Þjóðviljinn - 14.02.1962, Blaðsíða 6

m
gllOÐVILilNN
6ts«fandl: Samelnlnaarflokknr altýBn — Sðsfalistaflokkurlnn. - Rltstíárari
Magnús Klartansson (áb.). Magnús Torfl Ólaísson, SigurSur QuSmundsson. —
FréttarltstJórar: fvar H. Jónsson, Jón Bjarnason. - Auglýsingustjórl: QuBgetr
Magnússon. - Rltstjórn, afgrelðsla, auglýstngar, nrentsmlSJa: SkólavörSust. 19.
Blml 17-500 (5 línur). Áskriftarverð kr. 55.00 á mán. — LausasöluverS kr. 3.00.
PrentsmlSJa ÞJóSvlUans h.f.
Almenningshlutafélög
TVfforgunblaðið hefur um skeið haft uppi mikinn áróð-
ur fyrir svonefndum almenningshlutafélögum.
Telur blaðið það hina mestu nauðsyn að ríkisfyrirtæki
verði lögð niður og lafhent hlutafélögum af þessu tagi;
hins vegar hefur þess ekki orðið vart að blaðið leggi
til að einstakir auðmenn útbýti hlutabréfum í fyrir-
tækjum sínum meðal almennings. Almenningshluta-
félög eiga þannig iað vera einskonar milliliður milli rík-
isreksturs og hreins einkareksturs. í þeirri tillögu felst
viðurkenning Morgunblaðsins á því að kapítalistískur
rekstur sé ólýðræðislegur; valdamenn blaðsins vita
að það er í fullu ósamræmi við hugmyndir nútímans að
einstakir menn ráði yfir hinum mikilvirkustu fram-
leiðslutækjum og geti þannig skammtað alþýðu manna
'atvinnu, kaup og kjör, líf eða dauða. En úr því á nú
að bæta með því að gera alla að kapítalistum og láta
verkamenn dunda við það eftir vinnutíma að reikna
saman arðinn af hlutabréfunum sínum!
Fn í þeirri tálbeitu að gera kapítalismann „lýðræðis-
^ legan“ með því að breyta öllum í atvinnurekendur
felst raunar annað og meira. Þetta á einnig að vera
aðferð til iþess að einstakir auðmenn geti komizt yfir
stór fyrirtæki án þess að leggja fram nema örlítinn
hluta 'af andvirðinu. Ef hlutabréf fyrirtækis eru dreifð
meðal almennings, jafnvel um allt land, geta gróða-
menn sem komizt hafa yfir smásafn af hlutabréfum
ráðið lögum og lofum á aðalfundum og farið með fyr-
irtækið eins og sína einkaeign. Þeir taka allar ákvarð-
anir og skammta að eigin geðþótta þann arð sem Morg-
unblaðið telur vera hið gullna töfraorð. Slík hefur ver-
ið reynslan hvarvetna þar sem reynt hefur verið að
stofna almenningshlutafélög í blekkingaskyni, og sum-
staðar hefur aðferðin raunar verið notuð til þess að
þrýsta niður kaupi; ef starfsmenn fyrirtækis voru tald-
ir 'hluthafar í því máttu þeir auðvitað ekki ganga of
nærri sinni eigin eign!
fftTið Íslendingar höfum reynslu af almenningshlutafé-
' lagi. Eimskipafélag íslands var á sínum tíma
stofnað með framlögum almennings um land allt, og
þau heimili eru enn ófá þar sem geymd eru eitt eða tvö
hlutabréf niðri í skúffu. En hinir almennu hluthafar
hafa aldrei ráðið neinu um stjórn fyrirtækisins eða
rekstur þess. Einstakir gróðamenn komust fljótlega
yfir nægilegt magn af hlutabréfum til þess að geta ráð-
ið öllu, og nú um skeið hefur félaginu verið stjórnað
af fámennri klíku sem einnig skipar innsta hring
Sjálfstæðisflokksins. Svo alger er fyrirlitning þessarar
klíku á lýðræðinu, að hluthöfum er sagt að þeim komi
ekki einusinni við hverjir sækja um starf framkvæmda-
stjóra í félaginu. Og arðurinn sem Morgunblaðið telur
skipta meginmáli hefur aldrei ratað til hinna almennu
hluthafa; þeir hafa ekki einusinni fengið venjulega
innlánsvexti af fé sínu hvérsu fnjög sém Eímskipafélag-
ið hefur grætt.
jþað er fyrirkomulag af þessu tagi sem Evjólfur Kon-
ráð Jónsson, ritstjóri Morgunblaðsins, hugsar sér,
þegar hann heldur uppi linnulausum áróðri fyrir al-
menningshlutafélögum. Hann er hvorki að hugsa um
„lýðræðislegan kapítalisma“ né dreifingu á gróða. Og
kunnugir fullyrða að hann sé ékki einusinni að hugsa
um gengi viðreisnarinnar, heldur sjái hann sjálfan sig
í anda sem ráðamann í almenningshlutafélögunum
Landssmiðjunni og Sementsverksmiðjunni og skrifi í
siamræmi við persónulega framadrauma sína. — m.
Víötœkt samstarf stjórnmólaflokka
og stétta þarf til aö framkvœma
óœtlunarbúskap d íslandi
ÚrcCráttur fyrsta kafla í framsögurœðu Einars Olgeirssonar um
áœtlunarráð ríkisins, er fiutt var á Alþingi í fyrradag
Hér fer á eftir útdráttur úr
framsöguræðu Einars Olgeirs-
sonar um frumvarpið um á-
ætlunarráð ríkisins. Ræðan var
flutt á fundi neðri deildar Al-
þingis í fyrradag.
★
f byrjun ræðu sinnar minnti
Einar á að hann hefði oft áð-
ur flutt frumvarp um áætlunar-
ráð. Nú flytti hann það í
breyttu formi, með tilliti til
þess að hugmyndin um áætlun-
arráð og áætlunarbúskap væri
nú meir komin á dagskrá en áð-
ur, og því nauðsyn að það
verði rannsakað hvernig íslend-
ingar geti, við núverandi þjóð-
skipulag, framkvæmt siíka stór-
breytingu að taka að semja á-
ætlanir um þjóðarbúskapinn og
reyna að framfylgja þeim.
Kvaðst hann fyrst og fremst
vilja taka til meðferðar for-
sendur þess, að það væri fært
hér á landi.
Fordæmi sósíalismans.
Fyrst efnahagslegu forsend-
urnar. Skilningur á nauðsyn á-
ætlunarbúskapar hefur mjög
farið vaxandi. Alstaðar þar sem
menn hugsa sér að knýja fram
örar framfarir, í atvinnulífi og
lífskjörum, komast menn að
iþeirri niðurstöðu, að til þess
verði menn að gera sér ákveðn-
ar hugmyndir um hvernig þró-
unin eigi að verða, menn
treysti þv,í ekki að vel fari með
íþvi að láta atvinnulífið af-
skiptalaust.
Og það sem breytt hefur skoð-
unum manna í þessum efnum
er sá árangur, sem náðst hef-
ur í löndum sósíalismans, á
tiltcdulega örskömmum tíma, á
mælikvarða mannkynssögunnar.
Það hefur orðið til þess að
einnig í auðvaldslöndunum er
farið að reyna að búa að ein-
hverju leyti áætlunarbúskap,
enda þótt erfitt sé að fram-
kværna það í venjulegu auð-
valdsþ j óðf élagi.
Ég álít, sagði Einar, að undir
vissum kringumstæðum sé það
fært í þjóðfélagi, þótt ekki sé
iþað sósíalistískt, að koma á á-
ætlunarbúskap að meira eða
minna.Ieyti. Skilyrðin til þess
eru í fyrsta lagi að hlutaðeig-
andi ríki hafi yfirstjóm á utan-
ríkisverzluninni, og þar með
það eftirlit sem í henni felst. í
öðru lagi: Yfirstjórn ríkisins á
foönkunum, og þar með á f jár-
festingarstefnunni.
Þessar forsendur hafa að all-
miklu leyti verið til á íslandi
um nokkurt árabil. En við þær
aðstæður ætti að vera hægt að
íbúa að meira eða minna leyti
áætlunarbúskap, og það þótt
einkaatvinnurekstur sé allmik-
ill, ekki sízt þegar bankamir
eru ríkiseign, og ríki og bæir
hafa allmikinn atvinnurekstur,
við hlið einkarekstursins.
-Jr Pólitíska(r forsendur
En auk þessa þurfa að koma
til pólitískar forsendur. Annað
ihvort að áhrif verkalýðshreyf-
ingarinnar á ríkisvaldið og
verkalýðsstéttarinnar yfirleitt
séu mjög sterk, og skilningur
annarra stétta í þjóðfélaginu á
nauðsyn svona áætlunarbúskap-
ar allríkur, eða þá að hlutað-
eigandi land sé nýlosnað úr
mýlendufjötrum, og stéttirnar í
landinu, bændastétt, verka-
mannastétt, borgarastétt hafi
allar hagsmuni af því að
foyggja uþp hjá sér sterkt nýtt
atvinnulíf og geti því samein-
azt um að vinna að hraðri fram-
för.
Um þetta þekkjum við dæmi
hvort tveggja. Annars vegar t.
d. Noreg. Þar hefur um all-
langt skeið verið gerð árlega
éætlun um þróun þjóðarbú-
skaparins, og með því móti
hefur tekizt að halda Noregi
nokkum veginn frá atvinnu-
leysi. Dæmið um hið síðara
eru að finna í mörgum löndum
sem verið hafa nýlendur, en eru
nýlega orðin frjáls ríki. Þau
eiga mörg miklar auðlindir, og
stéttirnar hafa að meira eða
minna leyti orðið ásáttar um
að nýta þær sem fyrst. Því hef-
ur eitthvert form áætlunarbú-
skapar verið tekið upp í ýms-
um hinum nýju ríkjum Asíu
og Afríku.
-Jf Tilraunir á Islandi
Svipað hefur staðið á hjá
okkur íslendingum á undan-
förnum áratugum, einnig hér
hafa verið gerðar slíkar til-
raunir og barizt fyrir því að
koma á áætlunarbúskap, en
þær tilraunir hafa verið trufl-
aðar af erlendum áhrifum.
Þingflokkur Sósíalistaflokksins
og þingflokkur Alþýðubanda-
lagsins nú hafa ætíð verið fylgj-
andi því að koma hér á áætl-
unarbúskap. Alþýðuflokkurinn
var áður fyrr eindregið flygj-
andi því og barðist fyrir áætl-
unarbúskap í fyrstu stjórninni
sem hann tók þátt í, og hefur
mér vitanlega aldrei horfið frá
því, sem kenningu. Þannig hafa
þessir flokkar verkalýðshreyf-
ingarinnar á undanförnum
þremur áratugum reynt að
knýja fram tilraunir með áætl-
unarbúskap.
Báðir borgaraflakkarnir á Is-
landi, Sjálfstæðisflokkurinn og
Framsóknarflokkurinn, hafa að
vísu á ýmsum tímum tekið mis-
munandi afstöðu til málsins, en
þó báðir, ýmist í orði eða verki,
tekið þátt í eða iýst sig fylgj-
andi því. Sjálfstæðisflokkurinn,
eða meirihluti hans, gerði það
1944 með þeirri tilraun en þá
var gerð í sambandi við ný-
byggingarráð. Og Framsóknar-
lokkurinn lýsti sig fylgjandi á-
ætlunarbúskap 1956, er vinstri
stjórnin var mynduð, þó ekki
yrði úr framkvæmdum. Og eft-
ir því sem heyrzt hefur af síð-
asta landsfundi Framsóknar,
mun þar hafa verið ákveðið að
beita sér fyrir framkvæmdaá-
ætlun hér á Islandi.
Erlend áhrif til skemmdar.
Hinsvegar hafa borgaraflokk-
arnir hörfað frá, þegar áhrif
bandaríska áuðvaldsins hafa
eflzt hér á landi. Það varð
1947, þegar bandarísku áhrifun-
um tókst að brjótast í gegn og
hin sjálfstæða íslenzka pólitík
í atvinnumálum sem hér hafði
verið fylgt, var eyðilögð. Þá
gerðu menn sér vonir um að ís-
lenzkt atvinnulíf gæti þróazt í
svonefndri frjálsri samkeppni
og uppundir tíu ár voru fram-
farir meira og minna stöðvaðar
hér á landi. Og 1959 koma aft-
ur upp samsvarandi tálvonir,
þegar tekið var að boða á ný
„frjálsa samkeppni11 og aftur-
hvarf til „góðu, gömlu dag-
anna“ kringum 1920. Nú þegar
sézt, að það hefur algjörlega
misheppnazt.
Einar Olgeirsson í Jræðustól á Alþingi.
Víðtækt samstarf brýn
nauðsyn
Þannig ihefur komið fram
öðru hvoru á undanförnum ára-
. tugum nokkur skilningur borg-
araflokkanna á nauðsyn áætl-
unarbúskapar. Engar kröfur
hafa komið fram, ekki heldur
frá verkalýðshreyfingunni, um
að útrýma einkaframtakinu,
heldur hefur því jafnan verið
fyrirhugað sitt svið í þjóðfé-
laginu við hlið samvinnufyrir-
tækja, bæjarfyrirtækja og ríkis-
fyrirtækja. Og í þessu frum-
varpi er miðað við að reynt
verði að koma á samstarfi milli
stjórnmálaflokkanna á íslandi,
én tillits til þess hvort þeir
eru í ríkisstjórn eða í stjórnar-
andstöðu, um að koma á og við-
halda áætlunarhúskap á Islandi.
Þess vegna legg ég nú til að
Alþingi kjósi að loknum hverj-
um þingkosningum 5 manna á-
ætlunarráð ríkisins. Ríkisstjórn-
in skipi formann úr hópi nefnd-
armanna og einnig skipi hún
framkvæmdastjóra. Áður hafði
ég lagt til að ríkisstjórnin skip-
aði ætlunararráðið, og svo var
gert við fyrri tilraunir í þessa
átt. Ástæðan er sumpart sú, að
ýmsir menn í öllum flokkum
viðurkenna nú nauðsyn á áætl-
unarbúskap, og hins vegar, að
verði í alvöru reynt að fram-
kvæma áætlunarbúskap á Is-
landi þarf að verða víðtækt
samstarf um hann á Alþingi,
ekki einungis í meirihlutanum
heldur einnig við stjórnarand-
stöðuna.
-fc Áætlun hafin yfir
stjórnarskipti
Ástæðan er sú, að ef við Is-
lendingar ætlum að ráðast í
stórframkvæmdir, t.d. virkja
okkar mestu fallvötn, Þjórsá
eða Jökulsá og koma upp stór-
iðju í sambandi við virkjanirn-
ar, getur þurft fimm-sex ár að
koma fyrirtækjunum upp. Til
þess duga ekki eins árs og
varla fimm ára áætlanir, held-
ur getur þurft aUt að tíu ára
áætlun. Með fjögurra ára kjör-
tímabili er óhugsandi að ætla
að gera þetta, nema þingflokk-
arnir standi meira eða minna
saman um það, þannig að þó
Bandalag starfsmanna ríkis og bæja 20 ára í dag
Fullur samningsréttur
meqinkrafa samtakanna
I dagv 14. febrúar, eru liðin
20 ár frá því að Bandaíag
starfsmanna ríkis og bæja var
stofnað.
Bandalagið var stofnað 14.
febrúar 1942, og voru stofnend-
ur 14 félög opinberra starfs-
manna með samtals 1545 fé-
lagsmönnum. Þessi félög voru
stofnendur bandalagsins:
Félag íslenzkra símamanna
Félag gagnfræðaskólakennara
(nú Landssamband framhalds-
skólakennara)
Félag mennaskólakennara
Póstmannafélag Islands
Prestafélag Islands
Sigurður Thorlacius,
fyrsti formaður B.S.R.B.
Samband íslenzkra barna-
kennara
Starfsmannafélag Hafnar-
f jarðarbæjar
Starfsmannafélag Reykjavík-
urbæjar
Starfsmannafélag ríkisstofn-
ana
Starfsmannafélag Ríkisút-
varpsins
Starfsmannafélag Siglufjarð-
arbæjar
Starfsmannafélag Sjúkrasam-
lags Reykjavíkur
Starfsmannafélag Vestmanna-
eyjabæjar
Tollvarðafélag íslands.
Stjórn og varastjórn B.S.R.B. Sitjandi frá vinsfri: Andrés G. Þormar, Júlíus Björnsson, Kristján
Thorlacius, Magnús Eggertsson, Guðjón B. Baldvinsson, síra Gunnar 'Árnason. Standandi ffá
vinstri: Jón Kárason, Teitur Þorleifsson, Einar Ólafsson, Eyjólfur Jónsson, Sigurður Ingimundar-
son, Þorsteinn Óskarsson, Haraldar Steinþórsson.
Síðar sama ár bættust í hóp-
inn Félag starfsmanna Háskóla
Islands, Læknafélag Islands og
Starfsmannafélag . Akureyrar-
bæjar.
Nú eru bandalagsfélögin 27
K&*m*mm**

með samtals 4700 félagsmönn-
um, þar af 7 félög foæjarstarfs-
manna.
Höfuðviðfangsefni samtak-
anna hafa verið launa- og
kjaramál opinberra starfs-

manna, og hafa stjórnarvöldin
frá. upphafi viðurkennt' B.S.R.
B. sem viðræðuaðila um kjará-
mál starfsmanna ríkis og bæja.
Frá stofnun B.S.R.B. hefur
iþað verið eitt af áhugamálum
ríkisstjórmn sem byrjar verði
í minnihluta við næstu kosning-
ar og önnur ríkisstjórn taki
við. hafi verið svo injjöff sam-
ráð og samstarf um fram-
kvæmdirnar að fyrirætlanir og
áætlanir 'fráfarandi stjórnar
séu ekki eyðilagðar og hver
stjórn að byrja á ný.
-fc- Samstaða um rétt átak
Lítið þjóðfélag, eins og okk-
ar, á gífulega mikið undir því
að vel takist með slík stórfyr-
irtæki, og því enn brýnni
nauðsyn að heildarstefna í upp-
byggingu atvinnulífsins, ákvörð-
u.n og framkvæmd áætlunar,
haldist, þó að stjórnarskipti
verði. Það er sú hugmvnd er
liggur bak við breytingarnar
sem ég hef gert á frumvarp-
inu og einmitt vegna þess, að
núverandi ríkisstjórn er að tala
um áætlunarbúskap, áætlanir
ti.l margra ára. held ég að rétt
sé að undirstrika að gera þarf
sem víðtækast samkomulag í ís-
lenzku þjóðfélagi um að lagt
skuli í slíkt. Það er svo mikið
átak, krefst svo almenns skiln-
ings allra aðila, krefst sam-
starfs verkamanna og atvinnu-
rekenda og bænda og annarra,
að ó.hiákvæmilegt er að stéttir
þj óðfélagsins verði sem bezt
samhu.ga um foað sem gert er.
Gífurlega mikið veltur á því,
að það sem gert er verði skyn-
samlegt, og það getur helzt
orðið ef margir eru kvaddir til
er bera saman ráð sín. Og ég
hef meiri trú á því að við Is-
lendingar finnum hvað rétt er
og skynsamlegt er í þessum
efnum, við eigum að treysta
foetur okkur sjálfum en erlend-
um sérfræðingum, sem koma
'hin.gað til nokkurra mánaða
dvalar. Sérfræðileg ráð eigum
við að notfæra okkur, hvaðan
sem þau koma, en fyrst og
fremst verðum við að reyna að
■ hafa vald á þessu sjálfir. Og
ég vil alveg sérstaklega undir-
strika, að eins og nú er komið
í Norður- og Vestur-Evrópu
eigum við raunverulega bara
tveggja kosta völ. Ef við ætlum
að halda Islandi sem sjálfstæðu
landi, verðum við að hefja i-
ætlunarbúskap í einhverri
mynd.
★
(Útdráttur' úr öðrum köflum
ræðu Einars verða birtir hér
í blaðinu næstu daga).

þess. að opinberir starfsmenn
öðluðust samningsrétt um kaup
og kjör til jafns við aðrar
launastéttir, og að afnumin
verði lögin frá 1915, er banna
verkfall opinberra starfsmanna,
að viðlagðri refsingu.
Segja má. að fyrsta viðfangs-
efni bandalagsins hafi verið að
beita sér fyrir endurskoðun
ilaga um lífeyrissjóði, og voru
ný lífeyrissjóðslög sett á árinu
1943. Ákvæðin um eftirlaun
ríkisstarfsmanna voru þá orðin
mjög úrelt. Þá gildandi lífeyris-
sjóðslög voru frá 1919 og náðu
aðeins til embættismanna, en
iðgjöld voru einungis greidd af
litlum hluta launa.
Síðan hefur af hálfu sam-
takanna verið unnið að því að
fá framgengt margvíslegum
kjarabótum til handa opinberum
starfsmönnum, og hefur árang-
urinn í stórum dráttum orðið
þessi: v,
Á árinu 1943 var ákveðið að
greiða opinberum starfsmönn-
um 25—30% grunnlaunahækk-
un.
Ný launalög voru sett á ár-
inu 1945.
I launalögin 1945 félrkst á-
kvæði um, að við samning
reglugerða samkvæm.t lögunum
og við endurskoðun þeirra skuli
jafnan gefa B.S.R.B. kost á að
fjalla um ágreiningsatriði,
sem upp kunna að koma.
Sams konar ákvæði er í nú-
gildandi launalögum og einnig
í lögum um réttindi og skyld-
ur starfsmanna ríkisins.
Á árinu 1950 voru samþykkt-
ar launabætur til opinberra
starfsmanna 10—17%, eftir
launaflokkum, og voru þessar
launabætur hækkaðar á árinu
1954, en þá var ákveðið að
greiða öllum opinberum starfs-
mönnum 20%, lau.nabætur.
Lög um réttindi og skyldur
starfsmanna ríkisins voru sam-
þýkkt á Alþingi 1954.
Ný launalög voru samþykkt
1955.
Opinberir starfsmenn fengu
launabætur á árinu 1958, og

Framhald á 10. síðu.
|p) — ÞJÓÐVILJINN — Miðvikudagur 14. febrúar 1902
Miðvikudagur 14. febrúai- 1962 — ÞJÓÐVILJINN —