Þjóðviljinn - 27.01.1962, Síða 7

gMÓÐVIÚIHN
Útgefandi: Samelningarflokkur alþýðu — Sósíallstaflokkurinn. — Rltstiórari
Magnús Kjartansson (áb.), Magnús Torfi Ólafsson, Sigurður Guömundsson. —
FréttarltstJórar: ívar H. Jónsson, Jón Bjarnason. — Auglýsingastjóri: Guðgeir
Magnússon. — Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðust. 19.
Bimi 17-500 (ö línur). Áskriftarverð kr. 50.00 á mán. — Lausasöluverð kr. 3.00.
Prentsmlðja Þjóðviljans h.f.
Móðgun við verkamenn
Jþað gerist margt einkennilegt þegar rithöfundum
stjómiarblaðanna er skipað einu sinni eða tvisvar
á ári að semja forustugreinar um verklýðsmál, eink-
anlega i sambandi við kosningar í Dagsbrún. Þessir
góðborgarar þebkja verkamenn rétt af afspurn; þeir
hafa horft á þá vinna þegar þeir spóka sig á götum
úti eða eigra niður að höfn í góðu veðri — en þeir
vita ekkert um kaup verkamanna eða kjör, réttindi
þeirra, lífsbaráttu og hugarfar. Þegar heildsalablaðið
Vísir þarf að birta forustugrein um verklýðsmál verð-
ur árangurinn því á þessa leið:
Nú vita þeir verkamenn, sem vilja, aS hagur verka^
lýSsstéttanna er miklu jafnari og betri hin síðustu tvö 1
ánn, eftir aS viSreisnin er komin til framkvæmda. Hin
mikla dýrtíS, sem skar burtu stóran hlut launa þeirra
áSur fyrr, er stöSvuS. Nú vita þeir aS kaupmáttur
hverrar krónunnar, sem upp úr launaumslagi þeirra
kemur, er tryggSur, en ekki á faraldsfæti.
|£in mikla dýrtíð er stöðvuð, segir málgagn heildsal-
anna. Ekki eru þó nema nokkrir dagar síðan Hag-
stofa Íslands skýrði frá því að vísitala fyrir vörur og
þjónustu sem vísitölufjölskyldan motar hefði hækkað
um 32% á tveimur árum — eða nærri þriðjung. Vísi-
talan hækkar með hverjum mánuði sem líður, þannig
að dýrtíðin magnast stöðugt, og Gylfi Þ. Gíslason hef-
ur sjálfur skýrt frá því á Alþingi iað enn eigi um það
bil fjórðungur af áhrifum síðustu gengislækkunar eft-
ir að koma fram. Og svo segir málgagn heildsalanna
að dýrtíðin hafi verið stöðvuð um tveggja ára skeið!
Slík skrif stafa ekki aðeins af fáfræði um kjör verka-
manna, heldur mætti ætla að höfundur forustugrein-
arinnar vissi hreinlega ekkert í sinn haus. En kannski
á hann við það eina verðlag sem auðstéttin hefur áhuga
ó: vinnuafl verkamanna er nú ódýrara en nokkru sinni
fyrr.
Qg hvað um kaupgetuna? Samkvæmt útreikningum
Torfa Ásgeirssonar hagfræðings var kaupmáttur
tímakaupsins 109 stig í janúar 1959 (miðað við 100 í
stríðslok). Eftir að núverandi stjórnarflokkar tóku við
hefur kaupgetan verið læikkuð svo mjög, að hún er nú
ikomin niður fyrir 83 stig. Og hún heldur áfram að
minnka með hverjum mánuði sem líður; krónurnar
sem koma upp úr launaumslaginu verða sífellt minni
og minni. Þessi skerðing jafngildir því að það tekur
verkamann nú fjóra tíma að vinna fyrir sama vöru-
magni sem hann fékk fyrir þriggja tíma vinnu í árs-
byrjun 1959.
Ckrif eins og þessi Vísisleiðari er móðgun við alla Dags-
brúnarmenn. En raunar er það ekki ýkjamikið
undrunarefni þótt einn lítill heildsaladindill við Vísi
viti ekkert hvað hann er að skrifa. Hitt er stórfurðu-
legt að það skuli finnast nokkur verkamaður — einn
einasti einn — sem taki slíkan málflutning gildan og
styðji hann með framboði eða atkvæði í stéttarfélagi
sínu. Jafnvel þótt menn séu einlægir stjórnarsinnar
eiga þeir að hafa þá sjálfsvirðingu til að bera að neita að
gera málefni sín og stéttar sinnar að skrípaleik. — m.
llarold Ross höfuðsmaður í Bandaríkjaher, einn af hernaðarráðu-
nautum sem Bandaríkjasljórn lét hægri mönnum í Laos í té,
að kenna skæruhernað.
Fyrir tveim árum var stjórn
hlutleysissinnans Súvanna
Púma prins í Laos steypt af
stóli að undirlagi Bandaríkja-
manna. í staðinn var sett á
laggirnar stjórn hægri manna
undir forsæti annars prins,
Bún Úm, sem kallaði til lands-
ins bandaríska hernaðarsendi-
nefnd og lýsti yfir að hann
treysti á vernd Suðaustur-As-
íubandalagsins til að verjast
kommúnismanum. Af þessu
hlauzt borgarastyrjöld í Laos,
sem nú virðist í þann veginn
að ljúka með myndun sam-
steypustjórnar ófriðaraðila und-
ir forsæti Súvanna Púma. Síð-
ustu vikurnar hefur það verið
helzta verkefni bandarískra
stjómarerindreka í Laos að
knýja Bún Úm og samherja
hans til að fallast á að setjast
í stjórn undir forustu hlutleys-
issinnans sem þeir hjálpuðu
honum áður til að hrekia frá
völdum og við hlið fulltrúa
vinstri hreyfingarinnar Pathet
Lao, kommúnistann.a sem átti
að útiloka frá áhrifum á stjórn
landsins með valdaráninu fyr-
ir tveim árum.
Iborgarastyrjöldinni sem
spratt af valdaráni hægri
manna í Laos tóku höndum
saman skæruher Pathet Lao,
sem verið hefur við lýði síðan
á dögum frelsisbaráttunnar
gegn Frökkum frá 1946 til
1954, og hersveitir sem héldu
tryggð við Súvanna Púma. Ein-
ungis þær stjórnir sem fylgi-
spakastar eru Bandaríkjunum
viðurkenndu stjórn Bún Úm,
aðrar töldu Súvanna áfram
réttmætan forsætisráðherra La-
os. Þeirra á meðal var sovét-
stjórnin, sem lét herjum vinstri
manna og hlutleysisins í té
flugleiðis vopn og annan útbún-
að. Bandaríkjamenn töldu
hægri mönnum sigur vísan,
þar sem þeir réðu yfir Mekong-
dainum, þéttbýlasta hluta lands-
ins, og höfðu til umráða gnægð
bandarískra vopna og flutn-
ingaleiðir til þeirra voru greið-
ar. Raunin varð þó önnur. Her
hægri manna fór hverjar hrak-
farirnar eftir aðrar, vegna þess
að hermennirnir höfðu safnazt
undir merkin til að afla sér
fjár en ekki til að hætta lífi
sínu fyrir málstað sem þá
skipti engu.
egar svo-var komið í fyrra-
vor að herir vinstri manna
nálguðust óðum höfuðborgir
La'os, sem eru tvær, konungs-
borgin Luang Prabang og
stjórnarsetrið Vientiane, sneri
Bandaríkjastjórn við blaðinu
og féllst á að kölluð yrði sam-
an ráðstefna í Genf til að koma
á friði í Laos. Áður höfðu
ráðamenn í Washington hafnað
margsinnis tillögum Bretlands,
Indlands og Sovétríkjanna um
að ríkin sem stóðu að friðar-
samningum eftir hrun nýlendu-
veldis Frakka í Indó Kína létu
mál Laos til sín taka á ný.
Prinsarnir þrír. Súvanna Púma,
Bún Úm og Súvannavong, for-
ingi Pathet Lao og hálfbróðir
hlutleysingjaforingjans, komu
saman í Zúrich og urðu ásátt-
ir um að mynduð skyldi þjóð-
stjórn í Laos undir forsæti Sú-
vanna Púma. Síðan settist ráð-
stefna á rökstóla í Genf til
að ræða samning til að tryggja
hlutleysi Laos.
Um áramótin hafði ráðstefnan
komið sér saman um meg-
inatriði hlutleysissamnings, en
þá var komið babb í bátinn í
Laos. Hálfbræðurnir Súvanna
Púma og Súvannavong komu til
Vientiane frá aðalstöðvum sín-
um í Xieng Kúang til fundar
við Bún Úm, en ekkert varð úr
viðræðum. Foringjar hægri
manna Bún Úm og hermálaráð-
herra hans Púmi Nosavan, lýstu
yfir að þeir teldu Zúrich-sam-
komulagið úr sögunni og neit-
uðu að útnefna helming ráð-
herra, þar á meðal innanríkis-
ráðherra og landvarnaráðherra,
og hlytu bar með yfirráð yfir
lögreglunni og hernum. Þegar
þessi tíðindi spurðust til Genf-
ar, brugðu fulltrúar Bretlands
og Sovétríkjanna við, en þeir
gegna í sameiningu forsetastörf-
um á ráðstefnunni. og stefndu
prinsunum þrem á sinn fund
hið skjótasta.
Bún Úm þvertók fyrir að fara
til Genfar, en þá tók
bandaríska utanríkisráðuneyt-
B) — ÞJÓÐVILJINN — Laugardagur 27. janúar 1962
BandQrikiasfiórn heitir fjárhags-
þvingunum til oð knýja hœgri
menn i rikisstjórn meS kommúnistum
Súvanna Púma, tihonandi forsætisráðherra þjóðstjórnar Laos.
Hann gr að virða fyrir sér Búddalíkneski, en flestir Laosbúar
eru búddatrúar.
ið til sinna ráða. Fjárframlög-
um úr ríkissjóði Bandaríkjanna
til stiórnar hægri manna í La-
os var hætt, með þeim afleið-
ingum að Bún Úm og kump-
ánar hans gátu hvorki greitt
embættismönnum laun né
hernum mála. Ríkisbankinn
neyddist til ,að stöðva gjald-
eyrisfærslur, svo gengi gjald-
miðilsins hrundi en vörur
hækkuðu i verði dag frá degi.
Algert fjárhagsöngþveiti blasti
við. Sáu þá hægri menn sitt
óvænna, og Bún Úm og Púmi
Nosavan lögðu af stað til Genf-
ar. Tók þá Bandaríkjastjórn á
ný upp fastar greiðslur til
hægri manna, um fjórar millj-
ónir dollara á mánuði. Þegar
til Genfar kom voru þeir Bún
Úm og Púmi Nosavan enn við
sama heygarðshornið og neit-
uðu öllum viðræðum við hina
prinsana. Bandarískir frétta-
menn halda því fram að hægri
<$---------------------------------
menn í Laos njóti stuðnings
leyniþjónustu Bandaríkjanna
og bandariskra hershöfðingja í
viðleitni sinni til að koma í
veg fyrir vopnahlé og að land-
ið verði lýst hlutlaust. Vilja
lejmiþjónustan og herinn ekki
beygja slg fyrir stefnu utan-
ríkisráðuneytisins. En í Genf
varð utanríkisráðuneytið yfir-
sterkara að lokum. Bún Úm
undirritaði samkomulag við
Súvanna Púma og Súvanna-
vong um skiptingu ráðuneyta
í þjóðstjórn í Lao.s. Skulu
fylgismenn Súvanna Púma, sem
verður forsætisráðherra, fá tíu
ráðherraembætti, en hægri
menn og vinstri fjögur hvorir.
Hægri menn gera enn í orði
kveðnu kröfu til að fá yfirráð
yfir lögreglu og her, en segj-
ast muni sætta sig við ákvörð-
un forsætisráðherra um það
mál, en hann ætlar þá ráð-
herrastóla báða sínum mönn-
um. Hægri menn biðja til vara
um utanríkismál, fjármál eða
upplýsingamál, * en Súvanna-
vong gerir tilkall til efnahags-
mála og upplýsingamála fyrir
hönd vinstri manna.
Ekki náðist samkomulag í
Ganf fvrr en Bandaríkja-
menn settu þumalskrúfu á
skjólstæðinga sína. Fréttaritari
Nevv York Times segir svo frá:
„Bandaríkin eru sögð hafa knú-
ið hægrimenn til að fallast á
skiptingu ráðherraembætta með
því að tilkynna þeim að „ýtr-
ustu þvingunarráðstöfunum“
yrði beitt til að hindra þá í
að koma í veg fyrir myndun
nýrrar stjórnar. Gera má ráð
fyrir að í þessari hótun hafi
falizt að stöðvaðar yrðu vopna-
sendingar til liðsafla Púmi
Nosavan hershöfðingja og hætt
að greiða kostnaðinn af hern-
um. Við brottförina frá Genf
sögðu Bún Úm og hershöfð-
inginn förunautur hans, að
samkomulagið við hina prins-
ana væri bundið því skilyrði
að aðrir foringjar hægri manna
heima i Laos féllust á það. Vit-
að er að Púmi Nosavan ræður
öllu sem hann vill ráða í her-
búðum hægri manna, svo hann
virðist ekki enn með öllu von-
laus um aðstoð bandarísku
leyniþjónustunnar og hersins til
að ónýta færirætlanir utan-
ríkisráðuneytisins.
Við heimkomuna til Laos
sneri Bún Úm sér að því
að brenna lík móður sinnar, en
það tekur níu daga að sið
Laosmanna. Með.an á útför
gömlu konunnar stendur liggur
stjórnmálastarfsemi af hans
hálfu niðri, en um mánaða-
mótin revnir á hve haldgott
Genfarsamkomulag prinsanna
er. Fulltrúar Sovétríkjanna o.g
Bandaríkjanna á Genfarráð-
stefnunni hafa báðir lýst yfir
samþykki sínu við fyrirætlanir
Súvanna Púma um skiptingu
ráðherraembætta. Bandarikja-
stjórn hefur fallizt á þá niður-
stöðu embættismanna utanríkis-
ráðuneytisins, að úr bví sem
komið er verði Bandaríkin að
sætta sig við að Laos verði
hlutlaust ríki. Leyniþjónustan
og sterk öfl innan hersins ótt-
ast hinsvegar áhrifin af undan-
haldi af hálfu Bandaríkjanna
í Laos á aðrar afturhaldssam-
ar rikisstjórnir í Suðaustur-
Asiu, sem eiga völd sín að
meira eða minna levti undir
bandarískum hernaðarstuðn-
ingi og fjárframlögum.
M.T.Ó.
GUÐMUNDUR
VIGFOSSON:
Þau tíðindi hafa nú gerzt
í skipulagsmálum Reykjavík-
urborgar að óhjákvæmilegt er
að taka stjórn og framkvæmd
þeirra mála til nokkurrar um-
ræðu á opinberu.m vettvangi.
Ég á hér við þá ákvörðun
meirihluta borgarráðs og borg-
arstjórnar að fela einkafyrir-
tækjum og einstaklingum úr
hópi arkitekta og verkfræð-
inga ákveðin og mikilsverð verk-
efni í skipulagi borgarinnar,
sem fram að þessu hafa heyrt
undir skipulagsdeild Reykja-
víkur.
Sjálfstæðisfiio-kkurinn lagði til
forustuna fyrir þessari ákvörð-
un, en nau.t til þess stuðnings
fu.l.Itrúa Albýðuflokksins og
Framsóknar í borgarstjórninni.
Út af fyrir sig þarf það ekki
að vera nein f.jarstæða að feia
einstökum arkitektum og verk-
fræðingum eða hópum þeirra
úrlausn takmarkaðra verkefna
innan ramma borgarskipulags-
ins en grundvallarskilyrði þess
að það sé rétt og fært er,
að borgin sjálf Ieggi til ör-
ugga og trausta leiðsögn í
skipulagsmálum, að vel rek-
in og vel mönnuð skipu-
lagsdeild leggi til þá félags-
legu hugsun og forustu sem
skipulagið verður, að byggj-
ast á eigi það að fullnægja
tiigangi sínum og ætlunar-
Verkefnin í skipulagsmálunum
eru næg, jafnt í gömlu bæjar-
hlutunum sem þeim nýju.
HVERS VEGNA ERU TÆKNI-
DEILDIRNAR LAMAÐARP
verki í nútímaskipulagi vax-
andi borgar. Heildarhugsun-
in og þræðir allir þurfa að
vera á hendi skipulagsdeild-
ar borgarinnar sjálfrar, til
þess að tryggja samræmi í
skipulaginu og að félagsleg
viðhcrf sitji í fyrirrúmi.
Þetta grundvallarskilyrði er
ekki fyrir hendi í Reykjavík
og fæst ekki viðurkennt í
reynd. og einmitt þess vegna
er ákvörðun meirihluta borg-
arráðs og borgarstjórnar van-
hugsuð og hætíuleg.
Skipulagsdeild borgarinnar er
í rúst og verkfræðingadeildin
er lömuð af mannaskorti. Sú
skipulagslega forusta og tækni-
lega þjónusta sem Reykjavík
þarf á að halda við sín skipu-
lagsverkefni, undirbúning
þeirra og framkvæmd alla,
hefur verið eyðilögð með van-
hugsuðum ráðstöfunum borgar-
stjórans og stuðningsmanna
hans og er því ekki til staðar.
En var þá nokkuð annað að
gera en að gefast upp við að
halda uppi sjálfstæðri skipu-
lagsforustu. af hálfu borgarinn-
ar og dheifa verkefnunum út til
einkaframtaksins og einstak-
linganna?
Ég mun reyna að gera þeirri
spumingu skil í annarri grein
um ástand skipulagsmálanna.
En íbúar og skattþegnar
Reykjavíkur eiga kröfu á að
fá vitneskju um hvers vegna
skipulagsdeild borgarinnar er
sama sem lögð niður og að
borgarverkfræðingur stendur
uppi. verkfræðingalaus með ó-
grynni verkefna óleyst.
Þegar skipulagsstjórastarfið
var laust fyrir rúmum 2 árum
átti bærinn kost á vel hæfum
manni í það starf, manni sem
sérstaklega hafði kynnt sér
skipulagsmál í borgun ná-
grannalandanna. Meirihlutinn
h.afnaði þessum umsækjanda
um starfið. eingöngu af póli-
tískri þröngsýni og ofstæki.
Þetta ofstæki meirihlutans
hefur orðið Reykjavík og
skipulasmálum hennar dýrt.
Alla tíð síðan hefur leið starfs-
mannanna á skipulagsdeildinni
'legið burt frá bænum og svo er
nú komið að hún má heita
mannlaus og fær litlu.m sem
engum verkefnum annað. Þessi
uppdráttarsýki hefur gert
skipulagsdeildina óstarfhæfa.
LTpp á þetta hefur borgar-
stjórnarmeirihlutinn og borgar-
stjórinn horft án þess að kunn-
ugt ssé að nokkurra úrræða hafi
verið leitað til lausnar á öng-
þveitinu.
Óleyst en brýn verkefni í
skipulagsmálum hafa samfara
þessari upplausn skipulags-
deildarinnar hrannast upp. Á
þetta ekki aðeins við um
heildarskipulag borgai'innar,
sem ald.rei hefur verið gert svo
nauðsynlegt sem það þó er,
heldur og um einstök skipu-
lagsverkefni, innan ramma
hins byggða borgarhluta, svo
sem miðbæjarskipulag, skipu-
lag annarra bæjarhluta innan
Hringbrautar og utan. Hefur
þetta sleifarlag allt valdið bæj-
arfélaginu sjálfu miklum óþæg-
indum og einstökum Ióðareig-
endum óbætanlegu tjóni og töf-
vm, þar sem þeir geta hvorki
byggt upp á lóðum sínum né
ráðstafað þéim, vegna þess að
enginn veit hvernig skipulagi
verður háttað.
Það var undir þessu öng-
þveitisástandi sem ákveðið var
að fá danska skipulagsfræð-
inginn, prófessor Bredstorf, til
þess að fjalla um útlínur í
skipulagi Reykjavíkur og ná-
lægra sveitarfélaga og til sam-
starfs og leiðbeininga um skipu-
lag miðbæjarins. Er enginn efi
á að hann hefur, miðað við
undirbúning, aðbúnað og að-
stæður, unnið gott starf og
lagt fram skynsamlegar tillög-
ur og ábendingar. En geta má
nærri um starfsaðstöðu prófess-
orsins, með lamað bæjarskipu-
Guðmundur Vigfússon
lag sem stjórnanda og sam-
starfsaðila. Og eitt er víst: að
ótrúlega lítil hreyfing er á því
að taka tillögur hans til af-
greiðslu og staðfestingar.
í næstu grein um þetta efni
mun ég gera að umtalsefni
hvernig Geir Hallgrímsson og
flokksmenn hans hafa farið að
því að svipta borgina starfs-
kröftum verkfræðinganna og
lama þannig verkfræðideildina
til viðbótar upplausn skipu-
lagsdeildarinnar.
Guðmundur Vigfússon.
oa
Laugardagur 27. janúar 1962 — ÞJÓÐVILJINN — (7j