Þjóðviljinn - 20.02.1962, Blaðsíða 4

RœH við SIGURÐ BRYNiÓLFSSON fimmtugan
— Þú varst víst árum samarí
lögreglumaður, Sigurður, og
skilur því út í æsar þegar menn
eru áminntir um sannsögli —
segðu mér: hvar og hvenær
eiríu fæddur?
— Ég mun vera fæddur í
Syðri-Vatnahjáleigu í Landeyj-
um 20. febr. 1912.
— Svo það er þá ekki lygi
að þú sórt að verða fimmtugur.
— Hvað dreif á daga þína aust-
ur þar.
— Ef þetta á að vera yfir-
■ heyrsla er víst ekki um annað
að gera en svara.
Mér er sagt að ég hafi verið
fluttur þaðan í jarðskjálfta
nokkurra nátta að bæ sem heit-
ir Á'lftarhóll til hjóna sem hétu
Ingveldur Guðmundsdóttir og
Guðlaugur Sigurðsson. Það stóð
aldrei til að ég yrði þar nema
meðan jarðskjálftarnir væru —
þarna var timburhús en gömul
baðstxjfa hjá foreldrum mín-
um, — en svo var mér aldrei
shilað aftur. Þessi hjón fluttust
svo að næsta bæ, Norðurhjá-
leigu, og þar man ég fyrst eft-
ir mér; þar ólst ég upp . . .
■ Koi, þessi hjón voru ekkert
skyld mér, þau áttu á lífi 2
börn, sem voru miklu eldri en
ég.
— Hvað, manstu skemmtilég-
ast frá bæ þeim?
— Það sem maður hafði
drýgsta skemmtun af var vatn
fyrir framan bæinn[ þar voru
miklir ísar á vetrum og afar
mikið um skautaferðir. Það var
aðalskemmtun ungs fólks þarna
að koma samán á skautum. Það
voru skautaæfingar á vegum
úrígmennafélagsirís. Þá voru
komnar 3—4 símstöðvar í sveit-
ina, „skautanefnd" athugaði
ir getu unglinga, og raunar full- efnahagslegrar farsæidar og
orðinna iíka, margir biðu heilsu- andlegrar menningar. Þetta
og lífstjón þar; aðbúðin var vildu bolsévíkar koma i veg
ekki sem bezt. Að verða veikur fyrir, var okkur sagt. Þeir
yfir hábjargræðistímannj, ver- nenntu ekki að vinna og voru
tíðina, var næstum það eina þess vegna alltaí fátækir og
sem ekki var hægt að fyrir- hötuðu aila sem voru ríkir.
gefa nokkrum manni. t Þeir vildu gera alla jafn-fá-
tæka þar til enginn átti neitt
og allix löptu dauðann úr sömu
skelinni.
Mér, eins og fleiri bömum
var gjarnt að spyrja: Af
hverju? og það stóð ekki á
svarinu: Rússar segja þeim að
gera þetta. Og enn spurði barn-
ið: Af hverju segja Rússar þeim
að gera þetta? Af því þeir eru
bolsévíkar! var svarað. Og af
hverju vilja bolsévíkar þetta?
spurðj barnið. „Óskaoa kjána-
spurningar erú þætta krakki! Æ,
greyið þegiðu!“.
Verstur allra þessara manna
var þó höfuépaurinn sjálfur,
Ólafur Friðriksson. Það hafði
meir að segja gengið svo langt
að hann hafði náð sér í rúss-
neskan strák: sem hann ætlaði
að ala upp, og þessi strákur
hlaut að hafa þá náttúru að
verða þess um kominn sem
fullvaxinn maður að gera bylU
ingu á íslandi. En svo kom
fregnin um að þetta hefði verið
farsællega til lykta leittj að vísu
með vopnuðum átökum,
En Ólaiur Friðriksson var
ekki einn. Það var annar bolsé-
víki næstum eins vondur — pg,
seinna varð hann enn verri,.það,
var Tímakommúnistinn Jónas
Jónsson.
— Svo þetta var þitt póli-
tíska uppeldi, karlinn.
— Já, úr þessum og þvílíkum, .
jarðvegi spmttu auðvitað þær.
stjórnmálaskodanir sem ég
mvndaði mér — og hverjar gátu
þær aðrar orðið en fylgja íhald-
inu?
— Hvað kom til að þú hættir
að vera eign í búi íhaldsins?
— Það er löng saga. Þégar ég
kom til Vestmannaeyja sa ég
með eigin auíum þessi fyrir-
bæri: ,.boIsévíka“. Núna fínnst.
mér að bað hafi ekki verið
nógu mikið af beim þá, en það
var mikið talað um þá, og
flestir töluðu illa um þá.
— Fékk.þessi sjón ekki mikið
á þig?
— Mér varð starsýnt á þá
þegar ég sá þá: ísleif Högnason,
Jón Rafnsson og Harald
B.jarnascn. Ég man ekki nú
hvort ég varð þá undrandi á
því að þeir skyldu líta' út eins
og aðrír men,n, jafnvel nok-kru
betur því þetta voru arít þekki-
legir merin. Ég kvnhtist þéim
ekki neitt, né heldur málflutn-
ingi þeirra persónulega.
Þegar ég hafði verið nokkrar
vertíðir,. í Eyjum rakst ég á
jaínaldra minn, Guðmund Guð-
mu.ndsson, sem hafði verið
heima hjá mér þegar við vor-
um sjö ára. Við endurnýjuðum
kunningsskapinn, og hann kom
mér fyrstur manna til að lesa
marxisk fræði, kynna mér það
sem ég var aö fordæma svo ég
í það minnsta gæti fordæmt það
af nokkurri þekkingu en ekki
eins og algerður glópu.r. Ég las
þessar bækur sem hann lánaði
mér og hann útskýrði fyrir mér
nokkur atriði sem voru mér ó-
ljós og tengdi. þau íslenzkum
staðháttum og baráttu verka-
lýðsins fyrir dægurkröfum sín-
um. Það liðu nokkur ár sem ég
hafði óákveðnar stjómmála-
skoðanir. Ég hallaðist einna
vötnin. og síðan voru send skila-
boð frá símstöðvunum á hvaða
vatni yrði æfing í hvert sinn.
Það var siður að hver maður
hefði „skautadömu“. „1 tungl-
ljósi á ís“, með haíið á aðra
hcnd en fjöllin og jökla á hina
sungu glaðir hópar ættjarðar-
ljóð á kvöldum. Það voru góðar
stundir. Ái’lega var hyldið
skautamót. Pósturbróðir minn,
Ágúst G.uðlaugsson, var af-
burðagóður skautamaður og hef
ég fáa séð bera sig eins fallega
á skautum.
Glíma var einnig mikið iðkuð
og margir góðir glimumenn
þarna. Rifnar brækur voru dag-
legt brauð og mikil skemmtun
— þangað til komið var heim
og maður þurfti að fara að gera
grein fyrir ástæðunni — en allt-
af s.vndgaði maður aftur.
Á sumrin var mikið farið á
hestum, en 'þarna er mikil nátt-
úrufegurð.
— Gerðuð þið ekkert nema
skemmta ykkur.
— Jú, þarna fóru allir sem
vettlingi gátu valdið til sjós á
vetrum, konur og börn voru
skilin eítir yfir fénaðinum og
sá þóttist heppinn sem gat náð
í fatlaðan mann eða hálfvita
þar sem ekki.voru vaxin börn..
Ég byrjaði að fara til sjós — lil
Vestmannaeyja — strax eftir
fermingu en fram á tvítugsald-
ur var ég þarna heima hjá
fósturföður mjnum á sumrin.
Hvernig., var á vertíðinni í
Ves tmannaeyj um ?
— í Vestmannaeyjum gilti
þá ekki- — og gilda ekki enn —
nein vökulög, menn unnu með-
an þeir gálu staðið, í bóksíaf-
legri merkingu, langt fram yf-

Sigurður Brynjólfsson
— Mér skilst að það háfi ver-
ið töluvert líf þarna í Landeyj-
unum í þá daga, hvað rædduð
þið um fle.'ra en skautaferðir,
hesta og sjósókn?
— Fréttaþjónustan yar af
skornum skammti í sveitinni
í þa daga. Sfminn var að vísu
kominn, og með honum frétt-
ir — og stórviðburðir gerðust
helzt í Reykjavík. Við íengum
fréttir af þeim eins og þeir
voru túlkaðir í þeim blöðum
sem þá bárust í sveitina. Það
voru mikil ótíðindi þegar ég
man fyi-st eftir mér. Þá var
fyrri heimsstyrjöldin og urn-
ræðuefnið voru tíðindi úr stríð-
inu — og átakanlegt tóbaks-
leysi. Þó ég væri ungur mun
töbaksieysið mér minnisstæðast,
tóbak var hvergi fúanlegt og
þegar bændur hittust var það
. efst alira ótíðinda. Frostavetúr-
inn 1913 var erfiðu.r fyrir bænd-
ur. þá voru ísar yfir allt, varð
að fara milli bæja á skautum
eða mannbroddum. Það varð
aö ieggja öskubrautir á ísana
'tíl að koma hestunum á hnotta.
Um almennt heyleysi var ekki
að ræða. En þetta voru allt
hlutir sem íólkið skildi og tók
sem eðlilegum og þó þetta
kæmi hart niður á því var það
ekkert að æðrast.
Svo voru önnur tíðindi miklu
skuggalegri en þetta: þau voru
um menn í Reykjavík. Hvaða
menn voru það, og hvaðan voru
þeir komnir? Jú, þeir voru
víst íslendingar að einhverju
leyti, en þeir höfðu sett sér
þaö mark aö granda íslenzku
þjóöinni!
Þeir voru kallaðir „bolsévík-
ar“.
Það voru þarna eystra sem
annarstaðar bjartsýnismenn
aldamótaáranna sem var endur-
reisn íslands efst í huga; að
losna undan yfirráðum Dana —
og það gerðum við 1918 — og
byggja upp sjálfstæða atvinnu-
vegi þjóðarinnar til aukinnar
£):— ÞJÓÐVILJINN — Þriðjudagur 20. íebníar 1962
helzt að þeim áróðri, sem þá
var farið að reka í bæjunum,
að kommúnisminn væri aðeins
fögur hugsjón sem aldrei yrði
hægt að íramkvæma.
En svo kom fyreta verkfallið
sem ég lenti í. Við, sveita- og
aðkomumennirnir jrí'irleitt á ver-
tíðum í Eyjum, voium hið mikla
vandamál Vestmannaeyinga. Við
þyrptumst. þangað aura- og
vegalausir og áttum bókstaflega
einskis annars úrkosta en ráða
okkur einhverestaðar til að geta
lifað degi lcngur. Þetta fólk
gerði Vestmannaeyingum geysi-
lega erfitt fyrir með aö bæta
kjörin á þeim tíma. Ég kom
með skipi til Vestmannaeyja
frá Reykjavík (við austanmenn
gengum gjama til Reykjavíkur).
Þetta skip var fullt af vertíðar-
fólki til Eyja, þar á rneðal vai’
maður á miðjum aldri sem gekk
milli farþeganna og fjáði þeina
að verkfall væri í Vestmanna-
eyjum og túlkaði fyrir þeini
nauðsyn þess að þetta aðkomu-
fólk skapaði þar ekki erfiðleika
heldur stæði með heimamönn-
um, því heimamenn í Eyjuni
væru líka að berjast fyrir okk-
ar kjörum. Ég var hálfsjóveik-
ur. plássiaus.og kaldur og norp-
aði þar sem afdrep var að fá
og svaraði þessum manni fáu
góðu, en hann lét það ekkert á
sig fá. — Seinna átti ég eftir
að kynnast þessum rnanni bet-
ur, ekki einungis að fá að vita
að hann héti Rósinkrans ívars-
son heldur að þekkja hann sem
einn ógleymanlegasta persónu-
leika sem ég hef kynnzt.
Þegar þetta var voru hinir
raunverulegu foreldrar mínir
fiuttir til Vestmannaeyja, og nú
tók bróðir minn á móti mér og
áréttaði það sem ég var þegar
búinn að frétta, að það væri
. verkfall, ég skyldi korna heim
til pabba og 'mömmuv og ráða
mig ekki í fljótræði' rneðan
i verkfallið stæði.
■ Þá voru forustumenn þessa
verkfalls vitanlega hipir óguð-
,-legu bolsévíkar, sem .áður eru
nefndir. Fundir yoru . haldnir í
Alþýðuh. á hverjum degi, og
þá kynntist ég málflutningi
þessara manna, Þá vaknaði nýtt
umhugsu.narefni; Það var eklú
hægt að ganga framhjá bví að
það var líka hagsmunajnál okk-
ar sem þessir menn börðust
fyrir, og ef þeir væru raunveru-
lega reknír áfram af“ Rússum
til' þess að' fórna sér fyrir hags-
ínunabaráttu verkafólks, til að
reyna að samstilla "það til að
vilja reyna að hafa einhverja
hönd í' baggá fneð' éigin kjörum
(sem ekki virtist til of mikils
rnælzt),, — ja, þá gátu Rússar
ekki verið eins hábölyaðir og
þeir voru sagðir.
Það mun hafa verið. í þessu
verkfalli að óg stóð uon á ('undi
í fyrsta skipti og hvatti fálaga
mína til samheldni og áfi'am-
haldandi baráttu. ''Tortryggni
mín gagrivart því að hægt væri
að framkvæma sósíal.isma var
þó samt enn til staðar. Það
var ekki íyrr en ég átti þess
kost að sjá þetta sjálfur, og
lenti í verkamannasendinefnd
til Sovétríkjanna 1933, að ég
hætti að efast. Það duldist eng-
um sem hafðt augun opin að
þar var fátækt fólk að skapá-
nýjan heim; var í raun og vern
að stíga fyrstu skret'iu t;i að
gera þessa lmgsjón að veru'eika.
— Að bar yrði ekkert skref mis-
stigið datt engiim heilvitn manni
í hug. Og síðan hef ég oft undr-
azt, þrá.tt fyrir mörg fnis-stigin
spor. að þau skyldu ekki verða
fleiri.' Ég var svo heDpinn að
korna afitur til Sovétríkjanna 24
árum síðar, og þá var þessi
tötralýður frá 1933 búinn að
skapa þar cfnahagslcgt og
menningarlcgt stórveldi'— sem
gervallur auðvaldsheimurinn
Framhald á 10. síðu.