini til a MeðálfelU, glíma við sama unnar. Hún skemmtir sér ágæt- Vestur-ís’endinpum óverðskuld-
vinar os hafa farið mihi viðfangsefni. Guðríður lög- lega. „Börnin óska eftir frels- aðan ku’da. „Við erum vakin
manna, sem áttu meiri eða mannsdóttir hafði sifzt bónda, inu og að vera engum háð. en os sofin-í að halda uppi heiðri
minni trúnað hvors. annars. sem hún missir frá bömum sín- það er sannarlega vandaminna • móðurlandsins.. . Þið lítið til
Það var því ^arflaust að koma um a æskuskéiði. Þau h.ión að láta aðra ráða fyr:r sig eða okkar hornauga sem óekta
öðru vísi til dyranna en menn virðast haf.a verið fremur fá- með sér“, o? sott að hverfa til barná. sem skömm sé að kann-
voru k’æddir í það 0» það iæk’ Þvi 1 einu br®finu kemst heimilisins fvrir austan ef svo ast við“. Annars ræðir hún
skiotið. Nei. sjálfsagt »8 rita hun..;svo að orði: ^Ég hef orð- ber undir. Enn líða nokkur ár mikið bókmenntir við b'róður
bréíið eins 0« hugsanirnar iý.; sý° . f^taek að , éiga öngva og ekki bólar á biðlinum, en sinn og- virðist hafa verð glögg
komu fram I hueann oe oftast fifk - • •, nemá bá, sem ég stóð hvað eina á sér sinn tímá.,Hún kona og vel mennt.
óþarfi ?ð vefa beim dulareervi r’ og s^0113 fjolskrúðug fylgdi situr austur á Hólmum, og loks- Lestina rekur Sigriður Jóns-
hálfkveðinnar vísa En varast eg iiki mannsins rníns sáluga in.s kemur hann. oz það er dóttir frá Vogum, móðir Jóns
skyidu menn að fara um - þ'au ; tií.. grafarþ. Hætt er við, að hvorki meira né minna en Sveinssonar ÍNonnal. Vegna
gáiausum höndum Þótt þau bondinn' í' 'Oddgeirshólum hafi skáldið. doktorinn. og legations- sonar sins er hún kanhski for-
tæp’ega þótt fullkosta lög- ráðið á Bessastöðum, sem bið- vitnilegust þeirra kvenna, sem
mannsdótturinni. Slíkir agnúar ur um hönd hennar. Jakobína bréf eiga í bókinni. Okkur
valda stundum ævilöngum er á v.egamótum og nokkuð tví- verður . ósjálfrátt á að leita að
eymslum, og grunar mig, að ráð. „Hvað innilega hefði ég Nonna í henni og bréfum henn-
til slíkrg sárinda megi rekja ekki óskað, með því ég er sjálf .ar. Bréfin bera það með sér,
kapp bennar að frama börn svo tvíráð, að einhver rödd, að Sigríður hefur veríð fróð um
sín. Soninn ætlar hún að senda sem ég hefði mátt reiða mig ættir, • gáfuð kjarkkona, sem
bróður sínum til Kaupmanná- á. segði við mig, hvað eg skvldi ekki lét bugast. bótt margt
hafnar, en hann drukknar í ráða af“. Úr þessu réðist . svo, blési á móti, einlæg trúkona og
Skerjafirði nokkrum vikum áð- að Jakobína varð húsfreýja á ástrík móðir. Bókinni lýkur á
ur en hann skyldi Ijúka stúd- Eessastöðum, ög urðu samfarir bréfi, sem hún skrifaði
entsprófi. Eftir það snýst hug- þeirra Gríms góðar. Nonna í ársbyrjun 1907, þá
urinn allur um að afla dóttur- Hildur Johnsen er gift verzl- rúmlega áttræð. Ég vil taka
inni göfugs gjaforðs, og ræðir unarstjóra á Húsavík og flutt- upp orð útgefanda um þetta
gamla konan margt um þessi ist til Kaupmannahafnar um síðasta bréf, sem geymir að
efni við bróður sinn. Loks fimmtugt og andast þar hálf- nokkru Iejrti játningar henn-
gengur þetta allt að óskum. níræð. Á efstu árum sínum rit- ar: „Henni gefst kærkomið
Di'dda hennar giftist merkum ar húh systurdóttur sinni, Sig- tækifæri til .að skýra fyrir hon-
presti. og gamla konan fer í ríði Sveinsdóttur á Grímsstöð- um (þ.e. Nonna). sín sjónarmið,
hornið til beirra. Hin systirin, um. móður Haralds Níelssonar hjúpuð mildi og skilningi gáf-
prestskonan á fdeðalfelli, er prófessors, nokkur bréf. Ein- aðrar og lífsreyndrar konu, sem
þrekkona, sem berst áfram með falt, óbrotið trúarlif og upp- komin er á grafarbakkann, sátt
barnahóp eftir lát manns síns. rifjun á guðsorði æskuáranna við lifið,-• guð sinn og alla
En hún er ekki jafn kröfuhörð er ellistoð hennar í langri út- menn“.
um frama barna sinna. Hún legð og ekkjudómi. milli þess Hér hefur verið stiklað á
vonar, að sonur hennar „geti sem hún hugsar um börn sin stóru og aðeins getið nokkurra
orðið sómasamlegur maður. þó og barnabörn. Hún er jafnvel bréfritaranna. Þegar litið er
að hann ekki læri þann lær- svolítið upp með sér af bví að yfir safn þetta í heild. vekur
dóm, sem mér sýnast margir tengdasonur hennar er heimil- það ekki sízt furðu. hve vel
rasa á“. Þó langar hana til iskennari konungsins, en inn þessar konur eru máli farnar.
þess að einn sona hennar geti við beinið alltaf sveitastúlkan Jafnvel hinar elztu þeirra rita
lært gullsmíði og leitar lið- sem í æsku gekk til verka tæra íslenzku, svo unun er að
Viðhorfin verða því nokkuð sinnis hins lærða bróður í þessu norður á Grenjaðarstað. Hitt lesa. Biskupsdóttirin frá Skál-
mismunandi, sem ekki er að efni. er ekki að furða, þó að henni holti ritar betri íslenzku en
furða, þegar fanga er leitað Álfheiður, amma Jóns bisk- gengi illa að verða samstiga sá mæti og lærði maður Hann-
svo vítt um þjóðfélagið og ups Helgasonar. ritar sínum tímanum og tízkunni svo gam- es Finnsson, bróðir hennar.
meira c-n heil öíd skiiur elzta ektakærasta, skólasveini, suður alli konu. en á málfæri henn- Bókin er prýdd rithandar-
og yngsta bréfritarann. En á Bessastöðum. Hún á ekki ar hafa langar fjarvistir frá .sýnishornum allra kvennanna,
amstur mannkindárinnar er annað en bögglaða pappirsörk ættjörðinni ekki slegið neinum sem bréf eiga í bókinni og
samt við sig, og íslenzku þjóð- til að skrifa á, og . nú er örk- fölva. myndum þeirra. ef til voru, og
lífi þokaði ekki verulega úr in svarna búin. en ég er ekki Lára Bjarnason, kona Jóns nánustu aðstandenda þeirra.
skorðum, á bví tímabili, sem búin að skrifa nóg“, segir hún, prests Bjarnasonar í Vestur- Framan við hvern kafla hefur
hér er um fialiað. Sammann- en >á kemur Grímur til skial- heimi, kemur með manni sín- Atli Már dregið myndir þeirra
leg viðfangsefni gefa bókinni anna, og gefur henni nýja um heim til íslands 1830. Áttu staga. sém helzt eru tengdir
heildarsvip. pappírsörk, svohún geti haldið þau hjón hér fjögurna ár.a nafni hverrar um sig og út-
En hvað er það, sem konum bréfinu áfram. Urígfrúin er að dvöl, en hurfu svo alfarin til gefandi sagt ævisögu beirra í
þessum liggur á hjarta? Það er bollaleggja framtíð þeirra Ameríku. Þetta voru harðinda- . stuttu máli. Skýringar fylgja
fyrsl; og fremst lifsönnin sjálf, hjónaefnanna, eins og ungar og sjúkdómsár og lýsingar bréfunum, sem létta lesturinn.
ástir þeirra, afkoma, vinir og stúlkur ha.fa vafalaust gert síð- hennar á högum lapds og þjóð- ' Ilaraldur Sigurðsson.
séu ekki öll rishá, eru þau
hluti hess arfs, sem gengnar
kynslóðir leifðu okkur. Við-
fangsefni beirra er oft smá-
væeilegt, en bað eru íitlu at-
vikin. sem stundum varpa skýr-
ustu ljósi á ýmsa þætti mann-
legra örlaga.
Finnur Sigmundsson lands-
bókavörður hefur manna mest
íjallað um hessi gömlu bréf,
og dregið fram í dagsljósið
margan gleymdan fróðleik. sem
þau höíðu að geyma. Alkunn
eru bréíasö.fn þau. s.em hann
hefur eeíið út og f:alla um ævi
oe störf Gríms Thomsens og
Jóns Árnasonar þjóðsagnasafn-
ara. Þá hefur hann lika gefið
út safnritið fslenzk sendibréf,
en af bví er nú komið út þriðja
bindið, úrval úr bréfum ís-
lenzkra kvenna frá 110 ára
tímabili, árunum . 1797—1907.
Bréfritararnir eru fjójr.tán kon-
ur, búsettar víðs vegar um
landið eða í Danmörku og
Ameríku, og örlö? þeirra harla
mismunandi. enda af ýmsum
stéttum þjóðfélagsins; frá bisk-
upsdóttur til bændakvenna.
— ÞJOÐVILJINN — Þriðjudagur 19. desérhber 1961

§P«t
Hcrdís Björnsdóttir — sjö ára listakona.
Abstroktkötturinn
rak listakonuna
úr rúmi
Myndabúðin á Njálsgötu 44
hefur tekið upp þá nýbreytni
að hengja uppá veggi hjá sér
málverk eftir u.nga listamenn.
Þar hanga nú, innanum ódýr-
ar eftirprentanir, og ýmiskon-
ar önnur kúnstverk, myndir
eftir þrjá unga menn, frá 7
ára aldri uppí 37. Sá yngsti,
eöa öllu heldur sú yngsta, Her-
dís Björnsdóttir, er systurdóttir
þess elzta, Jónasar E. Svafárs,
Sá í miðið heitir Tryggvi Ol-
afsson og er um tvítugt. Mjög
eru þessir listamenn ólíkir
innbyrðis, en har.la athyglis-
verðir hver um sig, og ég
hygg að ekki gefist kostur á
annarri myndlistarsýningu betri
hér í bænum nú sern stendur.
Undirritaður leit inní Mynda-
búðina einn daginn, og þá vildi
svo vel til að hin unga lista-
kona var þar sjálf viðlátin.
Hún stóð þar á miðju gólfi,
yndislega Ijóshærð stúka í
rauðri úlpu að skoða sína
fyrstu- sýningu í fylgd með
frænda sínum. Við brugðum
okkur afsíðis og tókum tal
saman.
— Þú ert Reykvíkingur Her-
dís?
— Já, ég er fædd hér í
Reykjavík 5. júní 1953.
— Foreldrar þínir?
— Þau heita Sesselja Einars-
dóttir og Björn Jónasson. Hann
vinnur hjá Vöku, þeir draga
upp bíja og svoleiðis.
— Hvenær málaðirðu þessar
myndir?
—• Ég málaði þær þegar ég
var 7 ára, hema tvær, sem ég
málaði núna nýlega.
— Hvernig stóð á því held-
urðu að þú byrjaðir að mála?
— Jonni frændi gaf mér liti
og sagði mér að gera þetta.
— Hver er Jonni frændi?
— Hann frændi minn hann
Jónas.
— Hvernig finnst þér mynd-
irnar hans Jonna frænda?
— Þær eru fínar.
— Hefurðu séð mikið af
málverkum?
— Já, ég hef séð mikið af
þeim inní Kleþpsholti hjá
henni Dagbjörtu ömmu minni.
Hún á mikið af málverkum.
— Málar hún amma þín?
— Já, hún málar sumt sjálf,
svo er henni líka gefin mál-
verk og sumt kaupir hún, svo
málar maðurinn hennar líka
hann Kristján.
— Það er aldeilis, og hyernig
máiverk eru þetta?
— Það er allskonar. Sum eru
af hesturn, svo er kona að
spila á píanó og Jesús á kross-
inum.
— Þú málar ekki svoleiðis
myndir?
— Nei.
— Af hverju?
— Ég veit það ekki mér
þykir þetta svo skemmtilegt.
— Þú ætlar að halda áfram
að mála?
— Já, já.
— í þessum svifum kemur
Jonni frændi til okkar og spyr
hvort Herdís sé búin að segja
okkur frá kisu. Nei, segir Her-
dís, ekki ennþá.
— Áttu kisu?
— Já, það k»m einu sinni
lítil abstrakt kisa og bahkaði
á dyrnar heima. Ég hleypti
henni inn og lofaði henni að sofa
í rúminu rnínu. Svo núna um
daginn eignaði-st hún kettling.
Þá varð ég að fara itr rúminu
og ■ sofa hjá systur minni, því
‘kisá vill hvergi. vera nema í
mínu rúmi.
— Er þetta abstrakt kettling-
ur?
— Já, liann er brúnn og
grár og hvftur á kviðhum. Ál-
vel eins og abstrakt málverk.
Nú kemur verzlunarstjór-
inn cg kallar á Jonna frænda.
Það er maður frammi, sem
vi.Il kaupa mynd, eg Jonni íer
framfyrir íil að gera bissness.
A meöan spyr ég Herdísi, hvort
hún sé ekki í skóla
— Jú ég er í Austurbæjar-
skclanum og lília-á föndurnám-
skeiði.
— Ertu þá ekki orðin læs?
— Næstum því, ekki alveg.
— Heíurðu lesið kvæðin hans
Jonna frænda?
— Nei.
— Af hverju?
— Hann hefur ekki viljað
leýfa mér það.
Og Jonni írændi kemur inn-
fyrir aftur sigri hrósandi og
spyr hvcrt Herdís sé búin að
lcía okkur að heyra atómijcðið,
sem hún gerði þegar hún var
þriggja ára. Nei hún var ekki
búin að því, en það verð ég að
fá að heyra:
ég þekki Plató.
hann heiíir hundur líka,
og voff voff
en ekki Strætó
— Þetla gerðir þú þriggja ára?"
— Já.
Jonni írændi. segi.r að þetta
Ijóð haft.orðið til eitt sinn er
hann lyfti listakonunni uppí
gluggakistu, þegar hún var svo
lítil að hún komst þangað ekki
með öðru móti. Þá sá hún
strætó og datt í hug hundurinn
Plató,. sem hún þekkti, en hahn
heitir ekki strætó af því hánn
er tjóðraður. Útaf þessu atóm-
ljóöi orti Jonni frændi annað
atcmljóð, sem margir þekkja.
Nú fer ungfrúin að iða í
stólnum sínum og spyr hvort
ég ætli að skrifa þetta allt í
blaðið.
— Já, segi ég, þú verður
bráðum fræg.
— Og líka um kettlinginn?
— Já, já, kisa verður fræg
líka.
— En hún getur ekki séð
ennþá.
— Þá verður þú bara að lesa
þetta fyrir hana.
— Ég ætla að láta hana nið-
ur í þvottahús þegar hún get-
ur séð.
— Þá færd þú rúmið þitt
aftur?
— Já.
Við kveðjumst, þökkum
fyrir ckkur og höldum út rík-
ari aí reynslu. Ungfrúin er bú-
in að hafa sitt fyrsta blaða-
viðtal og spyr hvenær það komi
og ég hef kýnnzt nýju.m lista-
manni og eignazt yndislega
vinkonu. Á eftir okkur kallar
verzlunarstjórinn að ekki megi
gleyma að geta þess að hvergi
í öllum bænum sé ódýrari
rnyndir að fá, en einmitt hjá
sér.
x. x.
Myndir eftir Jónas Svafár.
— ' 1 ' 1 • I " ^ 1 ' , ! ' 11 ' 11
Þriðjudagur 19. desember 1961 — ÞJÓÐVILJINN — (0