Þjóðviljinn - 21.12.1961, Blaðsíða 4

Við Mývatn er gosgígur, sem heiUr því kynlega
nafni Lúdent og á síðustu árum hefur dregið hing-
að til iands tunglfræðinga frá öðrum löhdum.
Áhugi þeirra sem rannsaka fylgihnött jarðar vorr-
ar á'Lúdeni stáfar af því aö honum svipar nokkuð:
iil gíganna á tunglinu. Lúdent er sprengigígur, að
minnsta kosti 8000 ára gamall, og á barmi aðal-
gígsins, eru smærri sprengigigar. Þykir þetta minna
á turiglgígína, sem þó eru miiklu stærri, og, Lúdent'
jennir stoöum undir þá skoðun, sein ryður sér
rúms um þessar mundir, að tunglgígirnir séu; ó-
sviknir eldgígir. Á þessari mynd sem birtist með
greiu dr. Sigurðar Þórarinssonar í „Náttúru Is-
lands“ er Lúdent merktur tölunni 1, tölurnar 2 og
3 erú við nókkru yngri gígara&ir, 4 og 5 merkja
dacíthraun sem er meira. en 4000 ára, 6 ér gígur
yngri en 2700 ára og 7 iBúrfellshraun um 200
ára gamalt. I
Lœkningabók
Sigurför skurðiækninganna fullorðna og allt upp í fræðirit
-heitir ein nýja bókin nú fyr- ^sem sérfræðingum einum eru
; -,fr jólin.- Höfunclur hennar er ætluð.
... Jurgen . Thorwald, Hergteinn Þessi bókaútgáfa, sem miðar
JL 7 v. - ■ * I Á. ' _ . 1 ‘i. 1 —3 ’ n I J .7 v n
. Náttúra íslands, 322 bls,
..Otgefandi: Almenna
bókafélggið, . .,.
Allt frá fyrstu árum sínum
indi. En það sém mér virðist
mestur féiigur í, ér Eldstöðýgr
og hráún eftir Síg'urður Þórar-
inssÖn. ' Þánd; káfla 'áetti hver
hefur Ríkisútvarpið . lagt miltla sá sem Islendingur vill teljast,
i-ækt við alþýðlega fræðslu um
.náttúruvísindi, Eru mér enn í
foarnsminni þau heillandi er-
indi, sem Ámi Friðriksson
ftutti veturinn 1931—32, og
nefndi Aldahvörf í dýraríkinu.
Koniu þau erindi síðar út í
saftmefndri þók. og enn í dag
ier gaman að vita af henni í
bókahillunni.
Náttúra íslands heitir bók,
sem kom út í haust, og er hún
einnig safn útvarpserinda, sem
flutt voru veturinn 1960—61, öll
nema eitt. Sigurður Þórarinsson
sem ber höfu.ðábyrgð á efnis-
og höfundavali, segir í eftir-
mála, að reynt hafi verið að
draga upp með erindunum
landfræðilega mynd af Islandi,
þar sem einkum væri lýst hinni
dauðu náttúru en þó gefið stutt
yfirlit yfir gróður og dýralíf
landsins og landgrunnsins. Þó
tetur Sigurður að á þetta
vanti m.a. erindi um jökul-
menjar, landmótun vatns og
vinda og um strendur og
strandmyndanir. Ég hefði auk
þess kosið erindi um sögu ís-
lerízku mómýranna. Hefði ekki
vérið ástæða til að bæta úr
þessari vöntun jafnvel þótt það
hefði tafið nokkuð útkomu bók-
arinnar?
En au.ðvitað má endalaust
deila um það hvað með skuli
tekið og hverju hafnað í riti
sem þessu og í heild verður
ekki annað sagt en réttri reglu
hafi verið fylgt um efnisval.
Einmitt hin dauða náttúra er
það sem land okkar er nafn-
kenndast fyrir. Hér eru sköþ-
unaröflin og evðingaröflin f
ummyndun jarðarinnar stór-
virkari en víðast annars stað-
ar eins og Sigurður bendir á.
. Er því ekki vanzaiaust að
þekkingu hins almenna íslend-
ings sé einmitt hvað mest á-
fátt á þessari grein náttúru-
vísindanna-. En það er til d.-em-
is greinilegt af ritaskrármi í
bókarlok að um jarðfræðina
erti f þossnrj bék öl.lu fyllri
heimildir en til hafa verið áður
á fslenzku en aftur á méti r>nj
erindin um dýralíf og gróður
rfir’aitt lítið meira en útdrátt-
vr úr miMum og góðum prund-
í •lilarri!:-: Flóru Islands. Efsk-
jr "ffnfm, Fuglunum og Spendýr-
‘ inum.
Hér r-r ekki rúm til þess að
: ->.*> ri!íu sérstaklega um hvcrt er-
að lésa og geymá'vel í minni
sínu. Og þegar sú grein er les-
in ásamt erindum Trausta Ein-
arssonar, Guðmundar Kjartans-
sonar Jóhannesar Áskelssonar
og Jóns Jónssonar, verður úr
þeim stórfengleg sköpunarsaga.
En um eyðingu og sköpun er
einnig fjallað í grein Jóns Ey-
þórssonar um jöklana sem er
afburða vel skrifuð á köflum og
af -mikilli ást og hrifningu á
viðfangsefninu. Hið sama verð-
ur tæplega sagt um erindi Jóns
um veðurfar á íslandi. Er þar
að vísu allmikill talnafróðleik-
ur en honum hefði þó mátt
koma eins vel fyrir í tiltölu-
lega fáum töflum og kortum
og hefði Jón þá haft meira
rúm til að lýsa forvitnilegum
atriðum í íslenzku veðurlagi,
svo sem þeim bræðrum land-
synningi og útsynningi og
bellibrögðum þeirra, en í því
efni hefur Jón sennilega meiri
reynslubekkingu en nokkur
annar Islendingur. Kortin, sem
eiga að svna meðalh’ta í janú-
ar og júlí, eru rm.sheppnuð,
bar sem engin regla virðist fyr-
ir því, við hvaða hæð yfir sjó
bitalínurnar eru miðaðar á
hverjum stað. Væri sennilega
betra að sýna á kortinu hita-
'meðallag einstakra stöðva, á-
samt hæð þeirra yfir sjávar-
mál. Á sama hátt hefði líka
verið æskilegt að lýsa fleiri
veðu.rþáttu.m, svo sem þoku,
snjólagi t og hámárks-v ©g.• lág-
markshita, og gaman hefði ver-
ið að sjá. vindrósir. fyrir veð-
urstöðvarnar ,en allar þessar
unnlýsingar má fá úr Veðrátt-
unni, máriaðarriti Veðurstofu
Islands (hennar er ekki getið
í heimildarskrá * bókarinnar)._
Þetta eru þci* atriði, sem snerta
fremur útgáfu bókarinnar en
samningu erindisins, sem vit-
anlega var miðað. við útvarps-
flutning. •'
Aðrar greínár eh 1>ær, sem
getið hefur verið . þegar, eru
margar mjög læsilegar, en á
engan mun hallað, íþótt Ingi-
mars Öskarssonar ' sé sérstak-
leea getið fyrir ágæta frásagn-
arhæfileika hans.
En yfir einu vil ég nöldra.
Hvaða erindi eiga orðin flóra
og fána ínn í mál okkar? Ef
bau væru óþýðanleg, mundi ég
þeg.ia. En í stað orðsins skor-
dýrafána má t.d nota minnsi
þrjú íslenzk orð eftir atvikum:
skordýraríki, skordýralíf eða
hreinlega skordýr. Eða af
hverju vildi Árni Friðriksson
ekki kalla hinn merka erinda-
flokk sinn, sem hér var áður
getið, Aldahvörf í fánunni? Af
því að hann hafði enga löngun
til að gera sig að fána.
Stefán Stefánsson kallaði
jurtaríkið illu heilli flóru, þó
að hvert mannsbarn á landinu
kunni leikinn um steinaríkið,
d.ýrrríkið og jurtaríkið. Hvern-
ig tókst honum svo að vinna
þessu orði hefð? Það má sjá í
Orðabók Blöndals, sem kom út
nær aldarfjórðungi síðar en
Flóra íslands. Þar stendur sem
þýðing á orðinu flóra:
1. = sefönd.
2. Benævnelse paa en Ko,
is. en der ved Födselen
har ligget í Grebningen.
Ekki meir.
Páll Bergþórsson
pálsson^ritstjóHpýcídi ögiBöka-
Siitiáfan Hamar í Hafnarfirði
gefur bckina út. Hún er 277
bls. og með myndum.
: Páll Knlka lækriir ritar for-
mála fyrir bókinni og telur
haria gott rit. _
Bókin er að stofni til frásagn-
að því að gera nútímamanni
skiljanlegar ... állt frá barns-
aldri þær niðurstöðúif ' ‘sem
raunvísindin hafa komizt að
og eru sífelit að auka við, er
hér á landi. sorglega vanrækt
og árangurinn h'ka auðsær. Svo
virðist sém bækur. um hvers
ir bandarísks manns, Henry *önar hjátrú og hindurvitni séu
Steven Hartmann, sem virðist
hafa iöngum gért það eitt sem
hann langaði til; efnanna vegna.
Hann er.‘ viðstaddur uppskurð
við svæfingu í Bóston 1846 og
verður svo gagntékinn af því
sem gerðist að hann tekur að
ferðast um heimihn og kynna
i.sér og fylgjast' - með þróun
skurðlækninganna. og ýmsum
helztu herforingjunum í því
mikla stríði. Um það ritar hann
éhdurminningar, sem dóttur-
éinna mest keyptar af íslenzk-
úm lesendum, og útgefendur
fara að keppa hver við annan
um útgáfu fáránlegra hindur-
vitnabóka, í von um fljóttek-
inn gróða, gott ef ekki er reynt
að telja ísienzku fólki .frú um
að þær séu beinlínis fræði-
bækur. Forheimskunin sem af
þessu leiðir , er óskapleg og
veldur því að nokkur hluti
þjóðarinnar virðist hváð upp-
lýsingu snertir lifa í' öðrum
sonur hans, þýzkur blaðamáður heimi en nútímafólk.
En þetta var langur útúrdúr,
sem þó vaktist upp við lestur
bókarinnar um sigurfö.r skurð-
Iækninga. Það er éin þeirra
bóka sem vekja menn til um-
hu.gsunar og skilnings á gildi
rau.nvísinda og þeirri byltingu
í lífi manna sem þau hafa
valdið. Þó ekki væri annað við
br'-kina er-útgáfa hennar góðrá
gialda ygyð, síkar; bækur ættu
býr út í bók þessa, Sigurför
skurðlækninganna. Það skal
tekið fram að þennan fróðleik
hef ég allan úr bókinni sjálfri
og veit ekkert um hana ann-
ars staðar frá. Úr þessu verð-
ur að siálfsögðu engin fræði-
bók heldur Iétt an. íi'ásagni r af
merku skeiði í sögu skurðlækn-
ingánna, áföngum í sókn lækna-
vísindanna, frásagnir af þyrni-
göngu brautryðjendanna sem 'að vera'ýfastuiý|iður í á-rsbók-
þó ber jafnan á birtu. Og þó um allrk útgeféHda á ísíandi.
segia megi að sigurför skurð- ' ' S. G.
lækninganna hafi orðið enn
meiri á tuttugustu öldinni, er
okkur hollt að kynnast því sem
á undan var gengið og gerði
mögulega hina æfintýralegu
þróun, cem aldrei hefur verið
hraénrj en nú.
Því fer fjarri að hlutur raun-
vísinda sé ræktur af íslenzk-
Um útgefendum eins og skyldi.
Um öll menningarlönd er sí-
va’cand.i þáttur í bókaútgáfunni
bækur sem snerta einstaka
þætti raunvísinda. Um þann
'U.ndrsheim eru skrifaðar ein-
faldar og auðski.ldar bækur
fvri.r börn og u.oglinga, þyngri
bækur og þó alþýðlegar fyrir
Fyiir
jékbaksturinn
Crval kökuforma
og bökunaráhalda.
Jes Zimsen hi.
FORSET ABOKI
MYNDIR OR 17 ÁRÁ SÖGU LÍBVEIMSINS
Falleg: bók, sér-
lega vel prentuð.
Tilvalin jólagjöf.
Verð í barnli kr.
320.00.
Bqkaiítgáfa Menn ingarsjoðs
'■zkvjs&m

4) — ÞJÓÐVILJINN — Fimmtudagur 21. desember 1961